Ο πρόεδρος της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα Κ. Μενουδάκος με αφορμή την πολιτική επικοινωνία, που διενεργείται στο πλαίσιο των προεκλογικών εκστρατειών διαφόρων υποψηφίων, εξηγεί τι είναι νόμιμο και τι όχι σε σχέση με τη χρήση των προσωπικών δεδομένων, και τι μπορεί να κάνει ο πολίτης όταν δεν θέλει να γίνεται αποδέκτης τέτοιων μηνυμάτων.
Με την Οδηγία 1/2010 η Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα παρέχει κατευθυντήριες γραμμές αναφορικά με την εφαρμογή του νομικού πλαισίου για την επεξεργασία προσωπικών δεδομένων για τους σκοπούς της πολιτικής επικοινωνίας.
Η Οδηγία αφορά στην πολιτική επικοινωνίας, η οποία πραγματοποιείται σε οποιαδήποτε χρονική περίοδο, πέραν της προεκλογικής περιόδου, από πολιτικά κόμματα, βουλευτές, ευρωβουλευτές, παρατάξεις και κατόχους αιρετών θέσεων στην τοπική αυτοδιοίκηση ή υποψηφίους στις βουλευτικές εκλογές, τις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και τις εκλογές τοπικής αυτοδιοίκησης.
Η επικοινωνία που πραγματοποιείται από άλλους κοινωνικούς ή επαγγελματικούς φορείς, όπως τα επιμελητήρια, οι σύλλογοι ελεύθερων επαγγελματιών και οι συνδικαλιστικές ενώσεις, δεν εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας, ακόμη και αν επιδιώκεται παρόμοιος σκοπός.
Η επικοινωνία των νομικών αυτών προσώπων ρυθμίζεται από τις διατάξεις των ν. 2472/1997 και 3471/2006, χωρίς να αποκλείεται ανάλογη νομική μεταχείριση όπου αυτή προσιδιάζει.Ως πολιτική επικοινωνία ορίζεται εκείνη που πραγματοποιείται για την προώθηση πολιτικών ιδεών, προγραμμάτων δράσης ή άλλων δραστηριοτήτων με σκοπό την υποστήριξή τους και τη διαμόρφωση πολιτικής συμπεριφοράς. Η μορφή της προώθησης δύναται να ποικίλει, όπως, μεταξύ άλλων, με την άμεση παρουσίαση των πολιτικών ιδεών ή τη συμπερίληψή τους σε ενημερωτικό δελτίο, την πρόσκληση ανάγνωσής τους σε ιστοσελίδα ή την πρόσκληση συμμετοχής σε κάποια δραστηριότητα.
Όπως επισημαίνεται στην Οδηγία, η πολιτική επικοινωνία είναι μια νόμιμη δραστηριότητα για τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων και της δημοκρατίας, εντάσσεται, ωστόσο, στο πνεύμα της απευθείας εμπορικής προώθησης και επιτρέπεται υπό προϋποθέσεις που άπτονται της ορθής ισορροπίας ανάμεσα στο έννομο συμφέρον των πολιτικών κομμάτων εντός της δημοκρατικής κοινωνίας και στο δικαίωμα στην προστασία των προσωπικών δεδομένων.
Η Οδηγία θέτει κάποιους γενικούς κανόνες ως προς την επεξεργασία των δεδομένων, τα οποία μπορεί να είναι τόσο απλά (π.χ. ονοματεπώνυμο) όσο και ευαίσθητα (π.χ. πολιτικά φρονήματα), μεταξύ των οποίων η υποχρέωση ενημέρωσης του υποκειμένου των δεδομένων, η οποία πρέπει να γίνεται τη στιγμή της συλλογής των δεδομένων, εάν αυτά συλλέγονται με τη συγκατάθεση του υποκειμένου των δεδομένων, αλλιώς κατά την πρώτη επικοινωνία με το υποκείμενο των δεδομένων (στη 2η περίπτωση η ενημέρωση περιλαμβάνει και τις πηγές των δεδομένων).
Βάσει των κανόνων που εφαρμόζονται στην απευθείας εμπορική προώθηση, η οδηγία διακρίνει αυτή που διεξάγεται μέσω ταχυδρομείου και εκείνη που χρησιμοποιεί ηλεκτρονικά μέσα.
Πολιτική επικοινωνία μέσω ταχυδρομείου
Όταν η πολιτική επικοινωνία πραγματοποιείται μέσω ταχυδρομείου, η επεξεργασία προσωπικών δεδομένων επιτρέπεται με τη συγκατάθεση των υποκειμένων των δεδομένων ή χωρίς αυτή, εφόσον πρόκειται για απλά δεδομένα, υπό την προϋπόθεση ότι τα προσωπικά δεδομένα προέρχονται από νόμιμη πηγή και ο σκοπός της αρχικής επεξεργασίας τους είναι συμβατός με το σκοπό της πολιτικής επικοινωνίας.
Ως νόμιμες πηγές θεωρούνται:
1. Οι δημόσια προσβάσιμοι κατάλογοι, τηλεφωνικοί (π.χ. ο κατάλογος του ΟΤΕ), ή επαγγελματικοί κατάλογοι (π.χ. ο Χρυσός Οδηγός), οι κατάλογοι εμπορικών εκθέσεων καθώς και μητρώα που καθίστανται εκ του νόμου δημόσια προσβάσιμα (π.χ. το Γενικό Εμπορικό).
Δεν θεωρούνται δημόσια προσβάσιμοι κατάλογοι, αυτοί που έχουν συγκροτηθεί χωρίς να συντρέχουν οι νόμιμες προϋποθέσεις ακόμα και αν είναι διαθέσιμοι μέσω του διαδικτύου (π.χ. κατάλογοι με στοιχεία επικοινωνίας που έχουν συλλεχθεί χωρίς τη συγκατάθεση των υποκειμένων).
2. Τα μητρώα των επιμελητηρίων και επαγγελματικών συλλόγων, που λειτουργούν ως Ν.Π.∆.∆. με υποχρεωτική συμμετοχή των μελών τους, εφόσον: (i) το Επιμελητήριο ή ο Σύλλογος κρίνει ότι η διαβίβαση των στοιχείων είναι σύμφωνη με τους σκοπούς για τους οποίους τηρούνται τα δεδομένα, και (ii) τα μέλη, υποκείμενα των δεδομένων, έχουν ενημερωθεί για το σκοπό της επεξεργασίας και τους αποδέκτες ή τις κατηγορίες αποδεκτών των δεδομένων τους και τους δόθηκε η δυνατότητα να ασκήσουν το δικαίωμα αντίρρησης ως προς τη διαβίβαση αυτή.
3. Οι εκλογικοί κατάλογοι αποτελούν νόμιμη πηγή σύμφωνα με την εκλογική νομοθεσία. Οι κατάλογοι χορηγούνται αποκλειστικώς για εκλογική χρήση, ενώ η παραχώρηση και η χρήση τους για άλλο σκοπό ή από οποιονδήποτε τρίτο απαγορεύεται. Κατά συνέπεια, απαγορεύεται η διαβίβαση των εκλογικών καταλόγων ή των αποσπασμάτων τους σε τρίτα πρόσωπα και επιβάλλεται η καταστροφή τους σε εύλογο χρονικό διάστημα, το οποίο να μην υπερβαίνει τους τρεις μήνες μετά τη λήξη της προεκλογικής περιόδου.
Επισημαίνεται ότι ακόμη και όταν τα προσωπικά δεδομένα προέρχονται από νόμιμες πηγές, ο υπεύθυνος επεξεργασίας οφείλει πριν από την πραγματοποίηση της πολιτικής επικοινωνίας να συµβουλεύεται το μητρώο του άρθρου 13 της ΑΠΔΠΧ και να παρέχει στα υποκείμενα των δεδομένων σε κάθε ενέργεια πολιτικής επικοινωνίας τη δυνατότητα εναντίωσης στη λήψη της επικοινωνίας κατά τρόπο απλό και πρόσφορο (δικαίωμα αντίρρησης).Ευαίσθητα δεδομένα: Η επεξεργασία ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων (π.χ. πολιτικά φρονήματα) επιτρέπεται μόνον με τη συγκατάθεση των υποκειμένων των δεδομένων, η οποία πρέπει να είναι έγγραφη.Μέλη κόμματος: Στην ειδική περίπτωση που το πολιτικό κόμμα επικοινωνεί με τα μέλη του η συγκατάθεση για την επικοινωνία τούτη προκύπτει από τη γενική συγκατάθεση του μέλους να συμμετέχει στο πολιτικό κόμμα. Το πολιτικό κόμμα επιτρέπεται να διαβιβάζει σε μέλη στοιχεία άλλων μελών προς το σκοπό της πολιτικής επικοινωνίας μόνον εφόσον η διαβίβαση αυτή προβλέπεται από το καταστατικό του κόμματος ή, σε περίπτωση σιωπής του καταστατικού, έπειτα από ειδική έγγραφη συγκατάθεση των μελών.Κατ’ εξαίρεση, η επεξεργασία ευαίσθητων δεδομένων χωρίς τη συγκατάθεση των υποκειμένων είναι επιτρεπτή, εφόσον το ίδιο το υποκείμενο δημοσιοποιεί τα δεδομένα που το αφορούν. Η περίπτωση αυτή συντρέχει σε δηµοσίως γνωστούς υποστηρικτές ενός πολιτικού κόμματος ή βουλευτή κλπ., δηλαδή το ίδιο το υποκείμενο των δεδομένων θα πρέπει να έχει δηλώσει δηµοσίως την υποστήριξή του ή εν γένει τα πολιτικά του φρονήματα, και όχι απλώς σε μια κλειστή, ακόμη και πολυάριθμη ομάδα ατόμων.Πολιτική επικοινωνία με χρήση ηλεκτρονικών μέσων επικοινωνίαςΣύμφωνα με την Οδηγία, στις ηλεκτρονικές επικοινωνίες περιλαμβάνονται:α)
Τηλεφωνικές κλήσεις (σταθερής και κινητής τηλεφωνίας)β) Αυτόματες τηλεφωνικές κλήσεις, κατά τις οποίες με την αποδοχή της κλήσης ακούγεται μαγνητοφωνημένο μήνυμαγ) Επικοινωνία μέσω τηλεομοιοτυπίας (φαξ)δ) Φωνητικά μηνύματα που αποθηκεύονται μέσω υπηρεσίας αυτόματου τηλεφωνητήε) Σύντομα γραπτά μηνύματα (SMS) και μηνύματα πολυμέσων (MMS)στ) Μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (email)Όταν η πολιτική επικοινωνία πραγματοποιείται με χρήση ηλεκτρονικών μέσων επικοινωνίας, με ή χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση, απαιτείται η προηγούμενη συγκατάθεση του υποκειμένου των δεδομένων (άρθρο 11 ν. 3471/2006), με μία μόνο εξαίρεση.Κατ’ εξαίρεση επιτρέπεται, σύμφωνα με το άρθρο 11 παρ. 3 ν. 3471/2006, η email, SMS και MMS, χωρίς τη συγκατάθεση του υποκειμένου των δεδομένων εφόσον συντρέχουν σωρευτικά οι ακόλουθες προϋποθέσεις:(i) τα στοιχεία επικοινωνίας έχουν αποκτηθεί νομίμως στο πλαίσιο προηγούμενης, παρόμοιας επαφής με τα υποκείμενα των δεδομένων. Η προηγούμενη επαφή δεν είναι απαραίτητο να έχει αμιγώς πολιτικό χαρακτήρα, πχ είναι νόμιμη η αποστολή μηνυμάτων όταν τα στοιχεία ηλεκτρονικού ταχυδρομείου συλλέχθηκαν στο πλαίσιο προηγούμενης πρόσκλησης για συμμετοχή σε κάποια εκδήλωση ή δράση, ανεξαρτήτως του πολιτικού χαρακτήρα της.
Αντιθέτως, δεν θεωρείται παρόμοια επαφή και δεν είναι νόμιμη η χρήση των ηλεκτρονικών στοιχείων επικοινωνίας προς το σκοπό της πολιτικής επικοινωνίας όταν τα στοιχεία αυτά αποκτήθηκαν στο πλαίσιο επαγγελματικής σχέσης, όπως για παράδειγμα η χρήση του αρχείου πελατών από υποψήφιο βουλευτή.(ii) O υπεύθυνος επεξεργασίας οφείλει να παρέχει στο υποκείμενο των δεδομένων τη δυνατότητα να ασκεί το δικαίωμα αντίρρησης με τρόπο εύκολο και σαφή, και αυτό σε κάθε μήνυμα πολιτικής επικοινωνίας («opt out»), π.χ. κάθε σχετικό email θα πρέπει να παρέχει κουμπί για την απεγγραφή από τη λίστα παραληπτών.Η συγκατάθεση, η οποία είναι απαραίτητη ακόμα και όταν ο υπεύθυνος επεξεργασίας έχει στη διάθεσή του τα στοιχεία επικοινωνίας από νόμιμες πηγές, όπως για παράδειγμα τους τηλεφωνικούς αριθμούς από τον τηλεφωνικό κατάλογο, πρέπει να δίδεται εγγράφως ή με ηλεκτρονικά μέσα, ανεξαρτήτως αν πρόκειται για απλά ή ευαίσθητα δεδομένα.Σύμφωνα με την ΑΠΔΠΧ, ιδιαίτερη προσοχή εφιστάται κατά τη χρήση καταλόγων με στοιχεία επικοινωνίας (π.χ. με διευθύνσεις ηλεκτρονικού ταχυδρομείου) που διατίθενται προς πώληση ή δωρεάν, καθώς συχνά τα δεδομένα που περιέχονται σε αυτούς έχουν συλλεχθεί με τρόπο αθέμιτο και παράνομο, όπως για παράδειγμα από το διαδίκτυο χωρίς τη συγκατάθεση των υποκειμένων των δεδομένων (βλ. την υπ. αριθμ. 83/2009 Απόφαση της ΑΠ∆ΠΧ).Η χρησιμοποίηση τέτοιων καταλόγων θα πρέπει να γίνεται μόνον εφόσον παρέχονται επαρκή εχέγγυα ότι τα υποκείμενα των δεδομένων έχουν δώσει τη συγκατάθεσή τους για την εγγραφή τους σε αυτούς προς το σκοπό της πολιτικής επικοινωνίας.
