Το Ανατολικό Μπλοκ επανέρχεται στην Ευρώπη

Πολωνία, Ουγγαρία και άλλες χώρες του πρώην Ανατολικού Μπλοκ εντάχθηκαν στην ΕΕ το 2004 με την υπόσχεση, και το όνειρο, για δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις και οικονομική ανάπτυξη. Αλλά σήμερα, μετά τη διπλή οικονομική και μεταναστευτική κρίση, η σχέση της φιλελεύθερης δυτικής δημοκρατίας με την ασφάλεια και την ευημερία δεν είναι τόσο προφανής για τη Βαρσοβία και τη Βουδαπέστη. Και καθώς το αφήγημα της «παρακμιακής, αποτυχημένης Δύσης» κερδίζει έδαφος εκεί, μεγάλη κερδισμένη φαίνεται πως είναι η Λαϊκή Κίνα.

«Οι ανατολικές χώρες της Ευρώπης έχουν ενταχθεί τώρα οικειοθελώς σε μια νέα ομαδοποίηση που διαιρεί και πάλι τη Γηραιά Ηπειρο σε Ανατολή και Δύση – αυτή τη φορά υπό κινεζική κηδεμονία» γράφει το Politico.

Εξηγώντας ότι «αυτό το “ανατολικό μπλοκ υπ’ αρ. 2” είναι, βεβαίως, μια πολύ πιο ήπια ρύθμιση από ό,τι το Σύμφωνο της Βαρσοβίας. Αλλά για πολλούς στις Βρυξέλλες αποτελεί σοβαρή απειλή για την ασφάλεια και την ευημερία της ΕΕ, επειδή υπονομεύει τις υπάρχουσες συμμαχίες, και ίσως να σημάνει μια επιστροφή της Ανατολικής Ευρώπης στον αυταρχισμό, κατά το πρότυπο της Κίνας».

Η ομαδοποίηση – γνωστή ως πρωτοβουλία «16 + 1» – συνδέει τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας και 16 μετακομμουνιστικές χώρες της Κεντρικής, της Ανατολικής Ευρώπης και των Βαλκανίων. Εχει λάβει λίγη προσοχή στη Δύση, αλλά στο Πεκίνο το «16 + 1» θεωρείται από τα μεγάλα επιτεύγματα της κινεζικής διπλωματίας. Η ΕΕ ανησυχεί περισσότερο για άλλα προβλήματα, από τη μετανάστευση μέχρι το Brexit. Και η σιωπηρή συναίνεση της Ρωσίας είναι το σημάδι μιας αυξανόμενης τακτικής συνεργασίας μεταξύ των δύο δυνάμεων, που άρχισε στην Κεντρική Ασία μέσω της Οργάνωσης Συνεργασίας της Σανγκάης (SCO), τονίζει το Politico.

Η πρωτοβουλία «16 + 1» (CEEC) είναι ουσιαστικά η κινεζική πλατφόρμα στην Ανατολική Ευρώπη για την υλοποίηση της υπερφιλόδοξης διεθνούς πρωτοβουλίας «Μία Ζώνη, ένας Δρόμος» του κινέζου προέδρου Σι Τζινπίνγκ, η οποία θεωρείται η πρωταρχική εστίαση της εξωτερικής πολιτικής της Κίνας.

Το σύστημα αυτό διοργανώνει 16 διμερείς σχέσεις σε μια βολική μορφή για το Πεκίνο. Οι διμερείς πρωτοβουλίες διευκολύνουν την Κίνα να παρακάμψει τις υπάρχουσες συμμαχίες και να εντάξει τις χώρες αυτές σε ένα νέο σινοκεντρικό σύστημα.

Η πλατφόρμα «16 + 1» ξεπερνάει τα σύνορα της ΕΕ – περιλαμβάνει 11 μέλη της ΕΕ και πέντε μη μέλη από τα Βαλκάνια (Αλβανία, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Βουλγαρία, Κροατία, Τσεχική Δημοκρατία, Εσθονία, Ουγγαρία, Λετονία, Λιθουανία, Μαυροβούνιο, Πολωνία, Ρουμανία, Σερβία, Σλοβακία, Σλοβενία, πΓΔΜ).

Προσφέρει στο Πεκίνο και ένα άλλο πλεονέκτημα: αντί να διαπραγματεύονται συλλογικά, οι 16 χώρες καταλήγουν να ανταγωνίζονται η μία την άλλη για το ποια θα γίνει η ευνοούμενη «πύλη της Κίνας προς την Ευρώπη».

Παράδειγμα; Ο πρόεδρος της Τσεχίας Μίλος Ζέμαν διαφημίζει δημόσια τη χώρα του ως «αβύθιστο αεροπλανοφόρο για την Κίνα στην Ευρώπη» και σέρβοι πολιτικοί φιλοδοξούν να διακριθούν ως οι καλύτεροι μαθητές στην τάξη της Κίνας. Ο Ζέμαν δήλωσε ότι η Τσεχική Δημοκρατία – μέλος του ΝΑΤΟ και της ΕΕ – ήταν προηγουμένως «υπερβολικά υποτακτική» στις Βρυξέλλες και στην Ουάσιγκτον και παρουσιάζει τη νέα εταιρική σχέση με την Κίνα ως σημάδι ότι η χώρα του έγινε πλήρως ανεξάρτητη και πάλι.

Η ιδέα πίσω από το «16 + 1» ήταν να αξιοποιήσουν οι ανατολικές χώρες της Ευρώπης την οικονομική δυναμική της Κίνας, κυρίως με την προσέλκυση επενδύσεων. Αλλά το συνολικό επίπεδο των κινεζικών επενδύσεων στην περιοχή παραμένει χαμηλό σε σύγκριση με τις επενδύσεις της Κίνας στη Δυτική Ευρώπη.

Κατά πολλούς αναλυτές, κύριος στόχος της Κίνας είναι η πολιτικοποίηση της οικονομίας. Λένε πως η διπλωματία του Πεκίνου επιδιώκει ουσιαστικά την εξαγωγή του «κινεζικού μοντέλου» του κρατικού καπιταλισμού, το οποίο συνδυάζει επιλεγμένους μηχανισμούς της αγοράς με τον συνολικό έλεγχο από το μονοκομματικό κράτος.

Σύμφωνα με αυτή την ερμηνεία, η «Ζώνη και ο Δρόμος» και το «16 + 1» είναι πολιτικά σχέδια που αποσκοπούν στη διαμόρφωση της οικονομίας – και κατ’ επέκταση της πολιτικής – των χωρών που συμμετέχουν κατά το πρότυπο του πολιτικού σχεδιασμού του Πεκίνου. Αυτό σημαίνει ότι κινέζοι πολιτικοί και επιχειρηματίες μπορούν να συνάπτουν συμφωνίες με τοπικούς ομολόγους που τους επιτρέπουν να παρακάμψουν τους συνήθεις μηχανισμούς διαφάνειας και λογοδοσίας της ΕΕ, λένε δυτικοί διπλωμάτες στις Βρυξέλλες.

Και τονίζουν πως το «πρότυπο της Κίνας» συγκρούεται με αυτό της ΕΕ, το οποίο βασίζεται σε ρυθμίσεις που αποσκοπούν στη διασφάλιση δίκαιου και ανοικτού ανταγωνισμού. Το κινεζικό μοντέλο, λένε, απορρίπτει τη ρύθμιση υπέρ της ad hoc διαπραγμάτευσης – κατά προτίμηση στο διμερές πολιτικό επίπεδο και πίσω από κλειστές πόρτες.

Ενα παράδειγμα που φέρνουν είναι η αναβαθμισμένη σιδηροδρομική σύνδεση Βελιγραδίου – Βουδαπέστης, μέρος της διαδρομής που σχεδιάστηκε για να συνδέσει το λιμάνι του Πειραιά – που αγοράστηκε το 2016 από την Cosco Pacific της Κίνας – με την Ουγγαρία. Λίγο μετά την υπογραφή των τελικών συμφωνιών στα τέλη του 2016, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ξεκίνησε έρευνα για παράβαση από την Ουγγαρία (του αυταρχικού εθνολαϊκιστή Βίκτορ Ορμπαν) των κανόνων της ΕΕ που διέπουν τις δημόσιες προσφορές.

Η ειρωνεία; Ακριβώς αυτή η ασυμβατότητα με τις πρακτικές της ΕΕ αυξάνει την ελκυστικότητα των πρωτοβουλιών της Κίνας για ορισμένες κεντροευρωπαϊκές ελίτ. Τα κονδύλια της ΕΕ συνοδεύονται από ισχυρές απαιτήσεις για διαφάνεια και λογοδοσία, ενώ τα χρήματα της Κίνας δίνονται χωρίς τέτοιες προϋποθέσεις. Αυτό όχι μόνο περιορίζει τις γραφειοκρατικές διαδικασίες, αλλά σημαίνει επίσης ότι τα λεφτά από το Πεκίνο μπορούν να τροφοδοτούν ευκολότερα τα πελατειακά δίκτυα της ολιγαρχικής ελίτ σε αυτές τις πρώην κομμουνιστικές χώρες της ΕΕ, καταλήγει το Politico.