Είναι συχνά το πιο δύσκολο ερώτημα και κάποιες φορές, το πιο σημαντικό: “Και μετά τί;”.
Οι πιθανότητες αυξάνονται για την κατάρρευση των συνομιλιών για το Brexit μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της ΕΕ. Με τον καιρό να περνάει, οι δύο πλευρές παραμένουν μακριά. Η Theresa May έχει δημοσιεύσει το τελευταίο σχέδιο συμβιβασμού και δεν αφήνει μεγάλο περιθώριο για περαιτέρω παραχωρήσεις. Ο Michel Barnier, ο επικεφαλής διαπραγματευτής για λογαριασμό της ΕΕ, έχει επίσης μικρό περιθώριο για ελιγμούς. Ίσως να βρεθεί κάποια συμφωνία την τελευταία στιγμή από το Συμβούλιο των Υπουργών αργότερα φέτος, αλλά αυξάνονται οι πιθανότητες να μην γίνει αυτό.
Και μετά τι;
Ακολουθούν τέσσερα σενάρια για το πώς θα μπορούσε να εξελιχθεί η κρίση.
Σενάριο πρώτο: Παραμένει το αδιέξοδο
Το Ηνωμένο Βασίλειο λέει ότι δεν θα πληρώσει το “τέλος διαζυγίου” των περίπου 50 δισ. ευρώ που συμφωνήθηκε πέρυσι το Δεκέμβριο, στο πλαίσιο της συμφωνίας αποχώρησης. Χωρίς μια τέτοια συμφωνία, λένε οι υπουργοί του Ηνωμένου Βασιλείου, γιατί θα πρέπει να πληρώσει οτιδήποτε το Ηνωμένο Βασίλειο; Η ΕΕ απαντά ότι δεν θα υπάρξει “φάση υλοποίησης” (σύμφωνα με την οποία οι ημερήσιες διευθετήσεις -για παράδειγμα, στα σύνορα του ΗΒ- θα συνεχιστούν μέχρι το τέλος του 2020). Αυτό επίσης, προβλέπεται σε μια συμφωνία εξόδου.
Ως αποτέλεσμα, στις 29 Μαρτίου του επομένου μήνα, το Ηνωμένο Βασίλειο θα πέσει από την άκρη του γκρεμού όπως φοβούνται οι επιχειρήσεις και πολλοί άλλοι. Το εμπόριο με την ΕΕ θα υπόκειται σε δασμούς και συνοριακούς ελέγχους. Τα φορτηγά θα κάνουν ουρές γύρω από το Καλαί και το Ντόβερ. Τα τρόφιμα με προορισμό τα ράφια των βρετανικών σούπερ-μάρκετ, θα σαπίζουν. Τα ιρλανδικά σύνορα επίσης θα χρειαστούν τελωνειακούς σταθμούς -ή θα γίνουν ο παράδεισος των λαθρεμπόρων. Τα βρετανικά εργοστάσια -συμπεριλαμβανομένων σχεδόν όλων των βιομηχανικών κλάδων αυτοκινήτου και αερομεταφορών- σύντομα θα πρέπει να μειώσουν την παραγωγή και να απολύσουν εργαζομένους, διότι πολλοί στηρίζονται στις έγκαιρες διευρωπαϊκές εφοδιαστικές αλυσίδες, οι οποίες πλέον δεν θα λειτουργούν. Το Ηνωμένο Βασίλειο θα έχει μικρότερη πρόσβαση σε ζωτικής σημασίας πρόσβαση, και επίσης στα χημικά που χρησιμοποιούνται για καθημερινή χρήση, όπως τα σαμπουάν και οι οδοντόκρεμες. Στο πιο ακραιο σενάριο της μη επίτευξης συμφωνίας, οι βρετανικές αεροπορικές θα χάσουν το δικαίωμα να πετούν στην ηπειρωτική Ευρώπη.
Αμφίβολες συμφωνίες θα κάνουν την εμφάνισή τους με την πάροδο του χρόνου για να ξεκαθαρίσουν το χάος. Θα βρεθούν τρόποι για την αναζωογόνηση του εμπορίου. Οι Βρετανοί ασθενείς θα δέχονται θεραπεία και οι παραθεριστές θα μπορούν και πάλι να πηγαίνουν αεροπορικώς για τις διακοπές τους στη Μεσόγειο. Αλλά στο μεταξύ, η στρέβλωση θα είναι τεράστια, και η οικονομία είναι απίθανο να ανακάμψει πλήρως για πολλά χρόνια. Ακόμη περισσότερο, το ίδιο το όργανο εποπτείας του προϋπολογισμού της κυβέρνησης, το Γραφείο Δημοσιονομικής Ευθύνης, προειδοποιεί ότι το κόστος του Brexit στα δημόσια οικονομικά θα ξεπεράσει κατά πολύ αυτά που θα εξοικονομηθούν από το ό,τι το Ηνωμένο Βασίλειο δεν θα συμβάλει στον προϋπολογισμό της ΕΕ, όποιες και αν είναι οι μακροπρόθεσμες διευθετήσεις. Αυτή η υπόσχεση από τους υποστηρικτές της εξόδου από την ΕΕ πριν από δύο χρόνια, ότι το Brexit θα απελευθέρωνε επιπλέον 350 εκατ. στερλίνες (400 εκατ. ευρώ) κάθε εβδομάδα για την Εθνική Υπηρεσία Υγείας του ΗΒ, τη θυμάστε; ξεχάστε τη.
Σενάριο δύο: Hotel California
Ακριβώς επειδή η έξοδος από την ΕΕ χωρίς συμφωνία θα ήταν τόσο καταστροφική, γίνονται προσπάθειες για να την αποτρέψουν. Η πρώτη επιλογή θα ήταν το ΗΒ να αποχωρήσει από την ΕΕ τον επόμενο Μάρτιο, αλλά με τη συμφωνία και των δύο πλευρών, να διατηρήσουν προς το παρόν το status quo σε ό,τι αφορά το εμπόριο και όλες τις άλλες καθημερινές ρυθμίσεις. Με άλλα λόγια, η “περίοδος εφαρμογής” θα συνεχιζόταν ακόμη και εάν δεν υπήρχε μια συμφωνία πλήρους αποχώρησης, και το ΗΒ θα συμμορφωνόταν με τη συμφωνία να συμβάλλει στην ΕΕ, ενώ παράλληλα θα διεξαγόταν προσπάθειες για να διαπραγματευτεί μια νέα μακροπρόθεσμη σχέση.
Αυτό φαίνεται πολιτικά δελεαστικό, αλλά δεν είναι τόσο εύκολο όσο φαίνεται. Και τι θα συμβεί εάν δεν επιτευχθεί συμφωνία το επόμενο έτος ή ένα χρόνο μετά; Θα γίνει αυτή η βραχυπρόθεσμη διευθετηση μόνιμη -όπως η σχέση της Νορβηγίας με την ΕΕ, προορισμένη να διαρκέσει μόλις λίγους μήνες το 1994, και είναι ακόμη σε ισχύ; Εντός του Ηνωμένου Βασιλείου, αυτό θα δημιοιυργούσε προβλήματα στο μέλλον, με το Ηνωμένο Βασίλειο να εξακολουθεί να συμμορφώνεται με τους κανόνες της ΕΕ και να συνεχίζει να συνεισφέρει στον προϋπολογισμό της ΕΕ- αλλά χωρίς να έχει λόγο στο πώς καθορίζονται νέοι κανόνες ή στο που δαπανώνται τα χρήματα της ΕΕ. Αυτό θα τρομοκρατούσε τους υπέρ του brexit πολιτικούς, οι οποίοι ήδη φοβούνται μια αποχωρήση τύπου “Hotel California”, σύμφωνα με το τραγούδι των Eagles του 1977, στο οποίο το ΗΒ κάνει check out αλλά δεν φεύγει ποτέ στην πραγματικότητα.
Σενάριο τρίτο: Τακτικές καθυστέρησης
Το Ηνωμένο Βασίλειο ζητάει από την ΕΕ να καθυστερήσει το brexit ενώ παράλληλα γίνονται περαιτέρω προσπάθειες για να εξασφαλιστεί μια συμφωνία αποχώρησης. Με βάση το Άρθρο 50 της Συνθήκης της Λισσαβόνας, μια τέτοια καθυστέρηση απαιτεί την ομόφωνη συγκατάσθεση και των άλλων 27 κρατών-μελών. Αυτό μπορεί να μην έρθει άμεσα. Αλλά εάν το ΗΒ ξεκαθαρίσει αυτό το εμπόδιο, τότε (όπως και στο δεύτερο σενάριο), η καθημερινή ζωή συνεχίζει χωρίς αλλαγές. Αλλά αυτή τη φορά, το Ηνωμένο Βασίλειο διατηρεί το λόγο ως κράτος μέλος της ΕΕ, στις αποφάσεις που λαμβάνονται στις Βρυξέλλες.
Για άλλη μια φορά, οι δυσκολίες υπάρχουν. Οι Βρετανοί πολιτικοί που τάσσονται υπέρ της εξόδου, θα υποπτευθούν ότι μια προσωρινή συμφωνία θα γινόταν μόνιμη. Από την άλλη πλευρά, οι πολυεθνικές εταιρείες, αβέβαιες για το πόσο θα παραταθεί η συμμετοχή στην ΕΕ, θα είναι απρόθυμες να δημιουργήσουν νέα εργοστάσια και να δημιουργήσουν νέες θέσεις εργασίας στο Ηνωμένο Βασίλειο. Αυτό απαιτεί μεγαλύτερη μακροπρόθεσμη βεβαιότητα.
Σενάριο τέταρτο: Δεν υπάρχει brexit
Το Ηνωμένο Βασίλειο αποφασίζει τελικά να μείνει στην ΕΕ. Η κυβέρνηση αποσύρει την επιστολή της με την οποία κοινοποίησε στην ΕΕ την απόφασή της να φύγει από την Ένωση. Σύμφωνα με τον Λόρδο Kerr, τον Βρετανό συγγραφέα του Άρθρου 50, το Ηνωμένο Βασίλειο μπορεί να το αποφασίσει αυτο από μονο του. Δεν χρειάζεται την άδεια άλλων κρατών-μελών. Υπάρχουν νομικοί που διαφωνούν με τον Kerr, αλλά πρακτικά, μια βρετανική απόφαση να εγκαταλείψει το Brexit, δεν θα συναντήσει σοβαρή αντίσταση.
Ο πιο προφανής δρόμος για την εγκατάλειψη του Brexit θα ήταν ένα νέο δημοψήφισμα στο Ηνωμένο Βασίλειο. Η κυβέρνηση της Theresa May είναι αντίθετη. Η αντιπολίτευση των Εργατικών χετζάρει τις επιλογές της, δηλώνοντας ότι ένα νέο δημοψήφισμα δεν αποτελεί την τρέχουσα πολιτική του κόμματος, αλλά δεν το αποκλείει.
Ωστόσο, μια κατάρρευση των βρετανικών διαπραγματεύσεων στις Βρυξέλλες, θα προκαλούσε κρίση στο “Westminster”. Ήδη, αυξάνεται η λαϊκή στήριξη για την “ψήφο των πολιτών”. Μια κρίση είναι απίθανο να αυξήσει ακόμη περισσότερο την στήριξη. Η επιλογή θα είναι ορατή: εγκαταλειπεται το Brexit ή έρχεται το σκληρό Brexit χωρίς συμφωνία που περιγράφεται στο πρώτο σενάριο. Όπως γνωρίζουμε όλοι από την ψηφοφορία του Ιουνίου του 2016, τίποτα δεν μπορεί να θεωρείται δεδομένο. Αλλά οι πρόσφατες δημοσκοπήσεις σηματοδοτούν ότι ένα νέο δημοψήφισμα, το οποίο αποσκοπεί να δώσει τέτλος σε μια βαθιά εσωτερική πολιτική κρίση, θα οδηγήσει τελικά σε μια ψηφοφορία για την παραμονή στην ΕΕ.
Ποιο από αυτά τα σενάρια είναι το πιο πιθανό;
Κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος. Υπάρχουν προβλήματα με κάθε ένα από αυτά -οικονομικά, και/ή νομικά, και/ή πολιτικά. Το κάθε ένα θα έχει τους ενθουσιώδεις υποστηρικτές του και τους οργισμένους επικριτές του. Μόνο ένα πράγμα είναι βέβαιο. Εάν δεν υπάρξει συμφωνία μεταξύ του ΗΒ και της ΕΕ αυτό το φθινόπωρο, δεν θα ειναι το τέλος μιας ιστορίας αλλά μάλλον η αρχή μιας νέας, την οποία κάποιοι θα βρουν συναρπαστική και άλλοι, ειλικρικά, τρομακτική.
