ΝΟΡΒΗΓΙΑ-ΑΠΟΣΤΟΛΗ. Γη (ή μάλλον θάλασσα) της Επαγγελίας ή βιβλική καταστροφή; Η εξαφάνιση των πολικών πάγων, που εδώ και χρόνια εξελίσσεται ταχύτερα και από τις πιο ακραίες επιστημονικές προβλέψεις, γεννά φόβους κλιματικής Αποκάλυψης: υπερθέρμανσης, ανόδου της στάθμης των ωκεανών, διάβρωσης των ακτών, κλιματικών προσφύγων. Ωστόσο, ειδικότερα στις χώρες που βρίσκονται πάνω από τον Αρκτικό Κύκλο, η μεγάλη απόψυξη αποτελεί και μία τεράστια οικονομική ευκαιρία. Από τη διεύρυνση της τουριστικής σεζόν και την εισροή νέων ειδών προς αλίευση ώς τη διάνοιξη μιας νέας θαλάσσιας οδού στην κορυφή του πλανήτη και στις νέες προοπτικές αναζήτησης υδρογονανθράκων, οι πιο ζεστές θερμοκρασίες των τελευταίων ετών μετατρέπουν την Αρκτική σε πεδίο νέων οικονομικών δραστηριοτήτων και εντεινόμενων γεωπολιτικών τριβών.
Η «Κ» είχε την ευκαιρία να καταγράψει τις αντιφάσεις αυτές –μεταξύ φόβου και έξαψης, διατήρησης και εκμετάλλευσης, συνεργασίας και ανταγωνισμού– επισκεπτόμενη το Μπούντε (Bod), μία μικρή πόλη στη βόρεια Νορβηγία όπου διεξήχθη το συνέδριο High North Dialogue (3-4 Απριλίου), και το Αρχιπέλαγος του Σβάλμπαρντ, στα μισά του δρόμου μεταξύ της ηπειρωτικής Νορβηγίας και του Βόρειου Πόλου.
Η Νορβηγία είναι, από ορισμένες απόψεις, η χώρα στην οποία οι αρκτικές αντιφάσεις είναι πιο έντονες από οπουδήποτε αλλού. Πάνω από 10% του πληθυσμού της ζει βόρεια από τον Αρκτικό Κύκλο (66°33). Το αντίστοιχο ποσοστό στον Καναδά είναι μόλις 0,3% και στη Ρωσία λιγότερο από 1,5%. Το πληθυσμιακό αυτό αποτύπωμα σημαίνει ότι το ενδιαφέρον των Νορβηγών για την οικονομική ανάπτυξη του Βορρά είναι συγκριτικά μεγαλύτερο.
Ζωτικός ρόλος
Παράλληλα, όμως, όπως ανέφερε στην ομιλία της στο «High North Dialogue» η πρωθυπουργός της χώρας, Ερνα Σόλμπεργκ, τα ύδατα υπό τον έλεγχο της Νορβηγίας είναι επτά φορές μεγαλύτερα σε έκταση από τη χερσαία της επιφάνεια (και το μεγαλύτερο μέρος των υδάτων αυτών βρίσκεται πάνω από τον Αρκτικό Κύκλο). Αυτό συνεπάγεται έναν ζωτικό ρόλο στη διαχείριση των νέων περιβαλλοντικών προκλήσεων που συνοδεύουν την αυξημένη δραστηριότητα στις μέχρι πρότινος παγωμένες θάλασσες. Τέλος, ως χώρα που συνορεύει με τη Ρωσία και μοιράζεται μαζί της τη Θάλασσα του Μπάρεντς, η Νορβηγία βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της βορειοατλαντικής συμμαχίας, απέναντι σε ένα αντίπαλο δέος που έχει αυξήσει τη στρατιωτική του παρουσία στα βορειότερα μέρη του πλανήτη.
«Η Αρκτική για εμάς δεν είναι μια μακρινή, άθικτη περιοχή, είναι το σπίτι μας», δηλώνει στην «Κ» ο Αουντούν Χάλβορσεν, υφυπουργός Εξωτερικών της Νορβηγίας. «Είναι ένα μέρος όπου οι πολίτες μας πρέπει να μπορούν να ζήσουν, να έχουν δουλειές, να έχουν πρόσβαση σε καλές υποδομές. Είναι επίσης ένα μέρος όπου πρέπει να είμαστε παρόντες, να υπερασπιζόμαστε την κυριαρχία μας». Η ανάγκη αυτή, η πτυχή ασφαλείας της αρκτικής πολιτικής του Οσλο, σημειώνει ο Χάλβορσεν, «έχει γίνει πιο έντονη μετά το 2014 και τη [ρωσική εισβολή στην] Κριμαία. Οι εξελίξεις αυτές μας γυρίζουν πίσω αρκετά χρόνια, σε μια εποχή κατά την οποία η Αρκτική ήταν πολύ ψηλά στην ατζέντα ασφαλείας της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας». Ο Νορβηγός υφυπουργός τονίζει την ανάγκη το ΝΑΤΟ να δραστηριοποιηθεί εκ νέου στην Αρκτική, που αποτελεί «μέρος του φυσικού χώρου ευθύνης του». Παράλληλα, ωστόσο, όπως αναφέρει, το Οσλο επιχειρεί να διατηρήσει τις στενές επαφές και τη συνεργασία που έχει με τη Μόσχα σε μία σειρά από διμερή θέματα.
Μια νέα οδός για το θαλάσσιο εμπόριο
Το κεντρικό θέμα του συνεδρίου στο Μπούντε ήταν «Επιχειρηματική Δραστηριότητα στην Αρκτική». Στη Γροιλανδία, καθώς λιώνουν πάγοι, διαδοχικές τοπικές κυβερνήσεις αναζητούν επενδυτές για την εξερεύνηση των θαλασσών και του υπεδάφους για υδρογονάνθρακες, σπάνιες γαίες, ακόμα και ουράνιο, με απώτερο σκοπό την απόσχιση από τη Δανία. Σύμφωνα με στοιχεία που παρουσιάστηκαν στο συνέδριο, 20,7 εκατομμύρια τόνοι προϊόντων μεταφέρθηκαν το 2018 μέσω του Βόρειου Περάσματος (Northern Sea Route), τη θαλάσσια οδό βόρεια της Σιβηρίας την οποία ελέγχει και εξυπηρετεί η Ρωσία – σχεδόν τα διπλάσια σε σύγκριση με το 2017, που ήταν το προηγούμενο έτος-ρεκόρ. Ο στόχος των Ρώσων είναι τα μεγέθη αυτά να φτάσουν το 2024 τους 80 εκατομμύρια τόνους.
Το συνέδριο «High North Dialogue» εστίασε στις νέες δυνατότητες επιχειρηματικής δραστηριότητας στην Αρκτική καθώς οι πάγοι υποχωρούν.
Οπως ανέφερε στην ομιλία του o Αντρέι Κριβορότοφ, στέλεχος της ρωσικής εταιρείας Shtokman Development (100% θυγατρική της Gazprom), το μεγαλύτερο μέρος του όγκου των προϊόντων που διακινήθηκε μέσω του Βόρειου Περάσματος το 2018 είχε ως αφετηρία το εργοστάσιο υγροποιημένου φυσικού αερίου στο Γιαμάλ στη ρωσική Aρκτική (η επανάσταση του σχιστολιθικού αερίου οδήγησε το 2012 στο «πάγωμα», ως μη συμφέρουσας, της εκμετάλλευσης του τεράστιου κοιτάσματος του Στόκμαν). Ο κ. Κριβορότοφ σημείωσε επίσης ότι οι κυρώσεις της Δύσης έναντι της Ρωσίας έχουν οδηγήσει σε διεύρυνση της ρωσοκινεζικής ενεργειακής συνεργασίας στην Αρκτική.
Στο παιχνίδι αυτό συμμετέχουν και οι Ελληνες εφοπλιστές: το 2012, το «Ob River», ένα δεξαμενόπλοιο της Dynagas, συμφερόντων Γ. Προκοπίου έγινε το πρώτο πλοίο που μετέφερε υγροποιημένο φυσικό αέριο από την Ευρώπη (το Σνόβιτ της Νορβηγίας) στην Απω Ανατολή μέσω του Βόρειου Περάσματος. Τον περασμένο Δεκέμβριο, η Ενωση Ελλήνων Εφοπλιστών έγινε μέλος του Οικονομικού Συμβουλίου της Αρκτικής, ενός διεθνούς φόρουμ που εστιάζει στην επιχειρηματική δραστηριότητα στην περιοχή. Οπως αναφέρουν στην «Κ» πηγές της Ε.Ε., η Ενωση παρακολουθεί στενά την εξέλιξη του θεσμικού πλαισίου στην Αρκτική, με σκοπό την αποτροπή μέτρων προστατευτισμού ή προνομιακής μεταχείρισης των στόλων των χωρών της περιοχής. Μεταξύ των ομιλητών στο συνέδριο ήταν ο Μιντ Τρέντγουελ, πρώην αντικυβερνήτης της Αλάσκας (2010-2014) και ένας εκ των κορυφαίων Αμερικανών ειδικών σε αρκτικά θέματα.
Οργανισμός διαχείρισης
Η κεντρική ιδέα την οποία προώθησε στην παρέμβασή του, αλλά και σε συνέντευξη που παραχώρησε στην «Κ», είναι η δημιουργία ενός πολυεθνικού οργανισμού συνδιαχείρισης του Αρκτικού Ωκεανού, που θα εισπράττει τέλη από τα διερχόμενα πλοία και θα παρέχει τις αναγκαίες υποδομές και υπηρεσίες (λιμάνια, παγοθραυστικά και ρυμουλκά κ.ο.κ.) που θα καταστήσουν τη συγκεκριμένη οδό «αξιόπιστη» για θαλάσσιες μεταφορές. «Αξιοπιστία για μία ναυτιλιακή εταιρεία σημαίνει τη δυνατότητα να δεσμεύεται για ένα χρονοδιάγραμμα απέναντι στον πελάτη της και να το τηρεί. Για τον καπετάνιο σημαίνει την καλή πληροφόρηση για τις συνθήκες παγοκάλυψης και τον καιρό. Για μία ασφαλιστική εταιρεία, το κρίσιμο είναι η ύπαρξη σκαφών διάσωσης και λιμανιών καταφυγής», εξηγεί ο Αμερικανός πολιτικός. Μεταξύ άλλων, αναφέρεται στην ιδέα τύπου «Uber για παγοθραυστικά»: μία υπηρεσία που θα συνδέει εμπορικά πλοία που ταξιδεύουν στον Αρκτικό Ωκεανό με διαθέσιμα παγοθραυστικά από διάφορες χώρες, τα οποία τους περισσότερους μήνες τον χρόνο βρίσκονται σε ακινησία.
Ο Τρέντγουελ αναγνωρίζει τον φυσικό ρόλο της Ρωσίας στο πεδίο αυτό, ως «η χώρα με τη μεγαλύτερη αρκτική ακτογραμμή». Αλλά σημειώνει ότι το γεωστρατηγικό συμφέρον των υπόλοιπων αρκτικών χωρών, αλλά και το οικονομικό συμφέρον των επιχειρήσεων και των χωρών που εμπλέκονται ενεργά στο θαλάσσιο εμπόριο, επιτάσσουν ο Αρκτικός Ωκεανός «να τεθεί υπό διεθνή διαχείριση και όχι να ελέγχεται μόνο από μία χώρα».
Πρακτικά, όπως λέει, έχουν ήδη γίνει ορισμένα σημαντικά βήματα: ο Πολικός Κώδικας για τη ναυσιπλοΐα υιοθετήθηκε από το Διεθνή Ναυτιλιακό Οργανισμό (τέθηκε σε ισχύ την 1.1.2017), ενώ έχουν συμφωνηθεί και οι κανονισμοί για την έρευνα και διάσωση στα νερά της Αρκτικής και για την περίπτωση πετρελαιοκηλίδων.
Στους μεγάλους «χαμένους» και η Ελλάδα
Στο Σβάλμπαρντ, στον 78ο παράλληλο, από τα μέρη στην Αρκτική που θερμαίνονται πιο ραγδαία από όλα, η «Κ» είδε από κοντά την ταχύτητα με την οποία αλλάζει το κλίμα. Μιλώντας με τον Κιμ Χολμέν, στέλεχος του Πολικού Ινστιτούτου της Νορβηγίας, στο γραφείο του στο Πανεπιστημιακό Κέντρο του Αρχιπελάγους, είναι δύσκολο να διατηρήσει κανείς την αισιοδοξία του για το μέλλον.
«Βλέπουμε ξεκάθαρα πλέον ότι το πάχος του πάγου έχει μειωθεί σημαντικά σε όλη την Αρκτική τα τελευταία 25-30 χρόνια», εξηγεί. «Παλαιότερα ο αρκτικός πάγος έφτανε τα 4-5 μέτρα σε πάχος και ήταν συχνά δέκα ετών. Σήμερα, με την εξαίρεση μιας περιοχής βόρεια της Γροιλανδίας και του Καναδά, όπου διατηρείται παλαιότερος πάγος, η παγοκάλυψη αποτελείται κυρίως από πάγους 1-2 ετών, πάχους περίπου 1,5 μ. Ενα πυρηνικό παγοθραυστικό μπορεί κάλλιστα να διασχίσει περιοχές με τέτοια παγοκάλυψη».
Οι συνέπειες της τήξης των αρκτικών πάγων για το κλίμα της Ευρώπης αναμένεται να είναι καταλυτικές. «Ηδη βλέπουμε περισσότερες βροχοπτώσεις στη Σκανδιναβία, αλλά αντιστοίχως λιγότερες τον χειμώνα στη Μεσόγειο», αναφέρει ο Χολμέν. Αρα, όπως λέει, οι χώρες της Νότιας Ευρώπης, όπως η Ελλάδα, θα είναι μεταξύ των «χαμένων» της κλιματικής αλλαγής.
Οι παγετώνες
Επιπλέον, η μεγάλη απόψυξη των τελευταίων δεκαετιών θα επηρεάσει τη στάθμη των ωκεανών – όχι εξαιτίας του θαλάσσιου πάγου που μετατρέπεται σε νερό, αλλά εξαιτίας του λιωσίματος των παγετώνων. «Πριν από 15 χρόνια, θεωρούσαμε ότι θα χρειαστεί πολύς καιρός για να λιώσει η Γροιλανδία – το λιώσιμο του πάγου με θερμό αέρα είναι μία πολύ αναποτελεσματική διαδικασία», εξηγεί ο Νορβηγός επιστήμονας. «Ωστόσο, υποτιμήσαμε κάτι που αποδείχθηκε πολύ σημαντικό: την επίδραση του πιο θερμού νερού σε παγετώνες η άκρη των οποίων βρίσκεται μέσα στη θάλασσα. Το ζεστό νερό διαβρώνει τον παγετώνα κάτω από την επιφάνεια, και στη συνέχεια το μέρος που βρίσκεται πάνω από την επιφάνεια καταρρέει. Στις περιπτώσεις αυτές, οι όγκοι του πάγου που πέφτουν στη θάλασσα ανεβάζουν αυτομάτως τη στάθμη του νερού – δεν χρειάζεται καν να λιώσουν». Ο Χολμέν εξηγεί ότι η διαπίστωση της σημασίας της διαδικασίας αυτής (ο επιστημονικός όρος είναι ice calving) είναι ο βασικός λόγος που η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή του ΟΗΕ (IPCC) αναθεώρησε ανοδικά τις προβλέψεις του για την επίδραση της κλιματικής αλλαγής στη στάθμη των ωκεανών.
