Εάν το Ηνωμένο Βασίλειο αποχωρήσει από την ΕΕ χωρίς συμφωνία, οι Βρετανοί που ζουν σε χώρες της ΕΕ θα αντιμετωπίσουν σειρά εμποδίων για την εξασφάλιση άδειας κατοικίας. Και μερικοί θα είναι χειρότερα από ό,τι άλλοι.
Ενώ υπάρχει έντονη συζήτηση για τις πιθανές επιδράσεις μιας άτακτης εξόδου χωρίς συμφωνία στο εμπόριο, ένα εξίσου πιεστικό ερώτημα δεν έχει λάβει την ίδια προσοχή: τι συμβαίνει με τα δικαιώματα των σχεδόν 1,3 εκατ. Βρετανών μεταναστών που διαμένουν στην ΕΕ εάν το Ηνωμένο Βασίλειο αποχωρήσει από την ΕΕ χωρίς συμφωνία;
Οι τρεις φορές απορριφθείσα συμφωνία που διαπραγματεύθηκε η Theresa May και παρείχε μια μεταβατική περίοδο 21 μηνών, μέχρι τον Δεκέμβριο του 2020, στη διάρκεια της οποίας τα δικαιώματα ελεύθερης κυκλοφορίας στην ΕΕ παραμένουν αμετάβλητα για τους Βρετανούς πολίτες που ζουν στην Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που φθάνουν μέχρι το τέλος της μεταβατικής περιόδου. Μετά από αυτό, η Βρετανία και η ΕΕ υποτίθεται ότι θα έβρισκαν ή τουλάχιστον βρισκόταν σε μια διαδικασία εξεύρεσης, μιας νέας συμφωνίας για την ρύθμιση της μετανάστευσης στο Κανάλι. Η μεταβατική περίοδος σχεδιάστηκε για να δώσει στους ανθρώπους που ζουν και εργάζονται στο εξωτερικό (ή που σχεδιάζουν να το κάνουν), έναν βαθμό βεβαιότητας, αφήνοντας παράλληλα χρόνο στην βρετανική κυβέρνηση και στην ΕΕ για να έλθουν σε συμφωνία για τη μελλοντική τους σχέση. Αλλά αυτή η βεβαιότητα έχει έρθει στο τέλος της με την δέσμευση του νέου πρωθυπουργού Boris Johnson ότι θα αποχωρήσει από την ΕΕ ό,τι και να γίνει, στις 31 Οκτωβρίου. Ο κίνδυνος μιας άτακτης εξόδου ποτέ δεν ήταν υψηλότερος.
Η μη επίτευξη μεταβατικής συμφωνίας σημαίνει ότι δεν θα υπάρχει μεταβατική περίοδος: εάν δεν υπάρξει συμφωνία, οι πολίτες του Ηνωμένου Βασιλείου που ζουν στην ΕΕ θα γίνουν υπήκοοι τρίτων χωρών την 1η Νοεμβρίου. Από εκεί και πέρα, τι θα συμβεί σε αυτούς θα εξαρτηθεί από τη χώρα στην οποία ζουν: μόλις το Ηνωμένο Βασίλειο αποχωρήσει από την ΕΕ χωρίς μια πολιτική ασφάλειας, οι μεταναστευτικοί νόμοι θα αποφασίζονται από κάθε κράτος-μέλος.
Οι Βρετανοί που ζουν σε κάποιες χώρες, θα είναι καλύτερα από άλλους. Για παράδειγμα, η Ιρλανδία και η Μάλτα έχουν ήδη πει ότι θα συνεχίσουν να επιτρέπουν στους Βρετανούς πολίτες να ζουν και να εργάζονται υπό σχεδόν τις ίδιες συνθήκες που απολαμβάνουν τώρα, και μετά από ένα brexit χωρίς συμφωνία. Αλλά άλλες χώρες έχουν δηλώσει ότι οι υπήκοοι του Ηνωμένου Βασιλείου θα απολαμβάνουν αυτά τα δικαιώματα μόνο για μια περιορισμένη περίοδο, μετά από την οποία θα λάβουν μεταχείριση υπηκόων τρίτων χωρών. Στο Βέλγιο, στην Κύπρο και στην Ισπανία, αυτή η περίοδος χάριτος θα παραταθεί μέχρι τον Δεκέμβριο του 2020, αλλά στη Γαλλία, στη Σουηδία και στην Ολλανδία, θα λήξει μετά από ένα χρόνο. Στην Αυστρία και στη Γερμανία θα διαρκέσει μόλις έξι μήνες.
Όλες οι χώρες της ΕΕ έχουν δηλώσει ότι θα χορηγήσουν δικαιώματα στους Βρετανούς πολίτες εάν το Ηνωμένο Βασίλειο ανταποδώσει: και οι πολίτες της ΕΕ πέρασαν δύσκολες στιγμές για να αποδείξουν ότι είναι εγκατεστημένοι στη Βρετανία -όπου μέχρι στιγμής δεν χρειαζόταν να εγγραφούν ως κάτοικοι και όπου το νέο σύστημα που τους επιτρέπει να υποβάλλουν αίτηση για κατοικία, έχει πολλά προβλήματα. Με την επιφύλαξη οποιουδήποτε ζητήματος αμοιβαιότητας, οι πολίτες του Ηνωμένου Βασιλείου που έχουν ζήσει σε χώρες της ΕΕ για αρκετά χρόνια, θα πρέπει να επηρεάζονται λιγότερο από ένα άτακτο Brexit, αλλά οι πιο πρόσφατες αφίξεις θα αντιμετωπίσουν διαφορετικούς βαθμούς γραφειοκρατίας.
Οι περισσότερες χώρες της ΕΕ έχουν ανακοινώσει ότι θα επιτρέψουν στους πολίτες της ΕΕ να συνεχίσουν να ζουν και να εργάζονται στις χώρες τους εάν μένουν εκεί τουλάχιστον πέντε χρόνια πριν από το Brexit. Πολλοί έχουν επίσης δηλώσει ότι θα καταστήσουν πιο εύκολη τη διευθέτηση του καθεστώτος για τους Βρετανούς πολίτες που κατοικούν στη χώρα για λιγότερο από πέντε χρόνια, εάν αποδείξουν ότι ζούσαν εκεί νόμιμα για ένα εύλογο χρονικό διάστημα. Για να αποκτήσουν μόνιμη κατοικία, οι Βρετανοί πολίτες θα πρέπει να παράσχουν στοιχεία για το νόμιμο καθεστώς τους. Αυτό θα πρέπει να είναι αρκετά απλό για όσους κατοικούν σε χώρες όπου η εγγραφή των πολιτών της ΕΕ είναι υποχρεωτική, όπως στη Γερμανία ή στο Βέλγιο. Αλλά θα αποδειχθεί πιο περίπλοκο για τους Βρετανούς που ζουν στη Γαλλία για παράδειγμα, όπου δεν υπάρχει υποχρέωση εγγραφής.
Ακόμη και στα κράτη-μέλη της ΕΕ όπου υπάρχει εγγραφή, οι Βρετανοί πολίτες θα αντιμετωπίσουν νέα εμπόδια σε ένα σενάριο άτακτης εξόδου. Ορισμένες χώρες ίσως ζητήσουν επιπλέον απαιτήσεις για να χορηγήσουν άδειες, όπως αποδείξεις λευκού ποινικού μητρώου (Αυστρία) ή εξετάσεις για τη γλώσσα (Λιθουανία). Όσοι κατοικούσαν στις χώρες της ΕΕ για λιγότερο από πέντε χρόνια, θα αντιμετωπίσουν ακόμη μεγαλύτερα εμπόδια: οι Βρετανοί πολίτες ίσως κληθούν να περάσουν εξετάσεις ενσωμάτωσης παρόμοιες με εκείνες που εφαρμόζονται σε πολίτες τρίτων χωρών. Οι κανόνες κάποιων κρατών θα είναι πιο δύσκολο να γίνουν κατανοητοί σε σχέση με άλλες χώρες: για παράδειγμα, η Σουηδία εκδίδει μόνο personnummers (ένας ατομικός αριθμός αναγνώρισης που απαιτείται για τα πάντα, από την πληρωμή φόρων μέχρι το δανεισμό βιβλίων σε δημόσιες βιβλιοθήκες) για τους ξένους που έχουν εργασία για τουλάχιστον ένα χρόνο.
Τρεις κατηγορίες Βρετανών πολιτών θα πληγούν ιδιαιτέρως από ένα άτακτο Brexit. Πρώτον, εκείνοι με χαμηλά ή ασταθή εισοδήματα θα δυσκολευτούν να αποδείξουν ότι έχουν τα μέσα για να υποστηρίξουν τον εαυτό τους και ως εκ τούτου να τους επιτραπεί να παραμείνουν σε ένα κράτος-μέλος της ΕΕ (οι κανόνες ελεύθερης κυκλοφορίας της ΕΕ απαιτούν από τους πολίτες της ΕΕ να έχουν “επαρκείς πόρους” αλλά τα κράτη-μέλη έχουν πιο αυστηρά όρια για τρίτους).
Δεύτερον, οι Βρετανοί πολίτες που εργάζονται σε δύο ή περισσότερες χώρες της ΕΕ, ιδιαίτερα εκείνοι που παρέχουν υπηρεσίες, θα δυσκολευτούν να συνεχίσουν τις δραστηριότητές τους. Η ελεύθερη κυκλοφορία των υπηρεσιών είναι ήδη αποσπασματική εντός της ΕΕ και υπόσχεται να γίνει πιο περίπλοκη μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της ΕΕ των 27 μετά το Brexit. Αυτή η κατηγορία δεν περιλαμβάνει μόνο συμβούλους και δικηγόρους, αλλά επίσης μουσικούς και αθλητές.
Τρίτον, θα γίνει πολύ πιο δύσκολο για Βρετανούς πολίτες, μέλη οικογενειών εκτός ΕΕ, που ζουν και εργάζονται στην ΕΕ, να ενωθούν με τις οικογένειές τους, καθώς θα πρέπει να συμμορφωθούν με πολύ πιο αυστηρές εθνικές απαιτήσεις, σε αντίθεση με τους μάλλον επιεικείς κανόνες της ΕΕ που ισχύουν τώρα. Οι λιγότερο συμβατικές οικογένειες, όπως ζευγάρια ίδιου φύλου ή άγαμα ζευγάρια, θα συναντήσουν μεγαλύτερες δυσκολίες: αυτή τη στιγμή, οι πολίτες της ΕΕ σε συμβίωση ιδίου φύλου, προστατεύονται από τους κανόνες της ΕΕ ακόμη και σε κράτη-μέλη που δεν τους αναγνωρίζουν. Εάν το Ηνωμένο Βασίλειο αποχωρήσει ατάκτως, τα βρετανικά ομόφυλα ζευγάρια δεν θα αναγνωρίζονται πλέον σε χώρες όπως η Ρουμανία ή η Λετονία, ενώ τα άγαμα ζευγάρια δεν θα αναγνωρίζονται στην Πολωνία ή στη Βουλγαρία.
Πολλοί Βρετανοί πολίτες έχουν προσπαθήσει να ξεφύγουν από αυτά τα προβλήματα, υποβάλλοντας αίτηση για ιθαγένεια αλλού στην ΕΕ. Αλλά αυτό δεν έχει αποδειχθεί εύκολο: στην Ισπανία, όπου κατοικούν περισσότεροι από 300.000 Βρετανοί, ο νόμος απαιτεί οι Βρετανοί να παραδώσουν τα διαβατήριά τους εάν θέλουν να γίνουν Ισπανοί πολίτες. Και το Βέλγιο, όπου πολλοί Βρετανοί αξιωματούχοι στην ΕΕ έχουν προσπαθήσει να αποκτήσουν βελγική υπηκοότητα, είναι επιφυλακτικό όσον αφορά στην παράδοση διαβατηρίων, διότι αυτό θα μπορούσε να μειώσει τον αριθμό των θέσεων της ΕΕ που κατανέμονται σε Βέλγους πολίτες, λόγω των ποσοστώσεων ανά υπηκοότητα.
Το στοίχημα του Johnson είναι πως η ΕΕ θα κάνει πρώτη πίσω εάν το ΗΒ φανεί σοβαρό στην απειλή του να αποχωρήσει χωρίς συμφωνία. Αλλά όπως συχνά συμβαίνει, καταλαβαίνει εσφαλμένα την Ευρώπη. Οι χώρες της ΕΕ υποθέτουν τώρα ότι μια άτακτη έξοδος είναι το πιο πιθανό σενάριο. Αυτό είναι ανησυχητικό για τους Βρετανούς πολίτες που ζουν ή ελπίζουν να ζήσουν στην Ευρώπη. Ο Johnson και η ΕΕ των 27 έχουν δηλώσει ότι θα σεβαστούν τα δικαιώματα όσων βρίσκονται ήδη εκεί, για τους επόμενους μήνες. Αλλά τι θα συμβεί με τους Βρετανούς που θα μεταφερθούν στην ΕΕ όταν λήξει η περίοδος χάριτος και σε εκείνους με λιγότερο συμβατικές δουλειές και τρόπους ζωής. Πολλά θα εξαρτηθούν από το πόση καλή θέληση θα κατορθώσουν να χτίσουν οι δύο πλευρές -αλλά η καλή θέληση φαίνεται πως δεν αφθονεί.
