Η περιγραφή του θύματος στην ιατροδικαστική έκθεση ήταν λεπτομερής: ο θανών φορούσε μια μπλε μακρυμάνικη μπλούζα, ένα γαλάζιο φανελάκι από μέσα και δύο παντελόνια φόρμας, το ένα πάνω από το άλλο. Τόσο πολύ κρύωνε. Στις 24 Ιανουαρίου 2017, ο Αιγύπτιος Άχμεντ Ελγκαμάλ πέθανε στον ύπνο του από εισπνοή μονοξειδίου του άνθρακα, στη σκηνή του στον καταυλισμό της Μόριας. Μέσα σε μία εβδομάδα άλλοι δύο άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους με τον ίδιο τρόπο, προσπαθώντας να κρατηθούν ζεστοί με αυτοσχέδια μαγκάλια. Σχεδόν δύο χρόνια μετά, με αγωγή τους κατά του ελληνικού Δημοσίου οι γονείς του 20χρονου Αιγύπτιου μετανάστη ζητούν δικαίωση.
Όπως αποκαλύπτει η «Κ», η αγωγή κατατέθηκε την Πέμπτη 22 Νοεμβρίου στο Διοικητικό Πρωτοδικείο Αθηνών. Η οικογένεια εκπροσωπείται από τη δικηγόρο Σιλίνα Παυλάκη. Είναι η πρώτη φορά στα χρονικά που κάποιος στρέφεται νομικά κατά του ελληνικού κράτους διεκδικώντας αποζημίωση για τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης προσφύγων και μεταναστών στο κέντρο υποδοχής και ταυτοποίησης στη Μόρια της Λέσβου.
Ο Άχμεντ Ελγκαμάλ του Μοχάμεντ και της Γιουσρέια γεννήθηκε το 1997 και μεγάλωσε σε ένα χωριό της περιφέρειας Ντακάλια στην Αίγυπτο. Είχε ξεκινήσει σπουδές διοίκησης επιχειρήσεων σε σχολή της Μανσούρας. Σύμφωνα με τους γονείς του, όμως, λόγω των πενιχρών πόρων του και της πίεσης που αισθανόταν από τους καθεστωτικούς περιορισμούς στην ελεύθερη έκφραση αποφάσισε να εγκαταλείψει την πατρίδα του.
Έφυγε στα μέσα Νοεμβρίου 2016 για την Τουρκία. Παρέμεινε εκεί για περίπου δέκα ημέρες. Στις αρχές Δεκεμβρίου 2016 πέρασε με μια φουσκωτή βάρκα, μαζί με άλλα 12 άτομα διαφόρων εθνικοτήτων στη Λέσβο. Σκοπός τους ήταν να ζητήσουν άσυλο.
Σύμφωνα με το περιεχόμενο της αγωγής που είναι σε γνώση της «Κ», ο Ελγκαμάλ επικοινώνησε τηλεφωνικά με τους γονείς του από τον καταυλισμό της Μόριας. Είπε ότι έμενε σε αντίσκηνο μαζί με άλλους μετανάστες και περίμενε να δει εάν θα τον απελάσουν ή εάν θα μπορούσε με κάποιο τρόπο να παραμείνει στην Ελλάδα. Ακουγόταν όμως απελπισμένος. Περιέγραφε πως περίμενε καθημερινά επί ώρες στην ουρά για το συσσίτιο, μιλούσε για κρούσματα βίας και καθημερινούς διαπληκτισμούς.
Αφόρητο κρύο
Όσο περνούσε ο καιρός, όμως, τα τηλεφωνήματά του εστίαζαν σε ένα μόνο πράγμα: το αφόρητο κρύο. Ελεγε στους γονείς του ότι υπέφερε από το ψύχος. Στη σκηνή του δεν υπήρχε κάποιο θερμαντικό μέσο. Κατά τη διάρκεια της ημέρας, πέρα από τις πολλές στρώσεις ρούχων που φορούσε, έβαζε από πάνω ένα αδιάβροχο που τους είχαν δώσει στη Μόρια και κυκλοφορούσε τυλιγμένος με μια κουβέρτα.
Σε φωτογραφία του από τη Μόρια που εντόπισε η «Κ», ο Ελγκαμάλ κάθεται στη σκηνή του με παραφουσκωμένα ρούχα και έχει τυλίξει άλλη μια μπλούζα στο κεφάλι του για να μείνει ζεστός.
Για τον ίδιο και άλλους πρόσφυγες και μετανάστες στη Μόρια, αυτές ήταν πρωτόγνωρες συνθήκες. Στις αρχές Ιανουαρίου 2017 οι σκηνές τους είχαν καλυφθεί με χιόνι. Κάποιοι έβλεπαν νιφάδες για πρώτη φορά στη ζωή τους. Τα τηλεφωνήματα του 20χρονου Αιγύπτιου έγιναν πιο ανήσυχα. Ελεγε στους γονείς του ότι ταλαιπωρείται από βήχα και πυρετό. Φοβόταν, τους είπε, ότι θα πέθαινε.
Ο ίδιος και άλλοι μετανάστες περνούσαν πολλές νύχτες άυπνοι προσπαθώντας να ζεσταθούν γύρω από αυτοσχέδια μαγκάλια, τα οποία τα άναβαν κοντά στις εισόδους των σκηνών τους. Στην αγωγή τους οι γονείς του Αιγύπτιου αναφέρουν ότι αυτή η πρακτική –παρά την επικινδυνότητά της– ενθαρρυνόταν τότε από τους υπαλλήλους του κέντρου υποδοχής και ταυτοποίησης. Ο Ελγκαμάλ έπεσε για ύπνο στη 1.30 π.μ. της 24ης Ιανουαρίου 2017. Δεν ξύπνησε ποτέ.
Με σφιγμένες γροθιές
Σύμφωνα με την κατάθεση στην Αστυνομία του Σύρου πρόσφυγα Μουσταφά Μουσταφά, που έμενε στην ίδια σκηνή, ο Ελγκαμάλ μέχρι τις 12.30 το μεσημέρι δεν είχε σηκωθεί. «Δεν τον κουνήσαμε γιατί νομίζαμε με τον συγκάτοικό μας ότι κοιμόταν ακόμη», είπε. Στις 16.00 πλέον ανησύχησαν. Είδαν ότι ο Αιγύπτιος ήταν αναίσθητος και παγωμένος, γυρισμένος στο πλάι με τα χέρια σφιγμένα σε γροθιές. Είχε πεθάνει στον ύπνο του.
Όπως αποκαλύπτει η «Κ», ο 46χρονος Μουσταφά ήταν ο μοναδικός μάρτυρας που κατέθεσε για το συμβάν στην Αστυνομία. Τέσσερις ημέρες αργότερα πέθανε και αυτός στον ύπνο του από τον ίδιο λόγο. Κανείς δεν φαίνεται να τον είχε προειδοποιήσει για τον κίνδυνο που αντιμετώπιζε από το αυτοσχέδιο μαγκάλι. Ακολούθησε ο θάνατος από αναθυμιάσεις του Πακιστανού Τζατ Γουαρές Αλί. Τρεις θάνατοι σε μία εβδομάδα στη Μόρια.
Το τοξικό μονοξείδιο του άνθρακα
Τον Νοέμβριο του 2017, δέκα μήνες μετά τους τρεις διαδοχικούς θανάτους, η «Κ» είχε παρουσιάσει σε έρευνά της την ιστορία του Μουσταφά («Μία εβδομάδα, τρεις θάνατοι, καμία ευθύνη»), ενώ οι ελληνικές αρχές μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν είχαν εξιχνιάσει τι ακριβώς είχε συμβεί στη Μόρια. Οι οικογένειες των θυμάτων ακόμη αγνοούσαν τα αίτια θανάτου των συγγενών τους.
«Εδώ είναι εξευτελιστικά. Υπάρχουν συμμορίες και μαφίες μέσα στο νησί, ακόμα και μέσα στον καταυλισμό. Η αστυνομία δεν μπορεί να κάνει κάτι. Μπορεί να σου καρφώσουν ένα μαχαίρι και η αστυνομία να μην ανακατευθεί», είχε πει ο Μουσταφά μέσω WhatsApp σε ηχητικό μήνυμα 46 δευτερολέπτων που είχε στείλει στην αδελφή του στην Ολλανδία. Λίγες ημέρες αργότερα τον βρήκαν νεκρό στη σκηνή του.
Τόσο για τον Ελγκαμάλ όσο και για τον Μουσταφά, τα πιστοποιητικά θανάτου που συνέταξε μετά τη νεκροψία-νεκροτομή ο ιατροδικαστής Θεόδωρος Νούσιας, και είναι σε γνώση της «Κ», ανέφεραν ότι η αιτία θανάτου είναι «απροσδιόριστη, εν αναμονή της τοξικολογικής και ιστολογικής διερευνήσεως».
Στις 7 Φεβρουαρίου 2017 η έκθεση τοξικολογικής εξέτασης του εργαστηρίου ιατροδικαστικής και τοξικολογίας στην Ιατρική Σχολή Αθηνών, έδειξε ότι ο Ελγκαμάλ δεν είχε κάνει χρήση φαρμάκων ή ναρκωτικών ουσιών. Δεν υπήρχε ούτε αλκοόλ στο αίμα και στα ούρα του. Είχαν προηγηθεί τα ευρήματα άλλης εργαστηριακής έκθεσης που στις 31 Ιανουαρίου 2017 έδειξαν ότι το αίμα του περιείχε «ανθρακυλαιμοσφαιρίνη (HbCO, ένωση που σχηματίζεται από το εισπνεόμενο μονοξείδιο του άνθρακα) σε περιεκτικότητα 61%».
Το μονοξείδιο του άνθρακα είναι άχρωμο, άοσμο, μη ερεθιστικό, αλλά πολύ τοξικό αέριο. Μπορεί εύκολα να περάσει απαρατήρητο. Κάποια από τα συμπτώματα που προκαλεί περιλαμβάνουν ναυτία, ζαλάδα, κόπωση, δυσκολία αναπνοής. Σε μεγάλες συγκεντρώσεις μπορεί να προκαλέσει έντονη υποξία (στέρηση επαρκούς οξυγόνωσης στον οργανισμό) και θάνατο. Ακόμη και εάν επιβιώσει κάποιος από την έκθεση στο τοξικό αέριο, είναι πιθανό να έχει υποστεί μόνιμη εγκεφαλική βλάβη.
