Για την Ευρώπη, η σκέψη για την ενεργειακή ασφάλεια σημαίνει σκέψη για τη Ρωσία. Πρώτα τον Ιανουάριο του 2006 και μετά τον Ιανουάριο του 2009, η διαμάχη για τις τιμές του φυσικού αερίου μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, οδήγησε στη διακοπή της προμήθειας ρωσικού φυσικού αερίου στην Ευρώπη μέσω της Ουκρανίας –τη βασική δίοδο. Αυτό οδήγησε σε οικονομική ζημιά για την Ευρώπη, κυρίως τις χώρες της ΝΑ Ευρώπης που ήταν εξαρτημένες από το ρωσικό αέριο και για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και για θέρμανση των σπιτιών.
Η Ευρώπη απάντησε σε αυτές τις κρίσεις αερίου υιοθετώντας μια στρατηγική ενεργειακής ασφάλειας βασισμένη κυρίως στη μείωση της εξάρτησής της από την προσφορά ρωσικού αερίου. Η προτεραιότητα που δόθηκε στις προμήθειες ρωσικού αερίου αυξήθηκε διότι: το αέριο αποτελεί το ένα τέταρτο του ευρωπαϊκού ενεργειακού μείγματος, περίπου το ένα τρίτο αυτού του αερίου εισάγεται από τη Ρωσία, και σε αντίθεση με το πετρέλαιο ή τον άνθρακα, είναι αδύνατο να φέρουμε μεγάλες ποσότητες αερίου εκεί που χρειάζεται, εάν δεν υπάρχουν οι κατάλληλες υποδομές.
Εν μέσω της ουκρανικής κρίσης του 2014, οι ανησυχίες για μια πιθανή, πολιτικά υποκινούμενη, διαταραχή των ευρωπαϊκών προμηθειών φυσικού αερίου από τη Ρωσία, έφεραν ξανά τα ενεργειακά ζητήματα στην κορυφή της ευρωπαϊκής ατζέντας, και οδήγησαν στη δημιουργία της Ενεργειακής Ένωσης της ΕΕ.
Ενώ η Ευρώπη ανέπτυξε τη δική της στρατηγική ενεργειακής ασφάλειας, η Ρωσία επίσης ανέπτυξε τη δική της στρατηγική, κυρίως με στόχο τη διατήρηση του μεριδίου της στην ευρωπαϊκή αγορά αερίου στο μέλλον. Για το λόγο αυτό, η Ρωσία αρχικά σκοπεύει να εξασφαλίσει τις προμήθειές της εκτρέποντας όλη τη μεταφορά αερίου στην Ευρώπη, μακριά από την Ουκρανία, μέχρι το 2020.
Προκειμένου να πετύχει αυτό το στόχο, το 2015 η Gazprom υπέγραψε μια συμφωνία με μεγάλες ευρωπαϊκές ενεργειακές εταιρείες για την κατασκευή του Nord Stream 2, ενός αγωγού που στόχο είχε να εκτρέψει από την Ουκρανία τη μεταφορά 54 δισ. κυβικών μέτρων αερίου ετησίως, επεκτείνοντας την υφιστάμενη άμεση σύνδεση (Nord Stream 1) μεταξύ Ρωσίας και Γερμανίας.
Από το 2015, ο Nord Stream 2 ήταν στο επίκεντρο όλων των ευρωπαϊκών συζητήσεων που αφορούν τις σχέσεις της ΕΕ με τη Ρωσία γενικά, και την ευρωπαϊκή ενεργειακή ασφάλεια ειδικά. Αλλά καθώς διεξάγονται ατελείωτες πολιτικές συζητήσεις στην Ευρώπη αναφορικά με το project του αγωγού, οι αγωγοί ενός άλλου παρόμοιου project ρωσικού αγωγού –Turk Stream- έχουν ήδη τοποθετηθεί από τη Gazprom στο βυθό της Μαύρης Θάλασσας.
Ξεκίνησε από το Ρώσο πρόεδρο Vladimir Putin το Δεκέμβριο του 2014 στη διάρκεια μιας επίσημης επίσκεψης στην Τουρκία, ο Turk Stream είναι ένας αγωγός που προβλέπεται να μεταφέρει 31,5 δισ. κυβικά μέτρα αερίου ετησίως στην Τουρκία και στην Ευρώπη. Όπως και στην περίπτωση του Nord Stream 2, αυτό το project επίσης δεν στοχεύει στο να μεταφέρει επιπλέον όγκους αερίου, αλλά απλώς να αντικαταστήσει τις ροές που καταλήγουν αυτή τη στιγμή στην Τουρκία και στην Ευρώπη μέσω Ουκρανίας.
Ο Turk Stream αποτελείται από δύο γραμμές, η κάθε μία χωρητικότητας 15,75 δισ. κυβικών μέτρων αερίου ετησίως. Η Γραμμή 1 έχει σχεδιαστεί αποκλειστικά να προμηθεύει την Τουρκία, ενώ η Γραμμή 2 προορίζεται να μεταφέρει αέριο στην Ευρώπη.
Μετά από χρόνια εργασιών, η κατασκευή στο υπεράκτιο τμήμα της Γραμμής 1 ολοκληρώθηκε στις 30 Απριλίου 2018. Το χερσαίο τμήμα παραμένει υπό κατασκευή. Με την κατασκευή της Γραμμής 2 επίσης να προχωρά, και οι δύο γραμμές του Turk Stream αναμένεται να ολοκληρωθούν μέχρι το τέλος του 2019.
Ωστόσο, λόγω των αντιμονοπωλιακών κανόνων της ΕΕ, η Gazprom, ως προμηθευτής, απαγορεύεται από το να λειτουργεί αγωγού αερίου εντός της ΕΕ. Η ρωσική εταιρεία λοιπόν αυτή τη στιγμή επεξεργάζεται πιθανές εναλλακτικές προοπτικές με τους Ευρωπαίους διαχειριστές δικτύων φυσικού αερίου για να φέρει τη χωρητικότητα των 15,75 δισ. κυβικών μέτρων αερίου ετησίως της Γραμμής 2 του Turk Stream, στις ευρωπαϊκές αγορές.
Η πρώτη επιλογή θα ήταν να συνδέσει την Τουρκία και την Αυστρία με έναν αγωγό που περνάει από τη Βουλγαρία, τη Σερβία και την Ουγγαρία. Αυτός ο αγωγός έχει ονομαστεί “South Stream Life”, καθώς θα ακολουθεί κατά προσέγγιση την πορεία του προτεινόμενου αγωγού South Stream, ο οποίος ακυρώθηκε από τη Ρωσία το 2014, μετά από την αντίδραση της Κομισιόν.
Όχι κατά σύμπτωση, όλα τα στοιχεία του αρχικού project South Stream αναβίωσαν προσφάτως από τη Βουλγαρία και τη Σερβία. Η βουλγαρική εταιρεία διαχείρισης δικτύων φυσικού αερίου Bulgartransgaz, απέκτησε πρόσφατα μια σειρά assets με στόχο τη δημιουργία ενός εμπορικού και μεταφορικού κόμβου αερίου στις βαλκανικές χώρες. Η βουλγαρική εταιρεία και η σερβική Gastrans, έχουν επίσης ξεκινήσει να διερευνούν το ενδιαφέρον των εταιρειών φυσικού αερίου για τη χρήση των πιθανών αγωγών που συνδέουν τη Βουλγαρία με την Ουγγαρία. Από την Ουγγαρία, οι αγωγοί θα μπορούσαν να κυκλοφορήσουν στην Αυστρία μέσω υφιστάμενων ή νέων διαδρομών.
Η δεύτερη επιλογή θα ήταν να συνδεθεί η Τουρκία με την Ιταλία με έναν αγωγό που περνάει από την Ελλάδα. Η μελέτη σκοπιμότητας για έναν τέτοιο αγωγό διεξήχθη το 2003 από τη δημόσια ελληνική εταιρεία παροχής φυσικού αερίου ΔΕΠΑ και την ιταλική ενεργειακή Edison. Η ανάπτυξη του project –με το όνομα Ποσειδών- καλύφθηκε στη συνέχεια από μία διακυβερνητική συμφωνία που υπεγράφη το 2005 μεταξύ Ιταλίας και Ελλάδας.
Όταν, το 2013, ο όμιλος εταιρειών που εκμεταλλεύονται το φυσικό πεδίο στο Αζερμπαϊτζάν, Shah Deniz –το οποίο αποτελεί την βασική πηγή στο Νότιο Διάδρομο Αερίου- επέλεξε τον αγωγό Trans-Atlantic (TAP) να συνδέσει τον Trans-Anatolian Pipeline (TANAP) στην Ιταλία, το project Ποσειδών είχε εγκαταλειφθεί. Αναβίωσε μόλις πρόσφατα, βασισμένο στις πιθανές ευκαιρίες σύνδεσης του Turk Stream με την Ιταλία, καθώς και έναν πιθανό αγωγό που περνάει από το Ισραήλ στην Ελλάδα –τον αγωγό της Ανατολικής Μεσογείου- και στην Ιταλία.
Η τρίτη επιλογή θα ήταν να κάνει χρήση της πλεονάζουσας παραγωγικής ικανότητας του TAP. Ο 800 χλμ μήκους αγωγός –αυτή τη στιγμή υπό κατασκευή- θα χρησιμεύσει για να μεταφέρει 10 δισ. κυβικά μέτρα φυσικού αερίου του Αζερμπαϊτζάν στην Ιταλία, ξεκινώντας από το 2020. Ωστόσο, η χωρητικότητα του ΤΑΡ μπορεί να επεκταθεί στα 20 δισ. κυβικά μέτρα αερίου ετησίως με την προσθήκη νέων σταθμών συμπίεσης. Ο αγωγός επίσης έχει ένα φυσικό χαρακτηριστικό αντίστροφης ροής, επιτρέποντας το αέριο από την Ιταλία να εκτρέπεται στη ΝΑ Ευρώπη εάν διαταράσσονται οι ενεργειακές προμήθειες ή απαιτείται περισσότερη χωρητικότητα του αγωγού για να φέρει επιπλέον αέριο στην περιοχή.
Αυτή η ευελιξία θα καθιστούσε τον ΤΑΡ μια πολύ ελκυστική επιλογή για τον Turk Stream. Ωστόσο, δεδομένου ότι η γραμμή 2 του Turk Stream δεν αποσκοπεί στην παροχή επιπλέον εφοδιασμού στην Ευρώπη, αλλά απλώς να εκτρέψει μέρος του όγκου του αερίου που αυτή τη στιγμή εισέρχεται στην Ευρώπη μέσω της Ουκρανίας, οι υφιστάμενες συμβάσεις μεταξύ της Gazprom και των Ευρωπαίων εταίρων –όπως η Ιταλία- θα πρέπει επίσης να λαμβάνονται υπόψη.
Από αυτή την άποψη, ο South Stream Lite θα μπορούσε να προσφέρει την πιο βιώσιμη επιλογή για τη Gazprom, καθώς δεν θα απαιτούσε απλώς την αλλαγή των υφιστάμενων συμβάσεων με τους Ευρωπαίους εταίρους, για τους οποίους το σημείο παράδοσης των προμηθειών ορίζεται στο Baumgarten της Αυστρίας. Η Gazprom ασφαλώς θα ανακοινώσει την απόφαση της προτεινόμενης διαδρομής πολύ σύντομα, δεδομένου ότι στοχεύει οι πρώτες ροές αερίου στην Ευρώπη μέσω του Turk Stream να έρθουν από τις αρχές του 2020.
Η ταχύτητα αυτών των εξελίξεων δεν θα πρέπει να εκπλήσσει κανέναν. Η Ρωσία επιδιώκει να μειώσει τον τωρινό όγκο των 90 δισ. κυβικών μέτρων αερίου ετησίως μέσω Ουκρανίας, στα 10-15 δισ. κυβικά μέτρα μετά το 2019. Με τον Nord Stream 2 να δέχεται πυρά από τους Ευρωπαίους φορείς χάραξης πολιτικής, ο Turk Stream γίνεται ένα σημαντικό διαπραγματευτικό χαρτί για τη Ρωσία στο “μεγάλο παιχνίδι” της μεταφοράς του ουκρανικού αερίου.
