Πώς προέκυψαν αυτές οι 15 ερωτήσεις?
Οι ερωτήσεις αυτές συγκεντρώθηκαν από αντιπροσώπους των συμφερόντων των καταναλωτών. Εθνικοί εμπειρογνώμονες σε θέματα πνευματικής ιδιοκτησίας από τα 28 κράτη μέλη της ΕΕ παρείχαν απαντήσεις στον αντίστοιχο τομέα της ειδικότητάς τους. Το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο συντονίζει το έργο αυτό στο πλαίσιο των Ομάδων Εργασίας του.* These questions are also available in English.
Ημερομηνία παροχής των απαντήσεων για Ελλάδα: 02/2019
10. Τι είναι η εύλογη αμοιβή (levies) που αφορά την αναπαραγωγή για ιδιωτική χρήση;
15. Με ποιο τρόπο θα γνωρίζω εάν ένα έργο διατίθεται νόμιμα ή παράνομα στο διαδίκτυο;
1. Ποια είναι η έννοια της πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων; Ποιο είναι το πεδίο εφαρμογής; Ισχύουν οι ίδιοι κανόνες σε όλο τον κόσμο;
Η πνευματική ιδιοκτησία προστατεύει τα έργα λόγου, τέχνης ή επιστήμης που πηγάζουν από άτομα τα οποία προστατεύονται ως δημιουργοί και αποκτούν, με τη δημιουργία του έργου, δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας πάνω σε αυτό. Περιλαμβάνουν, ως αποκλειστικά και απόλυτα δικαιώματα, το δικαίωμα εκμετάλλευσης του έργου (περιουσιακό δικαίωμα) και το δικαίωμα της προστασίας του προσωπικού τους δεσμού προς αυτό (ηθικό δικαίωμα). Η πνευματική ιδιοκτησία προστατεύει το έργο ως άυλο αγαθό και όχι τον υλικό φορέα στον οποίο ενσωματώνεται το έργο. Η ελληνική νομοθεσία περιλαμβάνει μία ενδεικτική απαρίθμηση των έργων και, κατά συνέπεια, οποιοδήποτε πνευματικό δημιούργημα, εφόσον εμφανίζει πρωτοτυπία, μπορεί να προστατευθεί. Βασικές προϋποθέσεις της προστασίας αποτελούν η μορφή του έργου και η πρωτοτυπία. Προστατεύονται επίσης τα προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών και οι βάσεις δεδομένων. Το δικαίωμα ειδικής φύσης αναγνωρίζεται στον κατασκευαστή βάσης δεδομένων σύμφωνα με την οδηγία για τις βάσεις δεδομένων. Το περιουσιακό δικαίωμα περιλαμβάνει τις εξουσίες/δικαιώματα που απαριθμούνται ενδεικτικά στον νόμο. Ειδικότερα το περιουσιακό δικαίωμα δίνει στον δημιουργό ιδίως την εξουσία (δικαίωμα) να επιτρέπει ή να απαγορεύει την εγγραφή και αναπαραγωγή του έργου του, τη μετάφραση, διασκευή, προσαρμογή ή άλλη μετατροπή, τη διανομή όσον αφορά στο πρωτότυπο ή στα αντίτυπα (αντίγραφα) του έργου του, την εκμίσθωση και τον δημόσιο δανεισμό, τη δημόσια εκτέλεση του έργου του, τη ραδιοτηλεοπτική μετάδοση ή αναμετάδοση με οποιοδήποτε τρόπο, την παρουσίαση στο κοινό στην οποία περιλαμβάνεται και η διάθεση του έργου στο κοινό, καθώς και την εισαγωγή αντιτύπων σε ορισμένες περιπτώσεις. Το δικαίωμα παρακολούθησης αναγνωρίζεται επίσης προς όφελος των δημιουργών των πρωτοτύπων έργων τέχνης. Η ελληνική νομοθεσία για την πνευματική ιδιοκτησία προβλέπει επίσης την ευρεία προστασία του ηθικού δικαιώματος. Το ηθικό δικαίωμα δίνει στον δημιουργό ιδίως τις εξής εξουσίες/δικαιώματα: το δικαίωμα δημοσίευσης, το δικαίωμα αναγνώρισης της πατρότητας του δημιουργού, το δικαίωμα προστασίας της ακεραιότητας του έργου, το δικαίωμα προσπέλασης και το δικαίωμα υπαναχώρησης.
Tα συγγενικά δικαιώματα προστατεύουν ορισμένες κατηγορίες δικαιούχων των οποίων η συνεισφορά παρουσιάζει δημιουργικότητα ή τεχνική επιδεξιότητα χωρίς να πληρούνται οι προϋποθέσεις του πνευματικού έργου. Στα συγγενικά δικαιώματα περιλαμβάνονται οι εξής κατηγορίες δικαιούχων: ερμηνευτές ή εκτελεστές καλλιτέχνες, παραγωγοί φωνογραφημάτων, παραγωγοί οπτικοακουστικών έργων, ραδιοτηλεοπτικοί οργανισμοί και εκδότες εντύπων. Τα προηγουμένως αδημοσίευτα έργα προστατεύονται επίσης με ειδικό συγγενικό δικαίωμα. Οι δικαιούχοι συγγενικών δικαιωμάτων έχουν το δικαίωμα να επιτρέπουν ή να απαγορεύουν συγκεκριμένες πράξεις που προβλέπονται ειδικά στον νόμο. Σε ορισμένες περιπτώσεις αναγνωρίζεται το δικαίωμα εύλογης αμοιβής.
Η προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων στηρίζεται στην εδαφικότητα και για τον λόγο αυτό δεν ισχύουν οι ίδιοι κανόνες σε όλο τον κόσμο. Στην Ελλάδα ακολουθείται το σύστημα προστασίας με επίκεντρο τον δημιουργό. Το ηθικό δικαίωμα αναγνωρίζεται στους δημιουργούς και στους ερμηνευτές ή εκτελεστές καλλιτέχνες. Το ηθικό δικαίωμα δεν αναγνωρίζεται ποτέ στους παραγωγούς φωνογραφημάτων και οπτικοακουστικών έργων ή στους ραδιοτηλεοπτικούς οργανισμούς. Αρχικός δικαιούχος τoυ περιουσιακού και του ηθικού δικαιώματος επί του έργου είναι ο δημιουργός. Η Ελλάδα ακολουθεί την αρχή που ισχύει σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες σύμφωνα με την οποία δημιουργός είναι μόνο το φυσικό πρόσωπο που δημιουργεί το έργο. Νομικό πρόσωπο δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί ως δημιουργός, με εξαίρεση την περίπτωση των ανώνυμων και ψευδώνυμων έργων.
2.Ποιο είναι το υποκείμενο της πνευματικής ιδιοκτησίας και με ποιο τρόπο η πνευματική ιδιοκτησία λειτουργεί προς όφελος των δημιουργών, των δικαιούχων, των καταναλωτών, της κοινωνίας, της οικονομίας και του πολιτισμού;
Ο δημιουργός ενός έργου είναι ο αρχικός δικαιούχος της πνευματικής ιδιοκτησίας επί του έργου αυτού. Για τα έργα συνεργασίας, οι αρχικοί δικαιούχοι του περιουσιακού και ηθικού δικαιώματος είναι οι συνδημιουργοί του έργου αυτού. Για τα συλλογικά έργα, το φυσικό πρόσωπο που έχει την πνευματική διεύθυνση και τον συντονισμό των δημιουργών των επιμέρους συμβολών θεωρείται αρχικός δικαιούχος του περιουσιακού και ηθικού δικαιώματος αυτού του έργου. Οι δημιουργοί των επιμέρους συμβολών είναι αρχικοί δικαιούχοι του περιουσιακού και του ηθικού δικαιώματος επί των συμβολών τους, εφόσον αυτές είναι πρωτότυπες. Για τα οπτικοακουστικά έργα, ως δημιουργός τεκμαίρεται ο σκηνοθέτης. Δημιουργοί των επιμέρους συμβολών θεωρούνται ο σεναριογράφος, ο συγγραφέας διαλόγων, ο συνθέτης μουσικής, ο διευθυντής φωτογραφίας, ο σκηνογράφος, ο ενδυματολόγος, ο ηχολήπτης και ο επεξεργαστής τελικής σύνθεσης (μοντέρ). Όσον αφορά τα έργα που δημιουργήθηκαν από μισθωτούς σε εκτέλεση σύμβασης εργασίας, αρχικός δικαιούχος του περιουσιακού και ηθικού δικαιώματος είναι ο δημιουργός. Αν δεν υπάρχει αντίθετη συμφωνία, στον εργοδότη μεταβιβάζονται εκείνες μόνο οι εξουσίες από το περιουσιακό δικαίωμα που είναι αναγκαίες για την εκπλήρωση του σκοπού της σύμβασης.
Η ελληνική νομοθεσία για την πνευματική ιδιοκτησία προβλέπει τη δυνατότητα μεταβίβασης του περιουσιακού δικαιώματος και το αμεταβίβαστο του ηθικού δικαιώματος μεταξύ ζώντων. Αμφότερα τα δικαιώματα μεταβιβάζονται αιτία θανάτου. Η ελληνική νομοθεσία για την πνευματική ιδιοκτησία περιέχει ειδικές διατάξεις για τη μεταβίβαση, τις συμβάσεις και τις άδειες εκμετάλλευσης.
Ο σκοπός του νόμου είναι η πλήρης και αποτελεσματική προστασία των πνευματικών δημιουργών, αρχή που ενσωματώνεται σε πολλές διατάξεις του νόμου, όπως στην ευρεία προστασία του ηθικού δικαιώματος, στον κανόνα ότι μόνο το φυσικό πρόσωπο είναι δημιουργός του έργου, στη θέσπιση της ποσοστιαίας αμοιβής, στην καθιέρωση του έγγραφου τύπου, στη μη δυνατότητα κατάρτισης συμβάσεων που αφορούν στο σύνολο των μελλοντικών έργων ή αναφέρονται σε μελλοντικούς τρόπους εκμετάλλευσης, στην εύλογη αμοιβή για την αναπαραγωγή έργων για ιδιωτική χρήση, στους ερμηνευτικούς κανόνες για τη διάρκεια, τον σκοπό, την έκταση και τα μέσα εκμετάλλευσης, στις ρυθμίσεις που αφορούν στην επιβολή των δικαιωμάτων και ειδικότερα στις αστικές κυρώσεις, καθώς και στις βαρύτατες ποινικές κυρώσεις που προβλέπει ο ελληνικός νόμος.
Σύμφωνα με την παράδοση του ηπειρωτικού δικαίου περί της προστασίας των δημιουργών, η ελληνική νομοθεσία επιτυγχάνει την ισορροπία μεταξύ δικαιωμάτων και συμφερόντων, κυρίως με την πρόβλεψη συγκεκριμένης διάρκειας προστασίας των έργων και τη θέσπιση περιορισμών στην άσκηση του δικαιώματος. Για την εξισορρόπηση αυτή χρησιμοποιούνται σε ορισμένες περιπτώσεις μηχανισμοί εκτός του πλαισίου της πνευματικής ιδιοκτησίας, όπως τα ατομικά δικαιώματα, η νομοθεσία περί αθέμιτου ανταγωνισμού και οι γενικές ρήτρες αστικού δικαίου (κατάχρηση δικαιώματος, καλή πίστη, απρόοπτη μεταβολή συνθηκών, κ.ο.κ.). Η ελληνική νομοθεσία για την πνευματική ιδιοκτησία προβλέπει συγκεκριμένους (ρητά απαριθμούμενους) περιορισμούς και εξαιρέσεις ως προς την άσκηση του περιουσιακού δικαιώματος χωρίς πρόβλεψη για καταβολή αμοιβής, εκτός από την περίπτωση της αναπαραγωγής έργων για ιδιωτική χρήση. Το ελληνικό νομοθετικό πλαίσιο προβλέπει επίσης τον έλεγχο των τριών σταδίων.
Με τον ν. 4481/2017 προβλέπεται η σύσταση Επιτροπής για τη γνωστοποίηση διαδικτυακής προσβολής δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και συγγενικών δικαιωμάτων (ΕΔΠΠΙ), με σκοπό τη διευκόλυνση της εξωδικαστικής αντιμετώπισης περιπτώσεων διαδικτυακής προσβολής δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας ή/και συγγενικών δικαιωμάτων. Η διαδικασία ενώπιον της Επιτροπής επιτρέπει σε κάθε δικαιούχο να προσφύγει ενώπιόν της εντός σύντομου χρονικού διαστήματος (το πολύ εντός 60 ημερών) σε σχέση με την παράνομη διάθεση έργων του στο διαδίκτυο και να επιτύχει (εάν το αίτημά του ευσταθεί) την άμεση απομάκρυνση ή τη διακοπή πρόσβασης στο έργο του ανάλογα με τις περιστάσεις, χωρίς να στερείται του δικαιώματός του να προσφύγει ενώπιον των δικαστηρίων. Εάν ωστόσο προσφύγει στα δικαστήρια πριν την υποβολή αίτησης στην Επιτροπή ή κατά τη διάρκεια εξέτασης τής υπόθεσής του από την Επιτροπή, η υπόθεσή του τίθεται στο αρχείο.Η Επιτροπή ξεκίνησε τη λειτουργία της στις 03/09/2018 και στις 06/11/2018 εκδόθηκαν οι πρώτες τρεις αποφάσεις της, οι οποίες αφορούν αίτηση οργανισμού συλλογικής προστασίας οπτικοακουστικών έργων. Οι αποφάσεις έχουν δημοσιευθεί στον ιστότοπο του Οργανισμού Πνευματικής Ιδιοκτησίας (ΟΠΙ)
3. Προστατεύομαι αυτόματα με δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας, αν βγάλω, για παράδειγμα, μια φωτογραφία με το τηλέφωνό μου, ή θα πρέπει να γίνει καταχώριση του έργου μου για να προστατευθώ;
Αντικείμενο πνευματικής ιδιοκτησίας είναι τα έργα λόγου, τέχνης ή επιστήμης. Αντικείμενο προστασίας με τα συγγενικά δικαιώματα είναι οι ερμηνείες ή εκτελέσεις, τα φωνογραφήματα, οι υλικοί φορείς ήχου και εικόνας, οι ραδιοτηλεοπτικές εκπομπές, η στοιχειοθεσία και σελιδοποίηση των έργων, καθώς και τα προηγουμένως αδημοσίευτα έργα. Σύμφωνα με ορισμένους θεωρητικούς, στα συγγενικά δικαιώματα συγκαταλέγεται και το ειδικής φύσης δικαίωμα του κατασκευαστή βάσης δεδομένων. Η απαρίθμηση των έργων λόγου, τέχνης ή επιστήμης είναι ενδεικτική, ενώ η απαρίθμηση αντικειμένων που προστατεύονται με συγγενικό δικαίωμα είναι εξαντλητική. Η πρωτοτυπία αποτελεί βασική προϋπόθεση της προστασίας των έργων. Ο νόμος δεν παρέχει ορισμό της πρωτοτυπίας, με εξαίρεση τα προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών και τις βάσεις δεδομένων. Διάφορα κριτήρια διαμορφώθηκαν από την ελληνική θεωρία και νομολογία, όπως η προσωπική συμβολή, η έκφραση της προσωπικότητας του δημιουργού, η ατομικότητα και η στατιστική μοναδικότητα. Για τα προγράμματα ηλεκτρονικού υπολογιστή και τις βάσεις δεδομένων προβλέπεται ειδικό κριτήριο που υπαγορεύεται από το ενωσιακό κεκτημένο (ένα έργο πρέπει να είναι «αποτέλεσμα προσωπικής πνευματικής εργασίας του δημιουργού του»). Στις φωτογραφίες η πρωτοτυπία κρίνεται με επιείκεια και για τον λόγο αυτό ο νόμος δεν περιλαμβάνει τον ορισμό που προβλέπεται στην οδηγία για τη προστασίας του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας και ορισμένων συγγενικών δικαιωμάτων, σύμφωνα με τον οποίο η φωτογραφία αποτελεί αντικείμενο προστασίας εάν είναι το «αποτέλεσμα προσωπικής πνευματικής εργασίας του δημιουργού του». Η πνευματική ιδιοκτησία δεν αναγνωρίζεται σε επίσημα κείμενα με τα οποία εκφράζεται η άσκηση πολιτειακής εξουσίας και ιδίως σε νομοθετικά, διοικητικά ή δικαστικά κείμενα, καθώς και στις εκφράσεις λαϊκής παράδοσης, στις ειδήσεις και στα απλά γεγονότα ή στοιχεία.
Η απόκτηση ή άσκηση του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας δεν υπόκειται σε καμία διατύπωση, όπως δημοσίευση, ενσωμάτωση σε κάποιον υλικό φορέα ή κατάθεση. Η αρχή της προστασίας χωρίς διατυπώσεις ισχύει για όλα τα έργα συμπεριλαμβανομένων των φωτογραφιών. Ο δημιουργός είναι ο αρχικός δικαιούχος του περιουσιακού και του ηθικού δικαιώματος χωρίς να χρειάζεται η τήρηση διατυπώσεων. Η πνευματική ιδιοκτησία αποκτάται με τη δημιουργία του έργου. Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία, αντίτυπο του έργου κατατίθεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη, στη Βιβλιοθήκη της Βουλής και στις Δημόσιες Βιβλιοθήκες καίτοι η εν λόγω κατάθεση συνιστά μέτρο αμιγώς διοικητικής φύσεως που σκοπεί στη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς.
O ν. 4481/2017 τροποποίησε το δεύτερο εδάφιο της παραγράφου 1 του άρθρου 69 του ν. 2121/1993, και πλέον ορίζει ρητά ότι ο ελληνικός Οργανισμός Πνευματικής Ιδιοκτησίας (ΟΠΙ) μπορεί, μεταξύ άλλων να παρέχει υπηρεσίες χρονοσήμανσης, δηλαδή υπηρεσίες παροχής βεβαίας χρονολογίας σε σχέση με έργα ή αντικείμενα προστασίας, που ενδέχεται να προστατεύονται με δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας ή/και συγγενικό δικαίωμα (υπηρεσίες χρονοσήμανσης). Η χρήση της υπηρεσίας αυτής δεν αποτελεί προαπαιτούμενο για την προστασία ενός έργου με δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας.
4. Ποια είναι η έννοια της προσβολής της πνευματικής ιδιοκτησίας; Μπορεί να έχω προβλήματα σε περίπτωση προσβολής του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας; Τι θα συμβεί αν δεν γνωρίζω ότι διαπράττω προσβολή της πνευματικής ιδιοκτησίας;
Η έννοια της προσβολής δεν καθορίζεται στον νόμο. Γίνεται δεκτό ότι ο ορισμός της προσβολής της πνευματικής ιδιοκτησίας ή των συγγενικών δικαιωμάτων προκύπτει από τις διατάξεις που αφορούν το αντικείμενο, το υποκείμενο και το περιεχόμενο των δικαιωμάτων αυτών. Προσβολή αποτελεί κάθε πράξη που έχει αντικείμενο και περιεχόμενο όμοιο με το αντικείμενο και περιεχόμενο της πνευματικής ιδιοκτησίας ή των συγγενικών δικαιωμάτων, σε όσο μέτρο αυτά προστατεύονται από το νόμο, εφόσον η πράξη δεν γίνεται από τον δικαιούχο ή με τη συναίνεσή του ή δεν εμπίπτει στους νόμιμους περιορισμούς του περιουσιακού δικαιώματος. Σε περίπτωση προσβολής ο νόμος προβλέπει αστικές και ποινικές κυρώσεις, τη λήψη ασφαλιστικών μέτρων, ρυθμίσεις για την απόδειξη της προσβολής και σε ορισμένες περιπτώσεις διοικητικές κυρώσεις. Όποιος υπαιτίως προσβάλλει την πνευματική ιδιοκτησία ή τα συγγενικά δικαιώματα άλλου υποχρεούται σε αποζημίωση και ικανοποίηση της ηθικής βλάβης. Η αποζημίωση δεν μπορεί να είναι κατώτερη από το διπλάσιο της αμοιβής που συνήθως ή κατά νόμο καταβάλλεται για το είδος της εκμετάλλευσης που έκανε χωρίς την άδεια ο υπόχρεος.
5. Υπό ποιες προϋποθέσεις μπορώ να χρησιμοποιήσω ένα έργο που έχει δημιουργηθεί από κάποιο άλλο πρόσωπο και προστατεύεται με την πνευματική ιδιοκτησία; Με έχουν πληροφορήσει ότι η χρήση έργων που έχουν δημιουργηθεί από άλλους αποτελεί παράθεση αποσπάσματος και κατά συνέπεια η χρήση αυτή επιτρέπεται πάντοτε.
Η άδεια του δημιουργού ή άλλου δικαιούχου είναι αναγκαία για τη νόμιμη χρήση του προστατευόμενου έργου. Αυτή χορηγείται στο πλαίσιο συμβάσεων ή αδειών εκμετάλλευσης που καταρτίζονται εγγράφως και μπορεί να συνεπάγονται την καταβολή αμοιβής.
Μία σειρά νομοθετικών πρωτοβουλιών θέσπισαν το νομικό πλαίσιο για τα ανοικτά δεδομένα, όπως ο νόμος για την περαιτέρω χρήση πληροφοριών και δεδομένων του δημόσιου τομέα, ο νόμος για τη Διαύγεια και ο νόμος για τα γεωχωρικά δεδομένα. Η ανοικτή πρόσβαση υποστηρίζεται στην Ελλάδα από την ακαδημαϊκή και επιστημονική κοινότητα με στόχο την προώθηση της ελεύθερης ανταλλαγής πληροφοριών, την ανοικτή πρόσβαση σε επιστημονικό υλικό και τη δημόσια διάθεση και διαφύλαξη ψηφιακού περιεχομένου. Επίσης, πολλά έργα δημοσιεύονται στο πλαίσιο αδειών ανοικτού περιεχομένου, όπως οι άδειες Creative Commons. Η περαιτέρω χρήση αυτών των έργων, παρότι εξακολουθεί να υπόκειται στους όρους της άδειας που χορηγεί ο δικαιούχος, τις περισσότερες φορές δεν προϋποθέτει την προηγούμενη άδεια του δικαιούχου.
Η ελληνική νομοθεσία για την πνευματική ιδιοκτησία προβλέπει έναν κλειστό κατάλογο περιορισμών. Επιτρέπεται, χωρίς την άδεια του δημιουργού και χωρίς αμοιβή, η παράθεση συντόμων αποσπασμάτων από έργο άλλου νομίμως δημοσιευμένου για την υποστήριξη της γνώμης εκείνου που παραθέτει ή την κριτική της γνώμης άλλου, εφόσον η παράθεση των αποσπασμάτων είναι σύμφωνη με τα χρηστά ήθη και η έκταση των αποσπασμάτων δικαιολογείται από τον επιδιωκόμενο σκοπό. Η παράθεση του αποσπάσματος πρέπει να συνοδεύεται από την ένδειξη της πηγής και των ονομάτων του δημιουργού και του εκδότη, εφόσον τα ονόματα αυτά εμφανίζονται στην πηγή. Η παράθεση μεγάλων αποσπασμάτων είναι παράνομη, ακόμη και όταν μνημονεύεται η πηγή. Η παράθεση πρέπει να γίνεται για υποστήριξη της γνώμης ή για άσκηση κριτικής και να μην αποτελεί αποκλειστική πηγή για τη συγγραφή ενός βιβλίου. Η παράθεση ολόκληρου έργου είναι παράνομη. Με ειδικές διατάξεις ρυθμίζονται οι επιτρεπόμενες χρήσεις των ορφανών έργων.
6. Επιτρέπεται να χρησιμοποιήσω μουσικά έργα που προστατεύονται με την πνευματική ιδιοκτησία για την μουσική συνοδεία ενός βίντεο που έφτιαξα μόνος μου στο σπίτι με σκοπό τη αναφόρτωσή του σε διαδικτυακή πλατφόρμα οπτικοακουστικού περιεχομένου;
Όταν ο τελικός χρήστης, χωρίς την άδεια του δημιουργού ή άλλου δικαιούχου, διασκευάζει μουσικό έργο που προστατεύεται με δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας με σκοπό την αναφόρτωση (δημοσίευση) στα κοινωνικά δίκτυα, ενδέχεται να διαπράττει προσβολή του δικαιώματος αναπαραγωγής, του δικαιώματος διασκευής και του δικαιώματος παρουσίασης/διάθεσης στο κοινό. Ενδεχομένως επίσης στοιχειοθετείται προσβολή του ηθικού δικαιώματος και ειδικότερα του δικαιώματος αναγνώρισης της πατρότητας και του δικαιώματος περιφρούρησης της ακεραιότητας του έργου. Η εθνική νομοθεσία δεν περιλαμβάνει ειδική εξαίρεση για το περιεχόμενο που παράγεται από χρήστες και δεν υπάρχει συζήτηση για θέσπιση τέτοιας εξαίρεσης. Ο περιορισμός για την παράθεση συντόμων αποσπασμάτων μπορεί να εφαρμοσθεί στην περίπτωση αυτή. Η παράθεση όμως ολόκληρου έργου είναι παράνομη. Η εξαίρεση για την περιστασιακή ενσωμάτωση δεν προβλέπεται στην ελληνική νομοθεσία. Ορισμένες από τις πράξεις που θίγουν το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας μπορεί να είναι δικαιολογημένες δυνάμει της αρχής της ελευθερίας της έκφρασης αλλά δεν υπάρχει σχετική νομολογία που να το τεκμηριώνει.
7. Επιτρέπεται να δώσω αντίγραφο έργου που προστατεύεται με δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας σε ένα μέλος της οικογένειάς μου ή σε ένα φίλο;
Η ελληνική νομοθεσία για την πνευματική ιδιοκτησία ρυθμίζει την αναπαραγωγή για ιδιωτική χρήση. Η διάταξη αφορά στην αναλογική και ψηφιακή αναπαραγωγή και αναγνωρίζει στον δημιουργό και σε ορισμένους δικαιούχους συγγενικών δικαιωμάτων (στους ερμηνευτές ή εκτελεστές καλλιτέχνες, στους παραγωγούς φωνογραφημάτων και στους παραγωγούς οπτικοακουστικών έργων) το δικαίωμα εύλογης αμοιβής, εάν για την αναπαραγωγή που γίνεται για ιδιωτική χρήση χρησιμοποιούνται τεχνικά μέσα. Η αναπαραγωγή για ιδιωτική χρήση επιτρέπεται μόνο για έργα που έχουν δημοσιευθεί νομίμως. Ο όρος «ιδιωτική χρήση» δεν περιλαμβάνει τη χρήση στο πλαίσιο μιας επιχείρησης, μιας υπηρεσίας ή ενός οργανισμού. Η αναπαραγωγή πρέπει να γίνεται για ιδιωτική χρήση εκείνου που προβαίνει σε αυτήν ή για τον στενό κύκλο της οικογένειάς του και του άμεσου κοινωνικού του περιβάλλοντος. Η ελευθερία της αναπαραγωγής για ιδιωτική χρήση δεν ισχύει όταν με την αναπαραγωγή εμποδίζεται η κανονική εκμετάλλευση του έργου ή βλάπτονται τα νόμιμα συμφέρονται του δημιουργού και ιδίως: α) όταν αναπαράγεται αρχιτεκτονικό έργο σε μορφή κτιρίου ή άλλης παρεμφερούς κατασκευής και β) όταν αναπαράγεται με τεχνικά μέσα έργο των εικαστικών τεχνών που κυκλοφορεί σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων ή η γραφική παράσταση μουσικού έργου. Εφαρμόζεται ομοίως η διαδικασία των τριών σταδίων. Η εύλογη αμοιβή καταβάλλεται στον δημιουργό και σε ορισμένους δικαιούχους συγγενικών δικαιωμάτων, εξαιρουμένων των προς εξαγωγή ειδών. Η εύλογη αμοιβή καταβάλλεται από τους εισαγωγείς ή από τους παραγωγούς των τεχνικών μέσων και σημειώνεται στο τιμολόγιο, εισπράττεται δε από οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης που λειτουργούν με άδεια του Υπουργείου Πολιτισμού.
8. Επιτρέπεται να μεταφορτώσω από το διαδίκτυο ένα έργο που προστατεύεται με την πνευματική ιδιοκτησία; Έχει σημασία η τεχνολογία που χρησιμοποιείται ή αν η μεταφόρτωση αφορά μόνο τμήματα του έργου;
Η μεταφόρτωση (λήψη) ενός έργου από το διαδίκτυο συνιστά πράξη αναπαραγωγής και χρειάζεται την άδεια του δημιουργού ή άλλων δικαιούχων. Η μέθοδος αναπαραγωγής ή τα μέσα της τεχνολογίας είναι νομικά αδιάφορα. Βασικό κριτήριο για την «εν μέρει» αναπαραγωγή είναι το τμήμα του έργου αυτό καθεαυτό να είναι πρωτότυπο. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι τα ποσοτικά κριτήρια δεν λαμβάνονται υπόψη για την προστασία ενός έργου. Οι τίτλοι και τα συνθήματα ή άλλα «μικρά έργα» μπορούν να προστατευθούν με δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας αν είναι πρωτότυπα. Δεν αντίκειται στον νόμο η μεταφόρτωση ενός έργου με όρους που έχουν συμφωνηθεί συμβατικά. Οι τελικοί χρήστες μπορούν επίσης να μεταφορτώνουν νόμιμα ένα έργο από το διαδίκτυο με άδειες Creative Commons ή με άλλες άδειες ανοιχτού περιεχομένου.
Η εξαίρεση που αφορά την αναπαραγωγή για ιδιωτική χρήση δεν μπορεί να εφαρμοσθεί γιατί η εξαίρεση αυτή (βλ. άρθρο 18 του Ν. 2121/1993 και άρθρο 5 παράγραφος 2 στοιχείο β της οδηγίας 2001/29) δεν καλύπτει την αναπαραγωγή αντιγράφων για ιδιωτική χρήση από παράνομη πηγή (απόφαση ACI Adam BV κ.λπ. κατά Stichting de Tuiskopie, C-435/12, ECLI:EU:C:2014:254) Συνεπώς, η μεταφόρτωση έργου το οποίο προστατεύεται με πνευματική ιδιοκτησία συνιστά προσβολή της πνευματικής ιδιοκτησίας, ακόμη και σε περίπτωση προσωπικής ή ιδιωτικής χρήσης.
9. Προσπάθησα να αντιγράψω ένα οπτικοακουστικό έργο από DVD στον υπολογιστή μου, αλλά δεν μπόρεσα να ολοκληρώσω την αντιγραφή εξαιτίας των λεγόμενων «τεχνολογικών μέτρων». Τι είναι αυτά; Επιτρέπεται η εξουδετέρωσή τους για αναπαραγωγή ιδιωτικών αντιγράφων;
«Τεχνολογικά μέτρα», σύμφωνα με έναν απλό ορισμό, είναι η τεχνολογία που χρησιμοποιείται για τον έλεγχο της πρόσβασης σε έργα ή σε άλλα αντικείμενα προστασίας ή για να εμποδίσει την αντιγραφή έργων ή άλλων προστατευόμενων αντικειμένων. Σύμφωνα με τον ορισμό που δίνει ο νόμος ως «τεχνολογικά μέτρα» νοούνται κάθε τεχνολογία, μηχανισμός ή συστατικό στοιχείο που, με τον συνήθη τρόπο λειτουργίας του, αποσκοπεί στο να εμποδίσει ή να περιορίσει πράξεις σε σχέση με έργα ή άλλα αντικείμενα προστασίας, που δεν έχουν επιτραπεί από τον δικαιούχο πνευματικής ιδιοκτησίας ή του συγγενικού δικαιώματος, συμπεριλαμβανομένου και του δικαιώματος ειδικής φύσης του κατασκευαστή βάσης δεδομένων. Η νομοθεσία για την πνευματική ιδιοκτησία περιλαμβάνει τις αντίστοιχες διατάξεις. Οι εξαιρέσεις από την προστασία των τεχνολογικών μέτρων αφορούν τη φωτοτυπική αναπαραγωγή για ιδιωτική χρήση, την αναπαραγωγή για διδασκαλία, την αναπαραγωγή από βιβλιοθήκες και αρχεία, την αναπαραγωγή για δικαστικούς ή διοικητικούς σκοπούς, καθώς και την αναπαραγωγή προς όφελος προσώπων με αναπηρία. Στις περιπτώσεις αυτές οι δικαιούχοι έχουν την υποχρέωση να παρέχουν στους επωφελούμενους από τις εξαιρέσεις τα μέσα προκειμένου αυτοί να επωφεληθούν από την εν λόγω εξαίρεση στον αναγκαίο βαθμό, εφόσον έχουν από το νόμο πρόσβαση στο έργο ή άλλο αντικείμενο προστασίας. Εάν οι δικαιούχοι δεν λάβουν τα εκούσια μέτρα, στα οποία συμπεριλαμβάνονται και συμφωνίες μεταξύ δικαιούχων και τρίτων που επωφελούνται από την εξαίρεση, τόσο οι δικαιούχοι όσο και οι τρίτοι που επωφελούνται από την εξαίρεση, ζητούν τη συνδρομή ενός ή περισσοτέρων μεσολαβητών που επιλέγονται από πίνακα μεσολαβητών τον οποίο καταρτίζει ο Οργανισμός Πνευματικής Ιδιοκτησίας. Οι μεσολαβητές υποβάλλουν προτάσεις προς τα ενδιαφερόμενα μέρη. Θεωρείται ότι όλα τα μέρη αποδέχονται την πρόταση αυτή, εάν κανένα από τα μέρη δεν προβάλλει αντίρρηση μέσα σε προθεσμία ενός μηνός από την κοινοποίηση της πρότασης. Στην αντίθετη περίπτωση η διαφορά επιλύεται από το Εφετείο Αθηνών το οποίο δικάζει σε πρώτο και τελευταίο βαθμό. Οι ρυθμίσεις αυτές δεν εφαρμόζονται σε έργα ή άλλα αντικείμενα προστασίας που διατίθενται στο κοινό βάσει όρων που έχουν συμφωνηθεί συμβατικά, κατά τρόπο ώστε το κοινό να έχει πρόσβαση σε αυτά όπου και όταν θέλει. Αστικές και ποινικές κυρώσεις, καθώς και ασφαλιστικά μέτρα, προβλέπονται κατά εκείνων που εξουδετερώνουν τα τεχνολογικά μέτρα με μη νόμιμο τρόπο.
10. Τι είναι η εύλογη αμοιβή (levies) που αφορά την αναπαραγωγή για ιδιωτική χρήση;
Το σύστημα εύλογης αμοιβής (levies) αφορά την αναπαραγωγή που γίνεται για ιδιωτική χρήση.
Ο νόμος 4540/2018 αντικατέστησε το άρθρο 18 του νόμου 2121/1993, όπως είχε τροποποιηθεί με τον νόμο 4481/2017.
Σύμφωνα με αυτό ορίζονται πλέον τα εξής μέσα για τα οποία οφείλεται εύλογη αμοιβή στην περίπτωση της αναπαραγωγής για ιδιωτική χρήση:
τεχνικά μέσα, όπως συσκευές εγγραφής ήχου ή εικόνας ή ήχου και εικόνας, μαγνητικές ταινίες ή άλλοι υλικοί φορείς πρόσφοροι για την αναπαραγωγή ήχου ή εικόνας ή ήχου και εικόνας, στα οποία συμπεριλαμβάνονται οι υλικοί φορείς ψηφιακής αντιγραφής, ιδίως CD-RW, CD-R, DVD και άλλα αποθηκευτικά μέσα χωρητικότητας άνω των 4GB, ηλεκτρονικοί υπολογιστές, φορητές ηλεκτρονικές συσκευές –ταμπλέτες (tablets), έξυπνα κινητά τηλέφωνα (smartphones), συσκευές ή εξαρτήματα ανεξάρτητα εάν λειτουργούν σε συνάρτηση ή μη με ηλεκτρονικούς υπολογιστές και χρησιμοποιούνται για την ψηφιακή αντιγραφή, μετεγγραφή ή με άλλο τρόπο αναπαραγωγή, φωτοτυπικές συσκευές και χαρτί κατάλληλο για φωτοτυπίες, σαρωτές και εκτυπωτές, οφείλεται εύλογη αμοιβή στον δημιουργό του έργου και στους κατά την παρούσα διάταξη δικαιούχους συγγενικών δικαιωμάτων, με εξαίρεση τα προς εξαγωγή είδη. Η εύλογη αμοιβή καθορίζεται ως εξής:
- Η αμοιβή για τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, τις φορητές ηλεκτρονικές συσκευές – ταμπλέτες (tablets), και τα έξυπνα κινητά τηλέφωνα (smartphones) ορίζεται σε 2% της αξίας τους. Η αμοιβή κατανέμεται στους πνευματικούς δημιουργούς, στους ερμηνευτές ή εκτελεστές καλλιτέχνες, στους παραγωγούς γραμμένων μαγνητικών ταινιών ή άλλων γραμμένων υλικών φορέων ήχου ή εικόνας ή ήχου και εικόνας και στους εκδότες εντύπων. Η κατανομή των ποσοστών της εύλογης αμοιβής επί των τεχνικών μέσων του προηγούμενου εδαφίου στους οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης της κάθε κατηγορίας ή υποκατηγορίας δικαιούχων, καθώς και ο τρόπος είσπραξης και καταβολής καθορίζονται σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στην παράγραφο 9.
- Η αμοιβή για τις συσκευές εγγραφής ήχου ή εικόνας ή ήχου και εικόνας, μαγνητικές ταινίες ή άλλους υλικούς φορείς πρόσφορους για την αναπαραγωγή ήχου ή εικόνας ή ήχου και εικόνας, τους υλικούς φορείς ψηφιακής αντιγραφής και τα άλλα αποθηκευτικά μέσα χωρητικότητας άνω των 4GB, όπως επίσης η αμοιβή για συσκευές ή εξαρτήματα ανεξάρτητα εάν λειτουργούν σε συνάρτηση ή μη με ηλεκτρονικούς υπολογιστές και χρησιμοποιούνται για την ψηφιακή αντιγραφή, μετεγγραφή ή με άλλο τρόπο αναπαραγωγή ορίζεται σε 6% της αξίας. Η αμοιβή για τους υλικούς φορείς ψηφιακής αντιγραφής και για τα άλλα αποθηκευτικά μέσα, καθώς και για τις συσκευές ή εξαρτήματα ανεξάρτητα εάν λειτουργούν σε συνάρτηση ή μη με ηλεκτρονικούς υπολογιστές και χρησιμοποιούνται για την ψηφιακή αντιγραφή, μετεγγραφή ή με άλλο τρόπο αναπαραγωγή, κατανέμεται στους οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης που εκπροσωπούν τους δικαιούχους των πνευματικών και συγγενικών δικαιωμάτων με τη διαδικασία που προβλέπεται στην παράγραφο 9. Η αμοιβή για τις συσκευές εγγραφής ήχου ή εικόνας ή ήχου και εικόνας, μαγνητικές ταινίες ή άλλους υλικούς φορείς πρόσφορους για την αναπαραγωγή ήχου ή εικόνας ή ήχου και εικόνας κατανέμεται κατά 55% στους πνευματικούς δημιουργούς, 25% στους ερμηνευτές ή εκτελεστές καλλιτέχνες και 20% στους παραγωγούς γραμμένων μαγνητικών ταινιών ή άλλων γραμμένων υλικών φορέων ήχου ή εικόνας ή ήχου και εικόνας.
- Η αμοιβή για τις φωτοτυπικές συσκευές, τους σαρωτές, τους εκτυπωτές και για χαρτί κατάλληλο για φωτοτυπίες ορίζεται σε 4% της αξίας τους. Η αμοιβή κατανέμεται εξ ημισείας μεταξύ των πνευματικών δημιουργών και των εκδοτών εντύπων. Στην έννοια των φωτοτυπικών συσκευών συμπεριλαμβάνεται και κάθε πολυμηχάνημα, το οποίο έχει τη δυνατότητα φωτοαντιγραφικής αναπαραγωγής.
Σε κάθε περίπτωση από τις ανωτέρω ο υπολογισμός της αξίας γίνεται κατά την εισαγωγή ή τη διάθεση από το εργοστάσιο. Η αμοιβή καταβάλλεται από τους εισαγωγείς ή από τους παραγωγούς των αντικειμένων αυτών, αναγράφεται στο τιμολόγιο και εισπράττεται από οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης που λειτουργούν με έγκριση του Υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού και καλύπτουν εν όλω ή εν μέρει την ενδιαφερόμενη κατηγορία των δικαιούχων.
11. Προσβάλλω το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας αν βλέπω ένα οπτικοακουστικό έργο με τη διαδικασία συνεχούς ροής (streaming), αντί να το μεταφορτώσω από το διαδίκτυο;
Η παρακολούθηση ταινίας μέσω υπηρεσίας συνεχούς ροής (streaming) δεν συνιστά προσβολή, κατά το μέτρο που η πηγή συνεχούς ροής είναι νόμιμη. Εάν η υπηρεσία συνεχούς ροής δεν έχει λάβει προηγούμενη άδεια από τον δικαιούχο, η πράξη είναι παράνομη. Αν κατά τη διάρκεια της διαδικασίας συνεχούς ροής (streaming), το οπτικοακουστικό έργο αποθηκεύεται ή εγγράφεται σε οποιαδήποτε συσκευή ο χρήστης προσβάλλει το δικαίωμα αναπαραγωγής (αν ο δικαιούχους δεν έχει δώσει άδεια για την πράξη της διάθεσης στο κοινό). Στην περίπτωση αυτή η αναπαραγωγή δεν μπορεί να δικαιολογηθεί με βάση την εξαίρεση για τις προσωρινές και μεταβατικές ή παρεπόμενες πράξεις αναπαραγωγής. Η εξαίρεση της αναπαραγωγής για ιδιωτική χρήση μπορεί να εφαρμοσθεί, αν η διάθεση του έργου στο κοινό έχει επιτραπεί από τον δικαιούχο.
12. Αν έργα που προστατεύονται με την πνευματική ιδιοκτησία περιλαμβάνονται αυτόματα σε δικές μου δημοσιεύσεις από πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, έχω ευθύνη για αυτό; Συνιστά προσβολή του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας; Τι θα συμβεί αν γίνει στην περίπτωση παραμπομπής σε έργα με χρήση υπερσυνδέσμων ή με ενσωμάτωσή τους μέσω της χρήσης δυναμικών υπερσυνδέσμων στην προσωπική μου ιστοσελίδα ή στο ιστολόγιό μου;
Οι κανόνες που διέπουν την πνευματική ιδιοκτησία εφαρμόζονται ομοίως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η αναφόρτωση ενός έργου σε δημοσίευση (post) κοινωνικής δικτύωσης συνιστά πράξη αναπαραγωγής και παρουσίασης στο κοινό. Η δημοσίευση προστατευόμενων έργων σε μέσο κοινωνικής δικτύωσης δεν αντίκειται στον νόμο αν ο δημιουργός ή άλλος δικαιούχος έχει δώσει άδεια προς τούτο, αν η δημοσίευση επιτρέπεται βάσει των περιορισμών που προβλέπονται στη νομοθεσία σε ειδικές περιπτώσεις ή αν το έργο διατίθεται στον τελικό χρήστη με άδεια ανοικτού περιεχομένου. Στην υπόθεση Svensson, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης έκρινε ότι δεν συνιστά πράξη παρουσίασης στο κοινό η παροχή σε ιστότοπο συνδέσμων δυνάμενων να ενεργοποιηθούν με επιλογή (clickable links) προς έργα που διατίθενται ελεύθερα σε άλλον ιστότοπο. Αυτό σημαίνει ότι ο ιδιοκτήτης του ιστότοπου μπορεί, χωρίς την άδεια των δικαιούχων του δικαιώματος του δημιουργού και χωρίς να πληρώσει κάποιο αντίτιμο, να ανακατευθύνει μέσω υπερσυνδέσμων, χρήστες του διαδικτύου σε προστατευόμενα έργα που είναι διαθέσιμα σε άλλο ιστότοπο. Το Πολυμελές Πρωτοδικείο Αθηνών στην απόφαση 5249/2014 αναφέρθηκε στην υπόθεση BestWater και αποφάνθηκε ότι η παραπομπή με χρήση υπερσυνδέσμων σε οπτικοακουστικά έργα που ήταν ελεύθερα διαθέσιμα σε δικτυακό τόπο δεν συνιστά πράξη προσβολής, ανεξάρτητα από το γεγονός ότι ορισμένα από τα έργα είχαν δημοσιευθεί και παρουσιασθεί στο κοινό χωρίς την άδεια των δικαιούχων. Ο τελικός χρήστης δεν έχει ευθύνη για προσβολή της πνευματικής ιδιοκτησίας σε περίπτωση που το προστατευόμενο έργο καθίσταται αυτόματα διαθέσιμο σε λογαριασμό μέσου κοινωνικής δικτύωσης, για τον λόγο ότι δεν είχε την πρωτοβουλία αυτής της πράξης. Σε περίπτωση δικαστικής διαμάχης μπορεί να προταθεί ο περιορισμός της παράθεσης αποσπασμάτων από έργο άλλου, αλλά οι προϋποθέσεις εφαρμογής είναι αυστηρές. Ο διαμεσολαβητής μπορεί να έχει ευθύνη όταν ελέγχει το περιεχόμενο που μεταδίδεται ή αποθηκεύεται και όταν οι ενέργειές του δεν περιορίζονται στην τεχνική διαδικασία χειρισμού και παροχής πρόσβασης. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η ελληνική νομοθεσία ενσωμάτωσε αυτολεξεί τα άρθρα 12 έως 14 της οδηγίας για το ηλεκτρονικό εμπόριο. Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία για την πνευματική ιδιοκτησία, οι δικαιούχοι μπορούν να ζητήσουν τη λήψη ασφαλιστικών μέτρων κατά των διαμεσολαβητών, οι υπηρεσίες των οποίων χρησιμοποιούνται από τρίτο για την προσβολή του δικαιώματος του δημιουργού ή συγγενικού δικαιώματος.
Το Μονομελές Πρωτοδικείο Αθηνών με την απόφασή του 4658/2012 διέταξε τη λήψη προσωρινών τεχνικών μέτρων προκειμένου να μην μπορούν οι συνδρομητές παρόχων πρόσβασης στο διαδίκτυο να κατεβάζουν ψηφιακά έργα τα οποία παρανόμως είχαν περιληφθεί σε ιστοσελίδες του διαδικτύου με συγκεκριμένη ονομασία πεδίου (domain names) και διευθύνσεις IP. Σε δύο άλλες υποθέσεις που ακολούθησαν, το ίδιο δικαστήριο αρνήθηκε να διατάξει την παρεμπόδιση της πρόσβασης γιατί έκρινε ότι το μέτρο αυτό ήταν δυσανάλογο δεδομένου ότι σε αυτή τη συγκεκριμένη ιστοσελίδα περιλαμβάνονταν τόσο νόμιμο όσο και παράνομο περιεχόμενο (αποφάσεις 13478/2014 & 10452/2015). Αντιδρώντας, οι οργανισμοί συλλογικής διαχείρισης αιτήθηκαν τη λήψη των μέτρων στο Πολυμελές πρωτοδικείο Αθηνών όπου η απόφαση εκκρεμεί.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει η απόφαση ΕφΑθ 1909/2017, η οποία αποτελεί την πρώτη απόφαση ελληνικού δικαστηρίου που εφαρμόζει την πρόσφατη νομολογία του ΔΕΕ (απόφαση GS Media) αναφορικά με ένα από τα πλέον αμφιλεγόμενα σύγχρονα ζητήματα στο ευρωπαϊκό δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας, ήτοι με αυτό της νομικής αξιολόγησης της παροχής υπερσυνδέσμων (hyperlinks) προς προστατευόμενα έργα που έχουν δημοσιευθεί χωρίς τη συναίνεση του δικαιούχου. Το δικαστήριο επικύρωσε την απόφαση του ΠΠρΑθ 5249/2014, με την οποία είχε γίνει δεκτή η αγωγή διαχειριστή ιστοσελίδας, όπου συγκεντρώνονταν και δημοσιεύονταν υπερσύνδεσμοι τόσο προς προστατευόμενα έργα που είχαν αναρτηθεί στο διαδίκτυο με τη συναίνεση του δικαιούχου, όσο και προς έργα που είχαν δημοσιευθεί παρανόμως. Σημαντικό για την απόφαση κριτήριο ήταν ότι η τοποθέτηση των υπερσυνδέσμων προς τα έργα δεν έγινε για κερδοσκοπικό σκοπό και συνεπώς δεν υφίστατο παρουσίαση στο κοινό. Με την απόφαση 1909/2017 το Εφετείο επιβεβαίωσε ότι ο ενάγων δεν είχε υποχρέωση να λάβει άδεια από τον αρμόδιο οργανισμό συλλογικής διαχείρισης, ούτε είχε την υποχρέωση να υπογράψει σύμβαση και να καταβάλλει προς αυτόν αμοιβή προκειμένου να τοποθετεί στην ιστοσελίδα του υπερσυνδέσμους που οδηγούσαν τον χρήστη σε τρίτες ιστοσελίδες όπου βρίσκονταν δημοσιευμένα τα προστατευόμενα έργα. Εφαρμόζοντας, όπως και το πρωτοβάθμιο δικαστήριο, το γνωστό από την απόφαση «Svensson» κριτήριο του «νέου κοινού», το Εφετείο δέχθηκε ότι η παροχή υπερσυνδέσμων προς νομίμως δημοσιευμένα και ελευθέρως προσβάσιμα στο διαδίκτυο προστατευόμενα έργα δεν συνιστά παρουσίαση του έργου στο κοινό σύμφωνα με το άρθρο 3 του ν. 2121/1993, καθώς η παρουσίαση έγινε σε κοινό που είχε ληφθεί υπόψη από τους δικαιούχους των έργων όταν αυτοί επέτρεπαν την αρχική παρουσίαση και όχι σε ένα «νέο κοινό».
13. Όταν δημιουργώ ένα έργο και το ανεβάζω στο διαδίκτυο, σύμφωνα με τους όρους και τις προϋποθέσεις πολλών ιστότοπων, πρέπει να μεταβιβάσω το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας επί του έργου στον ιστότοπο. Aυτό σημαίνει ότι έχω χάσει όλα τα δικαιώματα στα έργα μου για το μέλλον;
Το ελληνικό δίκαιο επιτρέπει την ολική μεταβίβαση του περιουσιακού δικαιώματος συμπεριλαμβανομένων όλων των εξουσιών περιουσιακής φύσης, αλλά χρησιμοποιείται σπάνια. Η μεταβίβαση κάθε ειδικής εξουσίας περιουσιακής φύσης είναι δυνατή. Οι συμβάσεις και άδειες εκμετάλλευσης καταρτίζονται εγγράφως, αλλά την ακυρότητα μπορεί να την επικαλεσθεί μόνο ο πνευματικός δημιουργός. Η ελληνική νομοθεσία για την πνευματική ιδιοκτησία περιέχει ορισμένους ερμηνευτικούς κανόνες που αφορούν τη μεταβίβαση, τις συμβάσεις και τις άδειες εκμετάλλευσης. Απαγορεύεται η κατάρτιση συμβάσεων που αναφέρονται σε μελλοντικούς τρόπους εκμετάλλευσης και σε περίπτωση αμφιβολίας η σύμβαση δεν μπορεί ποτέ να θεωρηθεί ότι αναφέρεται σε τρόπους εκμετάλλευσης που δεν γνωστοί κατά τον χρόνο κατάρτισης των σχετικών δικαιοπραξιών. Αν δεν καθορίζεται η διάρκεια της μεταβίβασης ή των συμβάσεων ή της άδειας εκμετάλλευσης και αν κάτι διάφορο δεν προκύπτει από τα συναλλακτικά ήθη, η διάρκεια αυτή θεωρείται ότι περιορίζεται σε πέντε χρόνια. Αν δεν καθορίζεται η έκταση και τα μέσα της εκμετάλλευσης για τα οποία γίνεται η μεταβίβαση ή συμφωνείται η εκμετάλλευση ή η άδεια εκμετάλλευσης, θεωρείται ότι αυτές αφορούν την έκταση και τα μέσα που είναι αναγκαία για την εκπλήρωση του σκοπού της σύμβασης ή της άδειας. Ο νόμος προβλέπει το αμεταβίβαστο του ηθικού δικαιώματος μεταξύ ζώντων. Κάθε ρήτρα των όρων και προϋποθέσεων, η οποία προβλέπει παραίτηση ή μεταβίβαση ηθικού δικαιώματος, ακυρώνεται. Παρόλα αυτά, ο νόμος προβλέπει ότι ο δημιουργός μπορεί να συναινέσει σε ορισμένες πράξεις ή παραλείψεις, οι οποίες διαφορετικά θα συνιστούσαν προσβολή του ηθικού του δικαιώματος.
Επίσης, οι όροι και προϋποθέσεις μπορούν να ερμηνευθούν από τη σκοπιά του δικαίου των καταναλωτών, έτσι ώστε να αποφασισθεί, σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία, εάν ο χαρακτήρας ορισμένων εξ αυτών είναι καταχρηστικός. Επισημαίνεται, τέλος, ότι σε περίπτωση αμφιβολίας, οι συνήθεις συμβάσεις ερμηνεύονται υπέρ των συμφερόντων του δημιουργού (in favorem auctoris).
14. To «άβαταρ» μου βασίζεται στον αγαπημένο μου ηθοποιό ή σε χαρακτήρα κινούμενου σχεδίου ή σε αθλητική ομάδα. Θα έχω πρόβλημα για προσβολή του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας ή άλλης νομοθεσίας;
Σε ορισμένες περιπτώσεις τα «άβαταρ» μπορεί να προστατευθούν με την πνευματική ιδιοκτησία, αν πληρούνται τα βασικά κριτήρια των πνευματικών δημιουργημάτων (μορφή και πρωτοτυπία). Η εικόνα ενός ηθοποιού, ο χαρακτήρας κινούμενου σχεδίου ή η αθλητική ομάδα δεν αποτελούν αντικείμενο προστασίας βάσει του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας. Η φανταστική μορφή του χαρακτήρα ενός κινούμενου σχεδίου μπορεί να προστατευθεί με το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας. Η ερμηνεία ενός ηθοποιού προστατεύεται με τα συγγενικό δικαίωμα (περιουσιακό και ηθικό δικαίωμα). Σε ορισμένες περιπτώσεις η εικόνα ενός ηθοποιού ή ο χαρακτήρας κινούμενων σχεδίων μπορούν να προστατευθούν ως σήματα. Υπάρχει επίσης η δυνατότητα εφαρμογής της νομοθεσίας περί αθέμιτου ανταγωνισμού. Η εικόνα ενός ηθοποιού ή η εικόνα ενός αθλητή μπορούν να προστατευθoύν με βάση το δικαίωμα προσωπικότητας. Η δημοσίευση της φωτογραφίας ενός αθλητή για εμπορική ή διαφημιστική χρήση προϋποθέτει την έγγραφη άδεια του αθλητή ή του επαγγελματικού του σωματείου, σύμφωνα με ειδική νομοθετική ρύθμιση. Η δημιουργία «άβαταρ» με χρήση στοιχείων που προστατεύονται με την πνευματική ιδιοκτησία χωρίς την άδεια του δημιουργού ή άλλου δικαιούχου μπορεί να δικαιολογηθεί με βάση ορισμένους από τους περιορισμούς που προβλέπονται ρητά στη νομοθεσία (π.χ. παράθεση αποσπασμάτων). Το άρθρο 281 του Αστικού Κώδικα που απαγορεύει την κατάχρηση δικαιώματος μπορεί να εφαρμοσθεί για να περιορίσει την άσκηση του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας κατά περίπτωση. Η αρχή της καλής πίστης που προβλέπεται στο άρθρο 288 του Αστικού Κώδικα μπορεί επίσης να εφαρμοσθεί.
15. Με ποιο τρόπο θα γνωρίζω εάν ένα έργο διατίθεται νόμιμα ή παράνομα στο διαδίκτυο;
Δεν είναι εύκολο για τον καταναλωτή να γνωρίζει πότε το έργο διατίθεται νόμιμα ή παράνομα στο ψηφιακό περιβάλλον. Δεν υπάρχει επίσημο αρχείο καταγραφής των έργων που διατίθενται νόμιμα. Ο καταναλωτής μπορεί να θεωρήσει ότι το έργο διατίθεται νόμιμα εάν υπάρχει δήλωση περί πνευματικής ιδιοκτησίας που επιτρέπει τη χρήση των προστατευόμενων έργων ή αν η σχετική δήλωση διευκρινίζει ότι το έργο ανήκει στον δημόσιο τομέα ή ότι το έργο διατίθεται με άδεια ανοικτού περιεχομένου. Σε περίπτωση αμφιβολίας είναι σκόπιμο να ζητηθεί η σχετική άδεια χρήσης από τον δημιουργό ή άλλο δικαιούχο.
