1. Γενικά περί άδειας μητρότητας
του Ευάγγελου Χατζηπέτκου (Λογιστής με εξειδίκευση σε θέματα εργατικής νομοθεσίας)
Η συνολική διάρκεια της άδειας μητρότητας ορίζεται σε δεκαεπτά (17) εβδομάδες.
Οκτώ (8) εβδομάδες θα χορηγούνται υποχρεωτικά πριν από την πιθανή ημερομηνία του τοκετού και οι υπόλοιπες εννέα (9) μετά τον τοκετό. Σε περίπτωση που ο τοκετός πραγματοποιηθεί σε χρόνο προγενέστερο από αυτόν που είχε αρχικά πιθανολογηθεί, το υπόλοιπο της άδειας θα χορηγείται υποχρεωτικά μετά τον τοκετό, ώστε να εξασφαλίζεται χρόνος συνολικής άδειας δεκαεπτά (17) εβδομάδων (άρθρο 7 της ΕΓΣΣΕ ετών 2000-2001).
Σημειώνεται ότι η προαναφερόμενη διάταξη κυρώθηκε και απόκτησε ισχύ νόμου βάσει του άρθρου 11 του Ν.2874/29-12-2000 .
Περαιτέρω, με το άρθρο 3 του Ν.1302/29-10-1982 προβλέπεται ότι, όταν ο τοκετός πραγματοποιείται σε χρόνο μεταγενέστερο από αυτόν που είχε πιθανολογηθεί αρχικά, η άδεια που είχε ληφθεί προηγουμένως παρατείνεται, σε κάθε περίπτωση, μέχρι την πραγματική ημερομηνία του τοκετού, χωρίς αυτή η παράταση να συνεπάγεται την αντίστοιχη μείωση του χρόνου της άδειας, που πρέπει να λαμβάνεται υποχρεωτικά μετά τον τοκετό.
2. Ποιες είναι οι προϋποθέσεις για τη χορήγηση των επιδομάτων μητρότητας
Οι άμεσα ασφαλισμένες δικαιούνται εφεξής από τον ΕΦΚΑ (τ.ΙΚΑ) επιδόματα μητρότητας για εκατόν δεκαεννέα (119) ημέρες συνολικά (περιλαμβάνονται και οι αργίες), δηλαδή πενήντα έξι (56) ημέρες πριν από την πιθανή ημέρα τοκετού (επίδομα κυοφορίας) και εξήντα τρεις (63) ημέρες μετά (επίδομα λοχείας), με τη βασική προϋπόθεση της αποχής από την εργασία. Το ποσό υπολογίζεται βάσει του μέσου όρου των αποδοχών των τριάντα (30) τελευταίων ημερών ασφάλισης του προηγούμενου χρόνου. Στο τέλος της λοχείας, καταβάλλεται και από τον ΟΑΕΔ ένα συμπληρωματικό ποσό, ούτως ώστε, για το διάστημα των 119 ημερών η εργαζόμενη μητέρα να συμπληρώσει το σύνολο των αποδοχών της.
Στις περιπτώσεις που ο τοκετός πραγματοποιείται πριν από την ημερομηνία που αρχικά είχε πιθανολογηθεί, οι ημέρες επιδότησης κυοφορίας που αντιστοιχούν στο χρονικό διάστημα μεταξύ της πραγματικής και της πιθανής ημέρας τοκετού μεταφέρονται μετά το επίδομα λοχείας, ώστε ο συνολικός χρόνος επιδότησης για την μητρότητα να μην υπολείπεται των εκατόν δεκαεννέα (119) ημερών ( Εγκύκλιος ΙΚΑ 15/31-1-2001 ).
Τα ανωτέρω επιδόματα χορηγούνται στην άμεσα ασφαλισμένη, εφόσον:
α) Έχει πραγματοποιήσει 200 τουλάχιστον ημέρες ασφάλισης κατά τα δύο τελευταία χρόνια, τα αμέσως προηγούμενα της πιθανής ή πραγματικής ημερομηνίας τοκετού και
β) Δεν εργάζεται κατά το διάστημα της επιδότησης, δηλαδή 56 ημέρες πριν τον τοκετό και 63 ημέρες μετά.
Σημειώνεται επίσης ότι στις αυτοαπασχολούμενες εργαζόμενες γυναίκες μπορεί να χορηγείται επίδομα μητρότητας, το οποίο επιτρέπει την προσωρινή διακοπή του επαγγέλματός τους, λόγω εγκυμοσύνης ή μητρότητας, για χρονικό διάστημα τουλάχιστον 14 εβδομάδων. Το ως άνω επίδομα μπορεί να χορηγείται και στις κυοφόρους αυτοαπασχολούμενες γυναίκες, τις τεκμαιρόμενες αυτοαπασχολούμενες μητέρες του άρθρου 1464 του Αστικού Κώδικα και στις αυτοαπασχολούμενες γυναίκες που υιοθετούν τέκνο ηλικίας έως δύο ετών ( παρ.1 του άρθρου 6 του Ν.4097/3-12-2012 ).
3. Υποχρέωση εργοδότη για καταβολή αποδοχών κατά την άδεια μητρότητας
Αναφορικά με το θέμα της αμοιβής εργαζόμενης κατά τη διάρκεια της άδειας μητρότητας (τοκετού και λοχείας) η εργαζόμενη δικαιούται κατά το διάστημα αυτό να λάβει αποδοχές από:
α) τον εργοδότη της ανάλογα με την προϋπηρεσία της
β) τον ασφαλιστικό της φορέα και
γ) τον ΟΑΕΔ
εφόσον συντρέχουν οι τεθείσες από τους φορείς αυτούς προϋποθέσεις.
Ειδικότερα, όσον αφορά στην υποχρέωση του εργοδότη για καταβολή αποδοχών κατά το εν λόγω διάστημα, σύμφωνα με το άρθρο 657 του Αστικού Κώδικα (ΠΔ 456/24-10-1984) ορίζεται ότι:
«Ο εργαζόμενος διατηρεί την αξίωση του για τον μισθό, αν ύστερα από δεκαήμερη τουλάχιστον παροχή εργασίας εμποδίζεται να εργαστεί από σπουδαίο λόγο που δεν οφείλεται σε υπαιτιότητα του. Ο εργοδότης έχει δικαίωμα να αφαιρέσει από τον μισθό τα ποσά που εξαιτίας του εμποδίου καταβλήθηκαν στον εργαζόμενο από ασφάλιση υποχρεωτική κατά τον νόμο».
Περαιτέρω, το άρθρο 658 ΑΚ διαλαμβάνει τα ακόλουθα:
«Το χρονικό διάστημα κατά το οποίο διατηρείται, σύμφωνα με το προηγούμενο άρθρο (657), η αξίωση για τον μισθό σε περίπτωση εμποδίου, δεν μπορεί να υπερβεί τον ένα μήνα, αν το εμπόδιο εμφανίστηκε ένα τουλάχιστον έτος μετά την έναρξη της σύμβασης, και τον μισό μήνα σε κάθε άλλη περίπτωση. Η αξίωση για το διάστημα αυτό υπάρχει και αν ακόμη ο εργοδότης κατάγγειλε τη μίσθωση επειδή το εμπόδιο του παρείχε το δικαίωμα αυτό».
Από τις ανωτέρω διατάξεις συνάγεται ότι για να διατηρηθεί η αξίωση του εργαζόμενου για τον μισθό, μολονότι δεν παρέχει εργασία, πρέπει το κώλυμα (εμπόδιο) για παροχή εργασίας να οφείλεται σε σπουδαίο λόγο ήτοι σε λόγο που κατά τη καλή πίστη και τα χρηστά συναλλακτικά ήθη, καθιστά δικαιολογημένη τη μη παροχή εργασίας. Να μη μπορεί δηλαδή κατά την καλή πίστη και τα χρηστά και συναλλακτικά ήθη να αξιωθεί από τον μισθωτό η παροχή εργασίας εξαιτίας του σπουδαίου λόγου. Σπουδαίος λόγος αποχής από την εργασία μπορεί να είναι οποιοδήποτε πραγματικό περιστατικό που αναφέρεται είτε στο πρόσωπο του μισθωτού και γενικότερα στη δική του «σφαίρα» είτε σε πραγματικό γεγονός που δημιουργεί αντικειμενική αδυναμία παροχής εργασίας.
Η άδεια κυήσεως και λοχείας αποτελεί σπουδαίο λόγω αποχής μισθωτού από την εργασία της κατά την έννοια των άρθρων 657 και 658 ΑΚ. Έχει κριθεί δε από τα δικαστήρια ότι η ασθένεια του εργαζόμενου θεωρείται σπουδαίος λόγος αποχής εκ της εργασίας του (Α.Π. 308/59, -Π.Κ. 15/61 – Α.Π. 385/64 – Εφετείο Πειραιώς 917/1996 κ.λπ.).
Συνοψίζοντας, σχετικά με το θέμα της αμοιβής εργαζόμενης από τον εργοδότη, σημειώνεται ότι η άδεια ασθενείας κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και η άδεια μητρότητας αποτελούν διαφορετικά ανυπαίτια κωλύματα παροχής της εργασίας της προς αυτόν και αμείβονται σύμφωνα με τις προεκτεθείσες διατάξεις των άρθρων 657 – 658 του Αστικού Κώδικα με βάση το εργασιακό έτος. Όσον αφορά στην υποχρέωση του εργοδότη, σε κάθε περίπτωση δεν μπορεί να υπερβαίνει την καταβολή αποδοχών ενός μήνα για κάθε εργασιακό έτος ανεξαρτήτως του αριθμού των κωλυμάτων που ανακύπτουν, ενώ για την εκ νέου καταβολή αποδοχών ισχύει ότι θα πρέπει να συντρέχει η αλλαγή του εργασιακού έτους και η αλλαγή του κωλύματος (Εγγρ. Υπ. Εργασίας 5731/229/10-4-2012 ).
4. Ειδική Παροχή Προστασίας της Μητρότητας
Η μητέρα που είναι ασφαλισμένη του ΕΦΚΑ (τ.ΙΚΑ – ΕΤΑΜ), και εργάζεται με σχέση εργασίας ορισμένου ή αορίστου χρόνου σε επιχειρήσεις ή εκμεταλλεύσεις, με πλήρη ή μερική απασχόληση, μετά τη λήξη της άδειας λοχείας και της ισόχρονης προς το μειωμένο ωράριο άδειας, ως ισχύουν κάθε φορά, καθώς επίσης και στην περίπτωση που αμέσως μετά τα ανωτέρω διαστήματα κάνει χρήση ετήσιας κανονικής αδείας, εφόσον αυτό είναι απαραίτητο με βάση της ετήσιες προθεσμίες για τη χορήγησή της, δικαιούται να λάβει ειδική άδεια προστασίας μητρότητας έξι (6) μηνών. Αν δεν κάνει χρήση της προβλεπόμενης, όπως ισχύει κάθε φορά, ισόχρονης προς το μειωμένο ωράριο άδειας, η μητέρα δικαιούται αμέσως μετά τη λήξη της άδειας λοχείας την ως άνω ειδική άδεια προστασίας της μητρότητας, στη συνέχεια δε και το μειωμένο ωράριο που προβλέπεται από το άρθρο 9 της ΕΓΣΣΕ του έτους 1993, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει ( άρθρο 142 του Ν.3655/3-4-2008 ).
Σημειώνεται ότι την ειδική παροχή προστασίας μητρότητας, σύμφωνα με τις διατάξεις του παρόντος, δικαιούται και η τεκμαιρόμενη μητέρα του άρθρου 1464 του Αστικού Κώδικα που αποκτά τέκνο με τη διαδικασία της παρένθετης μητρότητας (παρ.3 του άρθρου 44 του Ν.4488/19-9-2017 ).
Ως ημερομηνία έναρξης της ειδικής άδειας προστασίας της μητρότητας ορίζεται η επόμενη της λήξης:
• της άδειας λοχείας ή
• της ισόχρονης προς το μειωμένο ωράριο άδειας ή
• της ετήσιας κανονικής άδειας
Προϋποθέσεις
• Η ασφαλισμένη πρέπει να βρίσκεται σε ενεργό εργασιακή σχέση εξηρτημένης εργασίας κατά την έναρξη της άδειας μητρότητας.
• Να έχει λάβει παροχές μητρότητας από τον ΕΦΚΑ- τ. ΙΚΑ – ΕΤΑΜ ή τον Ειδικό Λογαριασμό Ξενοδοχοϋπαλλήλων.
Απαραίτητα δικαιολογητικά για την επιδότηση
• Βεβαίωση εργοδότη από την οποία θα προκύπτει η ενεργή εργασιακή σχέση κατά την έναρξη της άδειας μητρότητας, το είδος, η μορφή, η διάρκεια της εργασιακής σχέσης, οι μηνιαίες αποδοχές, ο μέσος όρος των ωρών μερικής απασχόλησης, η ημερομηνία πρόσληψης και για συμβάσεις ορισμένου χρόνου η ημερομηνία λήξης τους, η λήψη της ετήσιας κανονικής άδειας, που ενδεχομένως χορηγήθηκε μετά την άδεια λοχείας ή της ισόχρονης προς το μειωμένο ωράριο άδειας, καθώς επίσης και ο φορέας επικουρικής της ασφάλισης και σε τι ύψος ανέρχονται οι εισφορές εργοδότη και εργαζόμενου.
• Αντίγραφο βεβαίωσης επιδόματος μητρότητας (κυοφορίας – λοχείας) από τον ΕΦΚΑ – τ. ΙΚΑ – ΕΤΑΜ ή τον Ειδικό Λογαριασμό Ξενοδοχοϋπαλλήλων.
• Υπεύθυνη δήλωση της δικαιούχου από την οποία αναλαμβάνει την υποχρέωση να γνωστοποιήσει εντός 8 ημερών στην Υπηρεσία του ΟΑΕΔ οποιαδήποτε μεταβολή της εργασιακής της σχέσης καθώς και τον αριθμό μητρώου ΕΦΚΑ – τ. ΙΚΑ και τον ΑΦΜ.
• Αριθμό λογαριασμού (ΙΒΑΝ) Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδας, στον οποίο πρέπει να εμφανίζεται πρώτη η δικαιούχος.
• Αστυνομική Ταυτότητα ή Διαβατήριο (περί εργαζομένων υπηκόων τρίτων χωρών)
Διάρκεια / Ποσό Επιδότησης
Κατά τη διάρκεια της ως άνω ειδικής άδειας, ο ΟΑΕΔ υποχρεούται να καταβάλλει στην εργαζόμενη μητέρα μηνιαίως ποσό ίσο με τον κατώτατο μισθό, όπως κάθε φορά καθορίζεται με βάση την ΕΓΣΣΕ και πλέον βάσει του νόμιμου νομοθετημένου κατώτατου μισθού (παρ.3 της υποπαραγράφου ΙΑ.11 του Ν.4093/12-11-2012), καθώς και αναλογία δώρων εορτών και επιδόματος αδείας με βάση το προαναφερόμενο ποσό.
Σε περίπτωση απασχόλησης μέχρι και 4 ώρες ημερησίως ή μέχρι 13 ημέρες το μήνα, κατά τη διάρκεια του εξαμήνου, που προηγείται της άδειας κυοφορίας, το καταβαλλόμενο από τον ΟΑΕΔ ποσό ισούται με το μισό του καθοριζόμενου ανωτέρω.
Ο χρόνος της ειδικής άδειας προστασίας της μητρότητας λογίζεται ως χρόνος ασφάλισης στον κλάδο σύνταξης και ασθένειας του ΕΦΚΑ – τ.ΙΚΑ – ΕΤΑΜ, καθώς επίσης και στον κλάδο επικουρικής ασφάλισης, οι δε προβλεπόμενες εισφορές υπολογίζονται επί του κατά περίπτωση αναφερόμενου ποσού, από το οποίο ο ΟΑΕΔ παρακρατεί την προβλεπόμενη εισφορά της ασφαλισμένης και την αποδίδει στον ΕΦΚΑ – τ.ΙΚΑ – ΕΤΑΜ και στο αντίστοιχο επικουρικό ταμείο, μαζί με την προβλεπόμενη εργοδοτική εισφορά που βαρύνει τον Οργανισμό.
Διακοπή
Η παροχή διακόπτεται λόγω:
α) πρόσληψης και απασχόλησής της σε νέο εργοδότη και
β) αίτηση διακοπής της δικαιούχου.
5. `Αδεια θηλασμού και φροντίδας παιδιών
Οι μητέρες εργαζόμενες δικαιούνται, για τον θηλασμό και τις αυξημένες φροντίδες που απαιτούνται για την αναστροφή του παιδιού, επί χρονικό διάστημα τριάντα μηνών μετά τον τοκετό, είτε να προσέρχονται αργότερα, είτε να αποχωρούν νωρίτερα από την εργασία τους κατά μία ώρα κάθε ημέρα. Εναλλακτικά, με συμφωνία του εργοδότη, το ημερήσιο ωράριο των μητέρων μπορεί να ορίζεται μειωμένο κατά δύο ώρες ημερησίως για τους πρώτους δώδεκα (12) μήνες και κατά μία ώρα για έξι (6) επιπλέον μήνες.
Την άδεια απουσίας για λόγους φροντίδας του παιδιού, δικαιούται και ο πατέρας εφόσον δεν κάνει χρήση αυτής η εργαζόμενη μητέρα, προσκομίζοντας στον εργοδότη του σχετική βεβαίωση του εργοδότη της μητέρας του παιδιού. Στις περιπτώσεις αυτές θα πρέπει ο πατέρας να προσκομίσει στην επιχείρηση που απασχολείται βεβαίωση από τον εργοδότη της συζύγου του ότι η ίδια δεν λαμβάνει την άδεια θηλασμού και φροντίδας των παιδιών. Το μειωμένο ωράριο για τη φροντίδα του παιδιού θεωρείται και αμείβεται ως χρόνος εργασίας και δεν πρέπει να προκαλεί δυσμενέστερες συνθήκες στην απασχόληση και στις εργασιακές σχέσεις (άρθρο 9 της ΕΓΣΣΕ του έτους 1993, όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο 6 της ΕΓΣΣΕ των ετών 2002-2003 και στη συνέχεια κυρώθηκε με το άρθρο 7 του Ν.3144/8-5-2003 ).
Με το άρθρο 6 της ΕΓΣΣΕ των ετών 2002-2003, αναφέρεται επίσης ότι το δικαίωμα καθυστερημένης προσέλευσης ή πρόωρης αποχώρησης της μητέρας και εναλλακτικά του πατέρα για τη φροντίδα του παιδιού, έχουν και οι θετοί γονείς παιδιού ηλικίας ως έξι (6) ετών, υπό τους ίδιους ως άνω όρους των φυσικών γονέων και χρονική αφετηρία την υιοθεσία, καθώς και οι άγαμοι γονείς.
Σημειώνεται ότι η άδεια θηλασμού και φροντίδας παιδιών του άρθρου 9 της ΕΓΣΣΕ του έτους 1993, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει, έχει ως αφετηρία τη λήξη της άδειας λοχείας, δηλαδή 9 εβδομάδες μετά τον τοκετό (άρθρο 8 της ΕΓΣΣΕ των ετών 2004-2005).
5.1 Εναλλακτική χρήση του μειωμένου ωραρίου ως άδειας για φροντίδα του παιδιού
Το μειωμένο ωράριο (άδεια) θηλασμού και φροντίδας παιδιών του άρθρου 9 της ΕΓΣΣΕ του έτους 1993, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει, δικαιούται ο/η εργαζόμενος/-η με αίτησή του/της να το ζητήσει εναλλακτικά ως συνεχόμενη ισόχρονη άδεια με αποδοχές, εντός της χρονικής περιόδου κατά την οποία δικαιούται μειωμένου ωραρίου για τη φροντίδα του παιδιού. Η εναλλακτική χορήγηση της άδειας προϋποθέτει συμφωνία του εργοδότη και χορηγείται εφάπαξ ή τμηματικά (άρθρο 9 της ΕΓΣΣΕ των ετών 2004-2005).
5.2 `Αδεια φροντίδας παιδιού στην περίπτωση εκ περιτροπής εργασίας
Η άδεια φροντίδας παιδιού χορηγείται και στις περιπτώσεις εκ περιτροπής εργασίας, ως ημερήσια μείωση ή ως ισόχρονη άδεια, δεδομένου ότι η εκ περιτροπής εργασία παρέχεται κατά πλήρη ημερήσιο χρόνο. Κατά συνέπεια, ως μειωμένο ωράριο χορηγούνται μία ή δύο ώρες, σε ημερήσια βάση, ανάλογα με τα συμφωνηθέντα μεταξύ εργοδότη και εργαζομένης ή αντίστοιχη αθροιστική άδεια με αποδοχές (Εγγρ. Υπ. Εργασίας 6698/233/12-5-2011).
5.3 Δικαίωμα χρήσης της άδειας φροντίδας παιδιού από τον πατέρα στην περίπτωση όπου η μητέρα είναι άνεργη
Δικαιούχοι της άδειας φροντίδας παιδιού του άρθρου 9 της ΕΓΣΣΕ 1993, του άρθρου 6 της ΕΓΣΣΕ 2002-2003 το οποίο κυρώθηκε με την περίπτωση Β΄ του άρθρου 7 του Ν.3144/2003 (Α΄ 111), του άρθρου 9 της ΕΓΣΣΕ 2004-2005, της περίπτωσης γ΄ του άρθρου 7 της ΕΓΣΣΕ 2006-2007, του άρθρου 6 της ΕΓΣΣΕ 2008-2009 και του άρθρου 2 της ΕΓΣΣΕ 2014, όπως ισχύουν κάθε φορά, ή, σύμφωνα με τυχόν ευνοϊκότερες ειδικές ρυθμίσεις, είναι εναλλακτικά οι εργαζόμενοι φυσικοί, θετοί ή ανάδοχοι γονείς και των δύο φύλων, ανεξάρτητα από το είδος της δραστηριότητας που ασκεί ο άλλος γονέας ακόμη και αν ο άλλος γονέας δεν εργάζεται. Σε περίπτωση διαζυγίου, διάστασης ή γέννησης τέκνου χωρίς γάμο των γονέων του, την άδεια φροντίδας παιδιού λαμβάνει ο γονέας που έχει την επιμέλεια, εκτός και αν συμφωνήσουν διαφορετικά.
Η άδεια χορηγείται έπειτα από κοινή δήλωση των γονέων προς τον εργοδότη ή τους εργοδότες τους για το ποιος θα κάνει χρήση της άδειας, ενώ μπορούν επίσης να συμφωνήσουν να μοιραστούν την άδεια αυτή για συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα τα οποία γνωστοποιούν. Οι εργοδότες υποχρεούνται να παρέχουν στους εργαζόμενους σχετικές βεβαιώσεις.
Ευνοϊκότερες ρυθμίσεις Συλλογικών Συμβάσεων Εργασίας ή Διαιτητικών Αποφάσεων, κανονισμών εργασίας, για την άδεια φροντίδας παιδιού εξακολουθούν να ισχύουν ανεξάρτητα από το κριτήριο του φύλου ( άρθρο 38 του Ν.4342/9-11-2015 ).
Σύμφωνα με τα προαναφερόμενα, στην περίπτωση κατά την οποία η μητέρα δεν εργάζεται, ο πατέρας που απασχολείται ως μισθωτός δικαιούται να κάνει χρήση της άδειας φροντίδας παιδιού.
Δείτε και το σχετικό άρθρο «Δεν συμψηφίζεται η 6μηνη άδεια προστασίας μητρότητας του ΟΑΕΔ με την άδεια φροντίδας παιδιού (ή την ισόχρονη προς το μειωμένο ωράριο)»
*Το κείμενο αποτελεί απόσπασμα από άρθρο του κ. Ευάγγελου Χατζηπέτκου, με τίτλο «Άδεια μητρότητας – Υποχρεώσεις εργοδότη, χρονική διάρκεια και δικαιώματα εγκύων εργαζομένων», που δημοσιεύθηκε στο τεύχος Οκτωβρίου 2018 του περιοδικού Epsilon7
