ΣτΕ Δ΄ Τμ. 551/2019
Οικονομική ελευθερία – Δικαίωμα στην υγεία – Απαγόρευση καπνίσματος στους κλειστούς χώρους καταστημάτων υγειονομικού ενδιαφέροντος – Ανίσχυρη διάταξη νόμου περί εξαίρεσης από την απαγόρευση με την καταβολή οικονομικού ανταλλάγματος (τέλους)
(Α) Η Σύμβαση Πλαίσιο για τον έλεγχο του καπνού, που υιοθετήθηκε από την 56η Παγκόσμια Συνέλευση Υγείας του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας στις 21 Μαΐου 2003, κυρώθηκε με το άρθρο πρώτο του ν. 3420/2005, αποκτήσασα αυξημένη τυπική ισχύ έναντι κάθε αντίθετης διάταξης της εσωτερικής νομοθεσίας. Με τις διατάξεις του άρθρου πρώτου του ν. 3420/2005, δεν επεβλήθη, ως το μόνο πρόσφορο μέτρο για τον περιορισμό της κατανάλωσης του καπνού και της έκθεσης σε αυτόν, η απόλυτη απαγόρευση του καπνίσματος στους κλειστούς ή στεγασμένους χώρους των καταστημάτων υγειονομικού ενδιαφέροντος, αλλά εξουσιοδοτήθηκαν ο κοινός νομοθέτης και η κανονιστικώς δρώσα διοίκηση να λάβουν τα κατάλληλα μέτρα για την εξυπηρέτηση του προαναφερθέντος σκοπού. Συνεπώς, ο νομοθέτης, συμμορφούμενος προς τις επιταγές της ανωτέρω Διεθνούς Συμβάσεως, έχει την ευχέρεια να επιλέξει μεταξύ πλειόνων εναλλακτικών μέτρων, προσφόρων για την επίτευξη του σκοπού αυτού, τα οποία συμπεριλαμβάνουν μεν την συνταγματικώς ανεκτή (βλ. ΣτΕ 4172/2012) απόλυτη απαγόρευση του καπνίσματος στους κλειστούς ή στεγασμένους χώρους των καταστημάτων υγειονομικού ενδιαφέροντος, δεν αποκλείουν, όμως, άλλα, λιγότερο περιοριστικά της ελευθερίας των καπνιστών μέτρα, ούτε εμποδίζουν τον νομοθέτη να τροποποιήσει επί το ηπιότερον για τους καπνιστές, το αυστηρότερο σύστημα μέτρων, το οποίο είχε αρχικά επιλέξει. Το τελευταίο τούτο είναι επιτρεπτό υπό την αυτονόητη προϋπόθεση ότι πρόκειται πάντως περί μέτρων τα οποία θεσπίζονται κατ’ επίκληση των προσφόρων κριτηρίων που προκύπτουν από την προαναφερθείσα Διεθνή Σύμβαση, δηλαδή μέτρων τα οποία είναι συμβατά και προάγουν τον σκοπό της προστασίας της υγείας των πολιτών από τις βλαβερές συνέπειες της χρήσης του καπνού και της έκθεσης σ’ αυτόν, κινούνται δε εντός ορισμένου πλαισίου, το οποίο προσιδιάζει στις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες που επικρατούν στην Χώρα.
(Β) Με τις διατάξεις του άρθρου 17 παρ. 6 του ν. 3868/2010, από την 1-9-2010 επεβλήθη απόλυτη απαγόρευση του καπνίσματος στους κλειστούς ή στεγασμένους χώρους των καταστημάτων υγειονομικού ενδιαφέροντος, εξαιρουμένων των καζίνο και των κέντρων διασκέδασης με εμβαδόν άνω των 300 τ.μ. με ζωντανή μουσική, για τα οποία η εν λόγω απαγόρευση ισχύει από την 1-6-2011. Στη συνέχεια, με τη διάταξη του άρθρου 45 του ν. 3986/2011, παρεσχέθη στα τελευταία αυτά καταστήματα (καζίνο και κέντρα διασκέδασης με εμβαδόν άνω των 300 τ.μ. με ζωντανή μουσική) η δυνατότητα να δημιουργούν στους κλειστούς ή στεγασμένους χώρους τους, χώρους καπνιζόντων μέχρι το 1/2 του συνολικού εμβαδού του καταστήματος, υπό την προϋπόθεση της καταβολής ετήσιου τέλους ύψους 200 ευρώ ανά τετραγωνικό μέτρο. Συνεπώς, με την ανωτέρω διάταξη θεσπίσθηκε εξαίρεση από την απόλυτη απαγόρευση του καπνίσματος στους κλειστούς ή στεγασμένους χώρους των ανωτέρω καταστημάτων, η ενεργοποίηση της οποίας εξαρτάται αποκλειστικώς από την καταβολή οικονομικού ανταλλάγματος (τέλους). Η κατά τα ανωτέρω εξαίρεση θεσπίσθηκε βάσει οικονομικού κριτηρίου και δη του άκαμπτου κριτηρίου της καταβολής 200 ευρώ ανά τ.μ. μέχρι του 1/2 του συνολικού εμβαδού του καταστήματος. Όπως δε συνάγεται από την προαναφερθείσα ρύθμιση του άρθρου 45 του ν. 3986/2011, όσο μεγαλύτερο εμβαδόν των κλειστών ή στεγασμένων χώρων των καζίνο και των κέντρων διασκέδασης άνω των 300 τ.μ. με ζωντανή μουσική (μέχρι του 1/2 του συνολικού εμβαδού αυτών) καταλαμβάνεται από τους χώρους των καπνιζόντων, τόσο μεγαλύτερο είναι το όφελος που προκύπτει για τον κρατικό προϋπολογισμό, ενώ αντίθετα, τόσο λιγότερο εξυπηρετείται ο σκοπός της μείωσης της κατανάλωσης καπνού και της έκθεσης σε αυτόν, στον οποίο αποβλέπει η προαναφερόμενη διεθνής σύμβαση. Συνεπώς, η εν λόγω εξαίρεση από την απόλυτη απαγόρευση του καπνίσματος δεν θεσπίσθηκε επί τη βάσει κριτηρίων προκυπτόντων από την προαναφερθείσα διεθνή σύμβαση, αλλά, αντιθέτως, υπαγορεύθηκε όπως εξ άλλου προκύπτει και από την αιτιολογική έκθεση του ν. 3896/2011, από δημοσιονομικούς λόγους, ήτοι από λόγους που παρίστανται, κατ’ εξοχήν, απρόσφοροι για την εξυπηρέτηση των επιδιωκομένων από την εν λόγω διεθνή σύμβαση σκοπών. Κατ’ ακολουθίαν, η προαναφερθείσα διάταξη του άρθρου 45 του ν. 3986/2011 είναι ανίσχυρη, ως αντιβαίνουσα στις διατάξεις της κυρωθείσης με το άρθρο πρώτο του ν. 3420/2005 διεθνούς συμβάσεως για τον έλεγχο του καπνού. Συνεπώς, η προσβαλλόμενη με την υπό κρίση αίτηση υπ’ αριθ. Υ1/Γ.Π./οικ 93828/18-8-2011 κοινή απόφαση των Υπουργών Οικονομικών και Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης με τον τίτλο «Καθορισμός όρων και προϋποθέσεων για τη λειτουργία χώρων καπνιζόντων εντός των καζίνο και των κέντρων διασκέδασης, με μουσική, άνω των 300 τ.μ.» (Β΄2026), όπως ισχύει, εκδοθείσα επί τη βάσει της ανωτέρω μη εγκύρου εξουσιοδοτικής διατάξεως του άρθρου 45 του ν. 3986/2011, είναι μη νόμιμη και, ως εκ τούτου, πρέπει να ακυρωθεί.
