Η διαμαρτυρία της Ορθοδόξου Εκκλησίας στην Κοινωνία των Εθνών για την ανθρωποσφαγή εις βάρος των χριστιανών της Ανατολής.
Ως εχθρούς του κράτους έβλεπαν οι κεμαλικές αρχές τους ελληνικούς πληθυσμούς του Πόντου όπως αναφέρεται σε δηλώσεις του επί των Εξωτερικών επιτρόπου Φετχή βέη, οι οποίες δημοσιεύτηκαν το 1921 στο πρακτορείον «Ανατολή», προκειμένου να δικαιολογήσουν τα διαπραχθέντα κακουργήματα της επαναστατικής κυβέρνησης της Άγκυρας.
Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αντίδραση του Οικουμενικού Πατριαρχείου, μία μέρα μετά την ενθρόνιση του Οικουμενικού Πατριάρχη Μελέτιου Δ’ (1921-1923), το οποίο διαμαρτυρήθηκε έντονα σε επιστολή της προ την Κοινωνία των Εθνών για την απάθεια του πολιτισμένου κόσμου και αποκαλύπτει όλα τα εγκλήματα.
Το χρονικό του ξεσπάσματος του Οικουμενικού Πατριαρχείου, μεταφέρει στη «Γη του Πόντου» ο Δημήτρης Ψαθάς. Σας παρουσιάζουμε το απόσπασμα:
«Κατά τας δηλώσεις ταύτας η Κυβέρνησις του Μουσταφά Κεμάλ φέρεται ενεργήσασα εντός
ορίων, επιτρεπομένων υπό του πολιτισμού, αφού, ως ισχυρίζεται, περιώρισε την ενέργειάν
της μόνον εις την μετακίνησιν των ανδρών και δει μόνον των ανηκόντων εις τας ηλικίας 18‐
50 ετών. Παρουσιάζει δε εαυτήν ακόμη ως εφαρμόσασαν το μέτρον τούτο εκ μερίμνης και
προνοίας υπέρ της ασφαλείας του Κράτους εναντίον των Ελληνικών πληθυσμών του
Πόντου, ους θεωρεί εχθρούς του κράτους τούτου.
Τ’ όργιο της εξόντωσης των Ελλήνων δεν είχε μείνει δίχως αντίδραση. Ακούστηκαν μερικές
φιλελεύθερες φωνές στην Ευρώπη και Αμερική, που στιγμάτιζαν τα εγκλήματα των
Κεμαλικών, αλλά και το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης έστειλε στην
Κοινωνία των Εθνών —26 του Νοέμβρη 1921 ν.ημ.— μια έντονη διαμαρτυρία όπου
ανάμεσα στ’ άλλα τόνιζε:
«… Όσον δήποτε βαρύς και αν υπήρξεν ο τουρκικός ζυγός δια μέσου των αιώνων ουδέποτε
οι Χριστιανοί της Τουρκίας εξετέθησαν εις μεγαλειτέρας καταστροφάς, ειμή υπό το
επαναστατικόν καθεστώς του Μουσταφά Κεμάλ. Οι Τούρκοι της σήμερον προσπαθούσι να
πραγματοποιήσωσι δια των ερημώσεων, σφαγών και βιαίων εξισλαμίσεων το εθνικιστικόν
των πρόγραμμα, το οποίον δεν κατώρθωσαν να φέρουν εις πέρας οι πρόγονοί των κατά τον
16ον αιώνα.
Το Οικουμενικόν Πατριαρχείον επεθύμει να δώση επακριβή εικόνα της καταστάσεως εν τη χώρα, αι Κεμαλικαί όμως αρχαί, πλήξασαι τους διαφόρους κατά τόπους θρησκευτικούς αρχηγούς των Ελληνικών Κοινοτήτων εν Μ. Ασία απεξένωσαν τούτο πάσης επικοινωνίας μετ’ αυτών. Εν τούτοις πληροφορίαι άλλων αξιόπιστων πηγών επιτρέπουν να σχηματίση τις ιδέαν των φοβερών Τουρκικών θηριωδιών εναντίον των Ελλήνων και εις αυτά τα πλέον απομεμακρυσμένα σημεία του εσωτερικού. Ούτω:
Εις τας επισκοπάς του Πόντου και τας επισκοπάς της Αγκύρας, της Καισαρείας, του Ικονίου, της Ηλιουπόλεως, της Πισσιδείας και της Φιλαδελφείας πάντες οι Έλληνες από 15 μέχρις 70 ετών εξετοπίσθησαν εις Βαν Βιτλίς, Διαρβεκήρ, Ερζερούμ και Μαμουρέτ‐ουλ‐Αζίζ και μάλιστα υπό περιστάσεις, αι οποίαι επέφερον τον θάνατον εις τους περισσοτέρους εξ αυτών.
Περί τα τέλη του παρελθόντος Ιουνίου και αρχάς Ιουλίου καραβάνια Ελλήνων, εξορισθέντων κατά χιλιάδας απεδεκατίσθησαν υπό των συνοδών των. Χιλιάδες εξ αυτών εφονεύθησαν πλησίον του Κοβάκ, εις το Τσιουμπούς Χαν, εις Τσακαλή επί του όρους Μαμούρ Δάγ.
Επτά ιερείς της περιφερείας Πάφθας Αλάτσαμ εσταυρώθησαν. Ο ιερεύς του χωρίου Τέπετσηκ υπέστη την ιδίαν τύχην. Ο επίσκοπος Ζήλωνος Ευθύμιος απέθανεν εις τας φυλακάς εν Αμασεία (κατ’ άλλους δηλητηριασθείς). Ο Έλλην αρχιεπίσκοπος και ο Αρμένιος τοιούτος του Ικονίου εξωρίσθησαν εις Ερζερούμ. Ο επίσκοπος Αριστείας Ιερόθεος απήχθη προς άγνωστον διεύθυνσιν.
Ο Μουσταφά Κεμάλ ίδρυσε τα δικαστήρια της Ανεξαρτησίας, άτινα δεν παύουν από του να καταδικάζουν αδιακόπως τους Χριστιανούς και ιδιαιτέρως τους Έλληνας, τους εξασκούντας επιρροήν παρά τοις ομοφύλοις των.
Τον Σεπτέμβριον και τον Οκτώβριον παιδία 15 και 12 ακόμη ετών όλης της περιφερείας Σινώπης μετεφέρθησαν εις το εσωτερικόν. Εν Πάφρα, Λαοδικεία, Τσαρσαμπά, Αλάτσαμ, Καβάκ, Κάβζα, Μερζιφούν, Κιρκ, Χαρμάν, Μεσσουδιέ, Νίκσαρ, Έρπαα και πολλά άλλα μέρη εφονεύθησαν πάσαι αι γυναίκες και τα παιδιά. Παρόμοια εγκλήματα έλαβον χώραν εις την επισκοπήν Ροδοπόλεως ως και εις την επισκοπήν Ικονίου. Δύναταί τις να κρίνη περί τηςεκτάσεως των καταστροφών πληροφορούμενος ότι 338 χωρία της περιφερείας Αμασείας κατεστράφησαν δια πυρός και σιδήρου.
Ιδού εν ολίγοις ο απολογισμός της μέχρι σήμερον φρικώδους καταστάσεως των Χριστιανών της Ανατολίας, τον οποίον το Οικουμενικόν Πατριαρχείον φέρει εις γνώσιν της Κοινωνίας των Εθνών με την ελπίδα ότι θα προκαλέση την προσοχήν ταύτης προς σωτηρίαν των εναπολειφθέντων αδελφών ημών».
Στις διαμαρτυρίες και τις καταγγελίες των εγκλημάτων του Κεμαλισμού προσπάθησε ν’ αντιδράση η Κεμαλική κυβέρνηση με διάφορες ψευδολογίες και δικαιολογίες, δίνοντας στο Πρακτορείο της Ανατολής δηλώσεις του υπουργού των Εσωτερικών για την «ενημέρωση» της διεθνούς κοινής γνώμης, στις 17 του Δεκέμβρη 1921. Ευθύς αμέσως το Γραφείο Τύπου του Οικουμενικού Πατριαρχείου απάντησε με μια ανακοίνωση στον διεθνή Τύπο που ανέτρεπε όλες τις ψευδολογίες κι έδινε σ’ όλη την φρίκη της την γυμνή αλήθεια. Να το κείμενό της:
«Το Πρακτορείον Ανατολής εδημοσίευσε, υπό τύπον ανακοινωθέντος, δηλώσεις του επί των Εξωτερικών επιτρόπου Φετχή βέη, αι οποίαι αποτελούσιν απόπειραν δικαιολογίας της επαναστατικής κυβερνήσεως της Αγκύρας δια τα διαπραχθέντα κακουργήματα υπ’ αυτής κατά των εν Πόντω Χριστιανών.
Κατά τας δηλώσεις ταύτας η Κυβέρνησις του Μουσταφά Κεμάλ φέρεται ενεργήσασα εντός ορίων, επιτρεπομένων υπό του πολιτισμού, αφού, ως ισχυρίζεται, περιώρισε την ενέργειάν της μόνον εις την μετακίνησιν των ανδρών και δει μόνον των ανηκόντων εις τας ηλικίας 18‐ 50 ετών. Παρουσιάζει δε εαυτήν ακόμη ως εφαρμόσασαν το μέτρον τούτο εκ μερίμνης και προνοίας υπέρ της ασφαλείας του Κράτους εναντίον των Ελληνικών πληθυσμών του Πόντου, ους θεωρεί εχθρούς του κράτους τούτου.
Το Οικουμενικόν Πατριαρχείον θεωρεί επιβαλλόμενον ιερόν καθήκον να διαμαρτυρηθή εντόνως κατά των δηλώσεων τούτων αι οποίαι αποτελούσι στραγγαλισμόν της αληθείας και να καταγγείλη εις τον πεπολιτισμένον κόσμον, ότι πάσαι αι δικαιολογίαι αύται είναι αποφάσεις εν ανομίαις, ότι ο πραγματικός σκοπός των κακουργημάτων τούτων, άτινα διεπράχθησαν και εξακολουθούν να διαπράττωνται εν Μ. Ασία είναι ο πολιτικός σκοπός της εξοντώσεως του εκεί Χριστιανικού στοιχείου και ότι ούτε εκ προνοίας δια την ασφάλειαν του κράτους προέβη η Κυβέρνησις του Μουσταφά Κεμάλ εις τα εναντίον των Χριστιανών της Μικράς Ασίας κακουργήματά της, ούτε δε εν τη εκτελέσει των τοιούτων κακουργημάτων εγνώρισεν όριον, τουναντίον δε υπερέβαλε κατά την ωμότητα τας αγριότητας των κατά καιρούς Οθωμανικών κυβερνήσεων.
Το Οικουμενικόν Πατριαρχείον ερωτά την Κεμαλικήν Κυβέρνησιν:
1ον. «Ποία σκέψις και ποία πρόνοια ασφαλείας δύναται να δικαιολογήση το γεγονός ότι
εκτός των ανδρών των ηλικίας 18 ‐50, τας οποίας προς παραπλάνησιν του κόσμου
αναφέρει μονάς ο επί των Εσωτερικών Επίτροπος της κυβερνήσεως της Αγκύρας,
μετετόπισεν εις το εσωτερικόν και ακινδύνους γέροντας ηλικίας 70 και 80 ετών και αθώα
παιδία 10 μέχρι 12 ετών;
2ον. Και ποία σκέψις ασφαλείας δικαιολογεί το γεγονός ότι η μεγίστη πλειονότης τα 90%
των ούτω μετατοπισθέντων εξοντώθησαν υπό των συνοδευόντων αυτούς στρατιωτών και
χωροφυλάκων, ενεργούντων από κοινού μετά των ενόπλων τουρκικών πληθυσμών, εις
επανάληψιν και πιστήν απομίμησιν των φρικαλέων Αρμενικών σφαγών; Και διατίεξωντώθησαν κατά την ειρημένην αναλογίαν εν Καβάκ και Τζουμπούς Χαν αι εξ Αμισού
αποσταλείσαι τέσσαρες συνοδείαι αρρένων; Και πώς ενεκλείσθησαν οι πρόκριτοι της
Πάφρας δι’ απάτης και εξοντώθησαν μετά το συμπόσιον, εις ο παρεκάθησαν μετά των
πολιτικών και στρατιωτικών αρχών της πόλεως; Και πώς εξωντώθη το μέγιστον μέρος της
πόλεως δια του φρικαλεωτέρου τρόπου και δια επονειδίστου και κακούργου ενέδρας
στηθείσης εις τους δυστυχείς υπ’ αυτών τούτων των οργάνων της κυβερνήσεως;
3ον. Ποία σκέψις ασφαλείας δύναται να δικαιολογήση την κατά του ιερού ημών κλήρου
επιδειχθείσαν πρωτοφανή αγριότητα και τους απαγχονισμούς και τας σταυρώσεις ιερέων,
ως των επτά της περιφερείας Πάφρας‐Αλάτσαμ και του ιερέως του χωρίου Αδά;
4ον. Ποία σκέψις ασφαλείας δικαιολογεί το γεγονός ότι, η τοιαύτη απαραδειγμάτιστος
θηριωδία περιέλαβε και τας γυναίκας, εξ ων άλλαι μεν βία ωδηγήθησαν εις τα τουρκικά
χαρέμια, όπου τις οίδε, ποίας υφίστανται ατιμώσεις και άλλαι, αι οποίαι ητιμάσθησαν δια
του επαισχυντοτέρου τρόπου υπό κτηνωδών χωροφυλάκων και στρατιωτών, παρεδόθησαν
εις φρικωδέστερον θάνατον, ως ακριβώς συνέβη εν Κάβζα, όπου Τούρκοι στρατιώται
οργιάσαντες εν λουτρώνι επί Ελληνίδων, έρριψαν κατόπιν τα οικτρά θύματά των εις τον
κλίβανον του λουτρώνος;
5ον. Και πώς δικαιολογείται το γεγονός ότι, κατά χιλιάδας εφονεύθησαν γυναικόπαιδα εν
Πάφρα, Λαοδικεία, Τσαρσαμπά, Αλατσάμ, Καβάκ, Κάβζα, Μερζιφούν, Κιρκ Χαρμάν,
Μεσουδιέ, εν τη περιφερεία της επαρχίας Νεοκαισαρείας, Έρπαα και υπέρ τριακόσια άλλα
χωρία;
6ον. Και ποία σκέψις ασφαλείας είναι ικανή να δικαιολογήση την εντολήν, η οποία εδόθη
εις τον δήμαρχον Κερασούντος Οσμάν αγάν, μετά των υπ’ αυτόν συμμοριών και
πολυπληθών δημίων, να αρπάση περιουσίας, να ατιμάση γυναίκας, να αρπάση παρθένους,
να σφάξη τους άνδρας και γυναικόπαιδα, να εκδάρη και πεταλώση ανθρώπινα όντα, ως
έπραξεν εν τη επαρχία Κολωνίας και να πυρπολήση μετά των κατοίκων, πάντα τα μέρη, δι’
ων διήλθε; Και ποίαν άλλην σημασίαν ή την της επιβραβεύσεως του ανθρωπομόρφου
εκείνου τέρατος έχει το γεγονός ότι από απλού και ταπεινού αλιέως και λεμβούχου το
επάγγελμα, προεβιβάσθη ούτος υπό της Κεμαλικής Κυβερνήσεως εις τον βαθμόν του
αντισυνταγματάρχου και απενεμήθη εις αυτόν, τελείως αστοιχείωτον όντα, το
σοβαρώτατον υπούργημα στρατιωτικού διοικητού της παραλίας;
7ον. Ποία σκέψις ασφαλείας ώθησε την Κεμαλικήν Κυβέρνησιν να πυρπολήση και
καταστρέψη όλα τα χωρία τα χριστιανικά της επαρχίας Αμασείας, τα πλείστα των επαρχιών
Νεοκαισαρείας και Κολωνίας, του τμήματος Κερασούντος, τα χωρία της περιφερείας Σάντας
εν τη επαρχία Ροδοπόλεως, των περιφερειών Κολεχισσάρ και Μεσουδιέ. Και διατί τα
γυναικόπαιδα όλων των χωρίων τούτων, όσα δεν επρόφθασαν να καταφύγωσιν εις τα όρη
εφονεύθησαν υπό των τρομερών κακούργων εν ονόματι του επισήμου κράτους εντός των
εστιών των;
8ον. Και πώς χαρακτηρίζονται ως στασιασταί και συμμορίται τα προς διάσωσίν των από την
σφαγήν και την ατίμωσιν, καταφυγόντα εις τα όρη γυναικόπαιδα και πώς απειλείται η δια
πυράς και σιδήρου εξόντωσίς των, εάν δεν παραδοθώσιν εις τους υπό της τουρκικής
κυβερνήσεως ταχθέντας δημίους των;
9ον. Και ποία σκέψις ασφαλείας δύναται να δικαιολογήση το γεγονός ότι, τα αποκληθέντα
«Δικαστήρια Ανεξαρτησίας» κατέρριψαν και εξηυτέλισαν πάσαν ιδέαν δικαιοσύνης δια
συνολικής καταδίκης εις θάνατον 1000 περίπου προκρίτων κατά τον Αύγουστον του 1921,άνευ της ελαχίστης αποδεικτικής διαδικασίας, Μητροπολιτών, Επισκόπων, Πρωτοσυγκέλων
και άλλων κληρικών, επιστημόνων, καθηγητών, τραπεζιτών, μεγαλεμπόρων και
μεγαλοκτηματιών, του άνθους της ελληνικής κοινωνίας του Πόντου, χωρίς να επιτραπή εις
αυτούς ούτε να υπερασπίσωσιν εαυτούς δια συνηγόρων, αλλ’ ούτε και να προφθάσουν να
ανοίξουν καν το στόμα αυτών προς απολογίαν; Και πώς κατεδικάσθησαν ούτως εις θάνατον
και πώς απηγχονίσθησαν απανθρωπότατα εν Αμασεία άνδρες των οποίων μόνον έγκλημα
υπήρξεν ότι είχον μετάσχει φιλανθρωπικής απλώς ενεργείας, αποτελέσαντες απλά μέλη
επιτροπών επί των προσφύγων και ορφανών προς διανομήν Ευρωπαϊκών και πολλάκις
Αμερικανικών βοηθημάτων; Και πώς δικαιολογείται επίσης η εμπαικτική πράξις των αυτών
δικαστηρίων, τα οποία κατεδίκασαν ανθρώπους ερήμην εις θάνατον εκ των υστέρων, περί
των οποίων υπήρχον αποδείξεις και θετικαί ληξιαρχικής φύσεως γραπταί πληροφορίαι εις
την κυβέρνησιν, ότι είχον δολοφονηθή υπό του Οσμάν αγά και των οργάνων του εν πλήρει
ημέρα;
10ον. Ποία σκέψις ασφαλείας ως διατείνεται η Κεμαλική κυβέρνησις δύναται να
δικαιολογήση την βεβήλωσιν τόσων εκκλησιών και πυρπόλησιν μετά των εν αυταίς επί
τούτω σκοπίμως κατακλεισθέντων Χριστιανών, την πυρπόλησιν και κατασκαφήν των
σχολών, επί τούτοις δε την φρικώδη απαγχόνισιν των μαθητών και των διδασκάλων του εν
Μερζιφούντι Αμερικανικού Κολλεγίου όπου εκαλλιεργείτο ο Ευρωπαϊκός και Αμερικανικός
πολιτισμός;
11ov. Και ερωτά το Οικουμενικόν Πατριαρχείον ακόμη: Τι απέγιναν αι 500.000 Ελλήνων του
Πόντου; Και τι απέγιναν αι κατά την διάρκειαν του γενικού πολέμου εκ της Ρωσίας
παλιννοστήσασαι κατά την ανακωχήν 85.000 Ελλήνων, διαταγή του αρχηγού των εν
Ανατολή συμμαχικών δυνάμεων Φρανσέ δ’ Εσπεραί, εκ των οποίων 7.000 οικογένειαι, επί
τη βάσει εγκύρων πληροφοριών, ας κατέχει το Πατριαρχείον, ευρέθησαν εν Πόντω μετά την
ανακωχήν; Τι απέγιναν; Που γης ευρίσκονται αύται; Ζώσιν εισέτι;
12ον. Αλλά δια να παρέλθωμεν πλέον τον Πόντον, ποία σκέψις ασφαλείας ώθησε την
Κεμαλικήν κυβέρνησιν να διαπράξη παρόμοια κακουργήματα και εις άλλα μέρη της Μικράς
Ασίας, ενεργήσασα τας αθρόας σφαγάς του Μπερεκετλή Μαδέν και του Γκιουμούς Μαδέν,
εξοντώσασα δια πυρός και σιδήρου όλον τον χριστιανικόν πληθυσμόν των χωρίων της
Βιθυνίας (ίδε συνολικας σφαγάς Ορτάκιοϊ και Νικαίας) και αποστείλασα τους άρρενας των
κεντρικών επαρχιών από 12 ετών μέχρι 80 εις την λευκήν σφαγήν δια των κακώσεων,
στερήσεων και του καμάτου εκ των μακρών πορειών, των νόσων και της εξαντλήσεως, άνευ
της παραμικράς βοηθείας και μέσων εν καιρώ αφορήτου καύσωνος και του τρομερού των
μερών εκείνων χειμώνος;
Ποία σκέψις της τόσον διαλαλουμένης ασφαλείας, προέτρεψε την Κεμαλικήν κυβέρνησιν
να εγκαταστήση, ταυτοχρόνως τω εκτοπισμώ των Χριστιανών, εις τας οικίας των μεταξύ των
εναπολειφθέντων γυναικοπαίδων Τούρκους στρατιωτικούς και Τούρκους πρόσφυγας;
Ποίος πολιτισμός, ποία στοιχειώδης ακόμη ηθική ιδέα Κράτους θα επέτρεπον εις
οιανδήποτε εποχήν τοιαύτα ομαδικά κακουργήματα, τοιαύτην προγραφήν ολοκλήρου
έθνους, τοιούτον αφάνταστον και απερίγραπτον γενικόν εξανδραποδισμόν;
Το Οικουμενικόν Πατριαρχείον επίσης ερωτά: Πώς ανέχεται ο πεπολιτισμένος κόσμος
τοιαύτα κακουργήματα, διαπραττόμενα υπό σπείρας επαναστατών, αυτοτιτλοφορουμένης
ως Κυβερνήσεως και πώς μάλιστα εξ οιωνδήποτε ελατηρίων επιτρέπει τας εν τοις κόλποις
αυτού (του πεπολιτισμένου κόσμου) εκδηλώσεις συμπαθείας υπέρ των δημίων;»
