Γενικά
Η κυριότητα της περιουσίας που αποκτάται κατά την διάρκεια του γάμου συνήθως γράφεται στο όνομα και των δύο συζύγων. Υπάρχουν όμως περιπτώσεις που η περιουσία αυτή γράφεται στο όνομα του ενός συζύγου, του αποθανόντος. Τα προβλήματα δημιουργούνται μετά τον θάνατο του συζύγου εκείνου που είχε στην κυριότητα του αυτά τα περιουσιακά στοιχεία. Ο/η επιζών σύζυγος δικαιούται ένα μέρος της περιουσίας αυτής;
Έστω και αν δεν κατέβαλλε χρήματα για την αγορά των περιουσιακών στοιχείων κατά την διάρκεια του γάμου; Θεωρείται ότι συνέβαλλε στην αγορά αυτή; Πως θα φορολογηθεί η περιουσία που θα μεταβιβασθεί; Ποια έγγραφα θα συνταχθούν; Τι ισχύει όταν ακυρώνεται εν ζωή ο γάμος; κ.λπ.
Η αύξηση της περιουσίας στην διάρκεια του γάμου.
Το 1/3 της αύξησης της περιουσίας εάν ακυρωθεί ο γάμος
Αν ο γάμος λυθεί ή ακυρωθεί και η περιουσία του ενός συζύγου έχει, αφότου τελέστηκε ο γάμος, αυξηθεί, ο άλλος σύζυγος, εφόσον συνέβαλε με οποιονδήποτε τρόπο στην αύξηση αυτή, δικαιούται να απαιτήσει την απόδοση του μέρους της αύξησης (αποκτήματα γάμου) που προέρχεται από τη δική του συμβολή. Τεκμαίρεται δε ότι η συμβολή αυτή ανέρχεται στο 1/3 της αύξησης, εκτός αν αποδειχθεί διαφορετική ή καμία συμβολή. (άρθρο 1400 ΑΚ)
Η αξίωση στρέφεται κατά των κληρονόμων εάν ο γάμος λυθεί με θάνατο
Εάν ο γάμος λυθεί με θάνατο του ενός συζύγου, η αξίωση του επιζώντος για συμμετοχή στα αποκτήματα κατευθύνεται κατά των κληρονόμων του θανόντος, καθένας από τους οποίους βαρύνεται με την εκπλήρωση της υποχρέωσης αυτής από το ποσοστό της κληρονομικής του μερίδας.
Σημείωση: Στην αύξηση της περιουσίας των συζύγων δεν υπολογίζεται ό,τι αυτοί απέκτησαν από δωρεά, κληρονομία ή κληροδοσία ή με διάθεση των αποκτημάτων από αυτές τις αιτίες.
Yπολογισμός της αξίας με αντικειμενικές αξίες
Η αξία των ακινήτων που μεταβιβάζονται υπολογίζεται σε αντικειμενικές αξίες.
Πότε κληρονομείται η αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα του γάμου. Η εκχώρηση του δικαιώματος αυτού.
Το άρθρο 1401 του Α.Κ. ορίζει ότι: “Η αξίωση του άρθρου 1400, δεν γεννιέται σε περίπτωση θανάτου, στο πρόσωπο κληρονόμων του συζύγου που πέθανε. Επίσης δεν εκχωρείται ούτε κληρονομείται, εκτός αν έχει αναγνωριστεί συμβατικά ή έχει επιδοθεί αγωγή.
Η παραγραφή της αξίωσης συμμετοχής στα αποκτήματα του γάμου. Η αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα του γάμου παραγράφεται δύο χρόνια μετά την λύση ή ακύρωση του γάμου.
Το ύψος της αξίωσης καθορίζεται δικαστικά ή με συμβιβασμό
Το ύψος της αξίωσης πρέπει να καθορίζεται με τελεσίδικη απόφαση πολιτικού δικαστηρίου ή με συμβιβασμό μεταξύ επιζώντος συζύγου (δικαιούχου) και κληρονόμων του θανόντος υπόχρεου, άλλως δεν αναγνωρίζεται προς έκπτωση από την κληρονομιά (σχετ. και η υπ’ αριθμ. 779/1984 γνωμοδ. ΝΣΚ).
Και με συμβολαιογραφικό έγγραφο
Σε κάθε περίπτωση πρέπει να αποδεικνύεται όχι μόνο η ύπαρξη και το ύψος της απαίτησης που αναγνωρίστηκε με δικαστική απόφαση ή με σύμβαση μεταξύ του δικαιούχου και υπόχρεου ή υπόχρεων, αλλά και η εξόφληση της απαίτησης αυτής με συμβολαιογραφικό έγγραφο, το οποίο ως δημόσιο έγγραφο παρέχει τα εχέγγυα διασφάλισης του δικαιώματος του Δημοσίου από τα τέλη χαρτοσήμου ή με παρακατάθεση υπέρ του δικαιούχου στο Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων.
Απαίτηση χρηματική ή με παροχή κινητού ή ακινήτου πράγματος. Χαρτόσημα ή φόρος μεταβιβάσεως.
Η ικανοποίηση της απαίτησης του δικαιούχου, εάν είναι χρηματική ή συνίσταται σε παροχή κινητού πράγματος, υπόκειται μόνο σε τέλος χαρτοσήμου. Εάν όμως συνίσταται σε μεταβίβαση ακινήτου, υπόκειται σε φόρο μεταβίβασης (ΦΜΑ) (βλ. και Υπ.Οικ. Κ 6728/159/86, ΠΟΛ 282).
Έκπτωση βεβαιωμένων χρεών της κληρονομιάς
Σύμφωνα με το άρθρο 21 του ν. 2961/2001 παρ.1 (κώδικας κληρονομιών), εκπίπτονται από την αξία της κληρονομιάς, τα βέβαια και εκκαθαρισμένα χρέη του κληρονομουμένου, που υφίστανται νόμιμα κατά το χρόνο θανάτου, αν αποδεικνύονται, μεταξύ άλλων, με δημόσιο έγγραφο ή δικαστική απόφαση που είναι προγενέστερα του θανάτου του κληρονομουμένου.
Κάθε άλλο χρέος που δεν περιλαμβάνεται στα παραπάνω χρέη, μπορεί με αίτηση του υπόχρεου να εκπέσει από τον προϊστάμενο της Δ.Ο.Υ ολικά ή μερικά, εφόσον από τα στοιχεία που προσκομίζονται, ο προϊστάμενος πεισθεί αιτιολογημένα για την ύπαρξη και το ύψος του.
Χρέος της κληρονομίας βαρύνει τους κληρονόμους. Αντίδραση του εφόρου
Σύμφωνα με τα παραπάνω, η αξίωση συμμετοχής του επιζώντος συζύγου στα αποκτήματα του γάμου, συνιστά χρέος της κληρονομιάς, που βαρύνει τους κληρονόμους του θανόντος και αφαιρείται από το παθητικό της κληρονομιάς.
Σημειώνουμε ότι η δικαστική απόφαση -όπως και η πράξη συμβιβασμού- που καθορίζει το ύψος της αξίωσης του συζύγου, δεν είναι δεσμευτική για τον προϊστάμενο της ΔΟΥ, εάν μπορεί να αποδείξει, κατά τη φορολογική διαδικασία, κάτι διαφορετικό με πλήρη τεκμηρίωση των απόψεών του. Άλλωστε, η έκπτωση του συγκεκριμένου χρέους ανήκει στη διακριτική του ευχέρεια και θα πρέπει να πεισθεί για την ύπαρξή του.
Ωστόσο, η διακριτική αυτή ευχέρεια υφίσταται μόνο, εφόσον η Δ.Ο.Υ. διαθέτει ικανά στοιχεία ανταπόδειξης του νομίμου τεκμηρίου του άρθρου 1400 ΑΚ.
Η μεταβίβαση ποσοστού των εταιρικών μεριδίων
Σε περίπτωση ειδικότερα που συγκληρονόμοι υποχρεώνονται με δικαστική απόφαση, να αποδώσουν -αυτούσια- στη σύζυγο, από την κληρονομική του μερίδα ο καθένας, ποσοστά εταιρικών μεριδίων, τα οποία αποτελούν τη συμμετοχή της στην αύξηση της περιουσίας του αποβιώσαντος, η αξίωση αυτή της ενάγουσας-συζύγου αποτελεί, σύμφωνα με όσα προεκτάθηκαν, χρέος της κληρονομιάς.
Κατά συνέπεια, η αξία των ποσοστών που θα της αποδοθούν, θα συμπεριληφθεί στο παθητικό της δήλωσης του φόρου κληρονομιάς του κάθε εναγόμενου κληρονόμου και θα αφαιρεθεί από τη συνολική αξία της κληρονομικής του μερίδας (με την επιφύλαξη όσων προαναφέρθηκαν).
Τέλος χαρτοσήμου και όχι φόρος δωρεάς
Η απόδοση στην δικαιούχο των ποσοστών εταιρικών μεριδίων, υπόκειται, μόνο σε τέλος χαρτοσήμου (και όχι σε φόρο δωρεάς).
Η ικανοποίηση της απαίτησης του δικαιούχου, εάν είναι χρηματική ή συνίσταται σε παροχή κινητού πράγματος, υπόκειται σε τέλος χαρτοσήμου 3,6%. Εάν όμως συνίσταται σε μεταβίβαση ακινήτου, υπόκειται σε φόρο μεταβίβασης (ΦΜΑ).
Απαλλαγή από τον φόρο εισοδήματος
Κατά συνέπεια όσων προεκτάθηκαν, η μεταβίβαση εταιρικών μεριδίων σε σύζυγο αποβιώσαντος, ως συμμετοχή στα αποκτήματα του γάμου δεν γεννά θέμα φορολόγησης, εισοδήματος. Δηλαδή: Όταν αποδίδεται στον δικαιούχο χρηματική παροχή, ή παροχή κινητού πράγματος, δεν υπάρχει φορολογική υποχρέωση (εισοδήματος ή δωρεάς), επειδή η παροχή αυτή αποτελεί εκπλήρωση προβλεπόμενης από το νόμο υποχρέωσης. Αυτό θα ισχύει εφόσον αποδεδειγμένα η χρηματική παροχή που δίδεται στο δικαιούχο σύζυγο αντιπροσωπεύει την συμβολή αυτού στην αύξηση της περιουσίας του άλλου συζύγου η οποία τεκμαίρεται ότι ανέρχεται στο ένα τρίτο (1/3) της αύξησης, εκτός αν αποδειχθεί μεγαλύτερη, ή μικρότερη, ή καμία συμβολή.
