Τον Σεπτέμβριο του 2008 η κατάρρευση της Lehman Brothers προκάλεσε τη χειρότερη οικονομική κρίση του ανεπτυγμένου κόσμου μετά τη Μεγάλη Υφεση. Αφού πρώτα δημιούργησαν τη «φούσκα» των δανείων, οι ΗΠΑ διαχειρίστηκαν τόσο άσχημα την κατάρρευση της Lehman, ώστε η «φούσκα» έσκασε με καταστρεπτικές συνέπειες.
Η Ευρωζώνη έκανε τα δικά της λάθη στην κρίση του ευρώ, κωλυσιεργώντας επί ένα και πλέον χρόνο προτού αναχαιτίσει τη μετάδοσή της από την Ελλάδα στα μέσα του 2012. Μπορεί κάτι τέτοιο να επαναληφθεί;
Οι οικονομικές κρίσεις επαναλαμβάνονται. Οι άνθρωποι, όμως, δεν επαναλαμβάνουν το ίδιο λάθος σύντομα. Μπορεί να εμφανισθεί μια νέα παγκόσμια ύφεση, ας πούμε, το 2021. Μάλλον δεν θα την προκαλέσει ο υπερβολικός δανεισμός στον δυτικό κόσμο. Οι δυτικές οικονομίες έχουν ενισχύσει την άμυνά τους. Παρουσιάζουμε τα 10 διδάγματα που αντλήσαμε από τη χρηματοπιστωτική κρίση:
1. Οι κεντρικές τράπεζες πρέπει να χρησιμοποιούν τα εργαλεία που διαθέτουν για να αποτρέπουν τον υπερβολικό δανεισμό. Πρέπει να παρακολουθούν όλους τους κινδύνους που απειλούν τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα, ακόμη κι αν ο πληθωρισμός είναι μέσα στον στόχο.
2. Για να αποτρέπεται η μετάδοση της κρίσης, οι προβληματικές τράπεζες πρέπει να διαλύονται συντεταγμένα. Να παραμένουν σε λειτουργία όσο χρειάζεται για να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους προς την πελατεία τους.
3. Σε περίπτωση πανικού, οι κεντρικές τράπεζες πρέπει να παρεμβαίνουν άμεσα και να τον σταματούν.
4. Μόνον οι κεντρικές τράπεζες είναι πραγματικά σε θέση να θέσουν τέλος σε έναν πανικό δηλώνοντας ένα αξιόπιστο «θα κάνω ό,τι κι αν χρειαστεί».
5. Ο δογματισμός είναι περιττός. Εποχές με ασυνήθεις καταστάσεις απαιτούν ασυνήθεις πολιτικές.
6. Επειτα από μια χρηματοπιστωτική κρίση, οι χώρες πρέπει να διασφαλίζουν ότι οι τράπεζές τους είναι εύρωστες. Αυτό που έκαναν δηλαδή οι ΗΠΑ, ενώ πολλές χώρες της Ευρωζώνης καθυστέρησαν πολύ.
7. Οι ρυθμιστικές αρχές πρέπει να διασφαλίζουν ότι τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα έχουν επαρκή αποθέματα για να απορροφήσουν τα ενδεχόμενα σοκ. Καναδάς και Σουηδία αντιμετώπισαν επιτυχώς την καταιγίδα επειδή είχαν διδαχθεί από άλλες κρίσεις.
8. Οι χρηματοπιστωτικές κρίσεις ευνοούν την εμφάνιση αποπληθωρισμού. Η νομισματική πολιτική πρέπει να προσαρμοστεί αναλόγως
9. Οι μεταρρυθμίσεις που ενισχύουν την ανάπτυξη είναι πιο χρήσιμες από την επιβολή της λιτότητας σε υπερχρεωμένες χώρες.
10. Να μη χάνεται η ευκαιρία που προσφέρει μια κρίση. Πρέπει να χρησιμοποιηθεί για την εφαρμογή μεταρρυθμίσεων που τονώνουν την ανάπτυξη.
Οι κίνδυνοι στους οποίους πρέπει να δοθεί προσοχή είναι ο προστατευτισμός και ο λαϊκισμός. Τη δεκαετία του 1930 εφαρμόστηκε προστατευτισμός και επιδεινώθηκε η κρίση.
Από το 2009 έως το 2015 εμφανίστηκαν ορισμένα πρόσθετα εμπόδια στο εμπόριο και πολιτικές διαμάχες σε έντονα πολωτικούς τόνους, τόσο στο εσωτερικό των χωρών όσο και μεταξύ κρατών. Δεν είναι παρά μια αδύναμη ηχώ των όσων έγιναν τη δεκαετία του 1930.
Τα τελευταία δύο χρόνια, όμως, έχουν σημειωθεί αφ’ ενός το δημοψήφισμα για το Brexit και αφ’ ετέρου η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ. Το αποτέλεσμα είναι να αυξάνεται ο κίνδυνος του προστατευτισμού.
* Ο αρθρογράφος είναι επικεφαλής των οικονομολόγων της επενδυτικής Berenberg.
