Σάββας Καλεντερίδης
Μια από τις πιο συγκλονιστικές φωτογραφίες που έχουν τραβηχτεί τον 20ό αιώνα, είναι εκείνη που δείχνει τον ηγέτη της Δυτικής Γερμανίας Βίλι Μπραντ να γονατίζει στο μνημείο του γκέτο στη Βαρσοβία. Η φωτογραφία τραβήχτηκε στις 7 Δεκεμβρίου 1970 και ο Γερμανός ηγέτης με την πράξη του αυτή ζητούσε εν ονόματι του γερμανικού λαού συγγνώμη για τη γενοκτονία των Εβραίων. Εκείνη τη μέρα ένας από τους αντιστασιακούς είπε: «Είδα τον Βίλι Μπραντ γονατισμένο μπροστά στο μνημείο. Εκείνη τη στιγμή ένιωσα ότι δεν έχω πλέον μίσος μέσα μου. Αυτός γονάτισε και εξύψωσε τον λαό του!».
Γιατί έχει τόσο μεγάλη σημασία η ομολογία και η συγγνώμη ενός ηγέτη εν ονόματι του λαού του; Μα γιατί τα κράτη είναι ζωντανοί οργανισμοί και έχουν μνήμη, την οποία αναπαράγουν.
Εν προκειμένω, το γερμανικό κράτος διατηρούσε στα έγκατα των μηχανισμών του ως μνήμη την επεκτατικότητα και τον ηγεμονισμό, γι’ αυτό και ήταν ο πρωταγωνιστής δύο παγκόσμιων πολέμων που προκάλεσαν απίστευτα δεινά στους λαούς της Ευρώπης, ανάμεσα στους οποίους οι Έλληνες και οι εβραίοι.
Μετά την ήττα του Β΄ ΠΠ η Γερμανία υποχρεώθηκε να αναγνωρίσει τα εγκλήματα που διέπραξε το ναζιστικό καθεστώς του Χίτλερ, και η γονυκλισία του Βίλι Μπραντ ήταν το αποκορύφωμα της ομολογίας και της συγγνώμης.
Έτσι, με τις πράξεις αυτές, που οδήγησαν στην εξιλέωση το κράτος αλλά και τον γερμανικό λαό, κόπηκε το νήμα της μνήμης και η Γερμανία έπαψε να αναπαράγει πολιτικές που οδηγούν στο αίμα και τις γενοκτονίες.
Από την άλλη πλευρά έχουμε το παράδειγμα της Τουρκίας, η οποία στάθηκε «τυχερή», και λόγω της ιδιάζουσας αξίας που έχει η γεωπολιτική της θέση δεν υποχρεώθηκε από τη διεθνή κοινότητα να αναγνωρίσει τα εγκλήματα που διέπραξαν οι μηχανισμοί του οθωμανικού κράτους τη δεύτερη δεκαετία του 20ού αιώνα, εναντίον των χριστιανικών λαών της Ανατολίας, που έγιναν γνωστά ως Γενοκτονία των Ελλήνων, των Αρμενίων και των Ασσυρίων.
Ακριβώς επειδή δεν υποχρεώθηκε να ομολογήσει τα εγκλήματα μέσω της εξιλεωτικής διαδικασίας της συγγνώμης, το τουρκικό κράτος συνέχισε να αναπαράγει πολιτικές εθνοκάθαρσης και γενοκτονίας τις επόμενες δεκαετίες του 20ού αιώνα εναντίον των Κούρδων (εξέγερση Σεΐχ Σαΐτ, 1924· εθνοκάθαρση Ντερσίμ, 1937) και εναντίον των εναπομεινάντων Ελλήνων της Πόλης, της Ίμβρου και της Τενέδου, που εξαιρέθηκαν της υποχρεωτικής ανταλλαγής των πληθυσμών.
Για να αποδείξουμε ότι τα κράτη έχουν μνήμη την οποία αναπαράγουν, θα αναφερθούμε σε δύο χαρακτηριστικές περιπτώσεις.
Η μία αφορά τους Έλληνες της Πόλης, οι οποίοι υποχρεώθηκαν το 1942, με τον κατάπτυστο νόμο βαρλίκ βεργκισί, να ξεπουλήσουν περιουσίες αξίας δισεκατομμυρίων δολαρίων για να πληρώσουν απίστευτα πρόστιμα που τους επιβλήθηκαν με τον ως άνω νόμο. Μόνο σ’ αυτούς, επειδή ήταν Έλληνες χριστιανοί. Και αυτό το έκαναν επωφελούμενοι από τη διεθνή κατάσταση, μεσούντος του Β΄ ΠΠ, από τον οποίο το τουρκικό κράτος απείχε ως «επιτήδειος ουδέτερος» και ενώ η Ελλάδα ήταν υπό τριπλή κατοχή (γερμανική, ιταλική και βουλγαρική).
Όμως, επειδή ο νόμος όριζε ασφυκτικά χρονικά όρια για την πληρωμή των προστίμων και επειδή η αγορά είχε αντιληφθεί την παγίδα που είχε στηθεί στους Έλληνες, δεν πλήρωσε αυτά που έπρεπε για την εξαγορά των εργοστασίων, των βιοτεχνιών και των σπιτιών των Ελλήνων, τα οποία εξαγοράστηκαν στην κυριολεξία μπιρ παρά.
Τότε λοιπόν, όσοι Έλληνες δεν μπόρεσαν να εξασφαλίσουν τα ποσά του προστίμου που τους επιβλήθηκε με το βαρλίκ βεργκισί, υποχρεώθηκαν να ζήσουν ακριβώς αυτά που έζησαν οι Έλληνες στη διάρκεια της γενοκτονίας την περίοδο 1914-1923.
Τότε το τουρκικό κράτος σκαρφίστηκε τη δημιουργία των αμελέ ταμπουρού (ταγμάτων εργασίας) στα οποία υποχρέωνε τους επίστρατους Έλληνες να εργάζονται από την ανατολή μέχρι τη δύση του ήλιου, κάτω από σκληρές συνθήκες δουλειάς και άθλιες συνθήκες σίτισης και στρατωνισμού. Εκεί, στα αμελέ ταμπουρού, χάθηκε η αφρόκρεμα του ελληνισμού του Πόντου και της Ανατολής.
Το 1942-43 έγινε το εξής εκπληκτικό: Το τουρκικό κράτος σύστησε και πάλι τα αμελέ ταμπουρού, στις ίδιες περιοχές, όπου οι συνθήκες το χειμώνα είναι ανυπόφορες, και έστειλε σ’ αυτά τους Έλληνες της Πόλης που δεν είχαν συγκεντρώσει τα χρήματα για να αποπληρώσουν το πρόστιμο που τους είχε επιβληθεί.
Στα αμελέ ταμπουρού η εξόντωση των Ελλήνων το 1914-23 στο Ερζερούμ, το Ερζιγκιάν και το Χαρπούτ, στα αμελέ ταμπουρού η εξόντωση των Ελλήνων της Πόλης και πάλι στις ίδιες περιοχές το 1942-43!
Αν αυτό δεν είναι μνήμη που αναπαράγει πολιτικές και πρακτικές γενοκτονίας και εθνοκάθαρσης, τότε τι είναι;
Το δεύτερο παράδειγμα αφορά την πολιτική που ακολουθεί η Τουρκία στο Αφρίν, από τις αρχές του 2018 που εισέβαλε στο έδαφος της Συρίας και το κατέλαβε. Επειδή το Αφρίν μέχρι πέρυσι κατοικούνταν σε ποσοστό 90% από Κούρδους, και επειδή βρίσκεται κοντά στις ακτές της Μεσογείου, η Τουρκία ακολουθεί αυτούς τους δεκατέσσερις μήνες που το κατέχει πολιτική εθνοκάθαρσης και δημογραφικής αλλοίωσης του πληθυσμού του, για να εξαλείψει την απειλή της εξόδου των Κούρδων στη θάλασσα της Μεσογείου.
Τέλος, για να μην θεωρήσουν κάποιοι ότι έχουμε επιδοθεί σε κυνήγι φαντασμάτων, να ενημερώσουμε τους αναγνώστες μας ότι το αμερικανικό Μουσείο Μνήμης του Ολοκαυτώματος (Holocaust Memorial Museum), στο πλαίσιο του προγράμματος Early Warning, αφού συνέλεξε και αξιολόγησε στοιχεία από 162 χώρες του κόσμου, δημοσίευσε κατάλογο δέκα χωρών που είναι πιθανό να διαπράξουν το μαζικό έγκλημα της γενοκτονίας μέσα στο 2019. Οι ερευνητές του ιδρύματος από το 2014 έχουν χαρτογραφήσει τις συνθήκες που προηγούνται μιας γενοκτονίας, ενώ στη βάση δεδομένων περιλαμβάνονται όλα τα μαζικά εγκλήματα από τον Β΄ ΠΠ και μετά.
Το τρομερό της υπόθεσης είναι ότι στην όγδοη θέση της φετινής λίστας είναι η Τουρκία (πιθανότητα 11,2%), μια εκτίμηση που γίνεται με βάση το παρελθόν της χώρας αλλά και με βάση την επίσημη στάση απέναντι στην κουρδική μειονότητα. Σύμφωνα με την έκθεση, ένα άλλο προβληματικό σημείο είναι η άρνηση των Τούρκων ηγετών να παραδεχθούν τη Γενοκτονία των Αρμενίων, των Ελλήνων και των Ασσυρίων, γεγονός που «οδηγεί στη διάπραξη νέων εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας».
Τα είπαμε όλα λοιπόν και λυπούμαστε γιατί τα κόμματα στην Ελλάδα αλλά και ο επιστημονικός κόσμος είναι και στο ζήτημα αυτό τραγικοί ουραγοί, με ελάχιστες φωτεινές εξαιρέσεις, πιστοί στο δόγμα «σφάξε με πασά μου ν’ αγιάσω».
