Δύσκολα μπορεί κάποιος να παρομοιάσει την περιρρέουσα ατμόσφαιρα των τελευταίων μηνών με κάποιαν αντίστοιχη στο παρελθόν, καθώς η ανθρωπότητα και μαζί με αυτήν η παγκόσμια οικονομία βρίσκονται ενώπιον πρόκλησης πρωτοφανούς στη γνωστή ιστορία της. Επενδυτές ασκούν πιέσεις σε κυβερνήσεις και επιχειρήσεις να ενδιαφερθούν για το κλίμα, οι βιομηχανίες διατείνονται ότι προσαρμόζονται με αλλαγές στο επιχειρηματικό τους μοντέλο και το ΔΝΤ καλεί τους ηγέτες του κόσμου να περιφρουρήσουν την παγκόσμια οικονομία από τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής. Το Ταμείο προτείνει μέτρα για την αντιμετώπισή της, αλλά προειδοποιεί για το πολιτικό και κοινωνικό κόστος που θα αντιμετωπίσουν όσες ηγεσίες επιχειρήσουν να τα εφαρμόσουν. Είναι σαφές πως η αλλαγή του κλίματος έχει πλέον βρει τους διαύλους προς την παγκόσμια οικονομία, διοχετεύεται σε όλα τα κλιμάκιά της και θα τη διαμορφώσει στο εγγύς μέλλον.
Στην ηχηρότερη ίσως έως τώρα κρούση του προς τις πολιτικές ηγεσίες του κόσμου, που δόθηκε στη δημοσιότητα μέσα στην εβδομάδα, το ΔΝΤ συνιστά την επιβολή φόρου στην κατανάλωση άνθρακα ως το πλέον αποτελεσματικό μέτρο όταν υπάρχει επιτακτική ανάγκη για άμεσα αποτελέσματα. Προειδοποιεί πως ένας φόρος 75 δολαρίων ανά τόνο άνθρακα θα οδηγήσει σε εκτίναξη των τιμών της ενέργειας, σε ορισμένες περιπτώσεις έως και πάνω από 200%. Τονίζει πως η αύξηση αυτή θα είναι δυσβάσταχτη για τα νοικοκυριά και ειδικότερα για τις φτωχές χώρες, και το πολιτικό κόστος δύσκολα διαχειρίσιμο. Ενδεικτική περίπτωση ατυχούς απόπειρας αναφέρει την προσπάθεια της κυβέρνησης Μακρόν στη Γαλλία να εισαγάγει φόρο 50 δολαρίων στον τόνο άνθρακα, που θα έπληττε εισοδηματικά ευάλωτες τάξεις και πριν από ένα χρόνο περίπου οδήγησε στο κίνημα των «Κίτρινων Γιλέκων». Στον αντίποδα, προτείνει την προσέγγιση της Σουηδίας, που επέλεξε τη σταδιακή και προσεκτική αύξηση του σχετικού φόρου από 28 δολάρια το 1991 στα 127 δολάρια φέτος. Η κυβέρνηση της Σουηδίας έδωσε χρόνο για προσαρμογή, ενώ στο μεταξύ αύξησε τις κοινωνικές δαπάνες και τα επιδόματα κάθε είδους ώστε να αντισταθμίσει το κοινωνικό κόστος για τα εισοδηματικά ασθενέστερα στρώματα.
Το ΔΝΤ δεν παραλείπει να ενημερώσει τις κυβερνήσεις για το επώδυνο κόστος που θα έχει το αναγκαίο μέτρο του φόρου στον κόσμο της εργασίας καθώς θα πλήξει τις βιομηχανίες του κλάδου και θα μειώσει δραματικά την απασχόληση, αλλά και τις περιοχές που εξαρτώνται από αυτές. Ενδεικτικά αναφέρει ότι σε ορισμένες βιομηχανικές ζώνες των ΗΠΑ η ανεργία μπορεί να εκτιναχθεί από το 8% στο 55% εξαιτίας του επίμαχου φόρου. Δεν επιχειρεί, άλλωστε, να καθησυχάσει ως προς τη δυσκολία του εγχειρήματος, καθώς αναγνωρίζει πως θα δημιουργηθούν μεν θέσεις εργασίας στους νέους τομείς της καθαρής ενέργειας, αλλά θα βρίσκονται σε άλλες γεωγραφικές ζώνες.
Στο μεταξύ, βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη ένα είδος «κινήματος» των επενδυτών, που ασκούν εντεινόμενες πιέσεις στον επιχειρηματικό κόσμο ζητώντας από επιχειρηματικούς και βιομηχανικούς κολοσσούς να μειώσουν τις εκπομπές καυσαερίων και να θέσουν φιλόδοξους και δεσμευτικούς στόχους για να εξακολουθήσουν να τους δανείζουν. Τελευταία, ασκεί πιέσεις και στις πολιτικές ηγεσίες που έχουν τη δυνατότητα να αποφασίσουν τις πιο δύσκολες πολιτικές επιλογές. Στις αρχές του καλοκαιριού, μάλιστα, κι ενώ οι ηγέτες του G20 ετοιμάζονταν να συναντηθούν στην Οσάκα της Ιαπωνίας, 477 θεσμικοί επενδυτές με περιουσιακά στοιχεία ύψους 34 τρισ. δολαρίων ζήτησαν να καθιερωθεί παγκοσμίως η τιμολόγηση των καυσίμων και να λάβουν οι κυβερνήσεις μέτρα ώστε να καταργηθεί σταδιακά η χρήση λιθάνθρακα για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Ανάμεσά τους συγκαταλέγονται οι Legal & General Investment Management και το συνταξιοδοτικό ταμείο της Καλιφόρνιας.
Η πρωτοβουλία τους αποτελεί κορύφωση ενός κινήματος που ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας και έχει θέσει στο στόχαστρό του, μεταξύ άλλων, και τους πετρελαϊκούς κολοσσούς. Κορυφαία στιγμή του κινήματος ήταν τον Απρίλιο του 2011 το «σχέδιο δημοσιοποίησης των επιπέδων άνθρακα» ή CDP, πρωτοβουλία που ανακοίνωσαν τότε 34 θεσμικοί επενδυτές με περιουσιακά στοιχεία άνω των 7,6 τρισ. δολαρίων. Ανάμεσά τους οι Aviva Investors, CCLA Investment Management και Scottish Widows Investment Partnership. Ετσι, υπό την πίεση των επενδυτών, οι ενεργειακοί κολοσσοί ExxonMobil, Shell, BP, Eni, Repsol, Statoil, Total και Wintershall έχουν από τον Νοέμβριο του 2017 υποσχεθεί να μειώσουν περαιτέρω τις εκπομπές μεθανίου στις μονάδες του φυσικού αερίου ανά τον κόσμο.
Το παγκόσμιο ΑΕΠ θα μειωθεί κατά 7,22% έως το τέλος του αιώνα
Αν για τις επιχειρήσεις το κίνητρο μιας φιλικότερης προς το περιβάλλον στρατηγικής είναι η χρηματοδότηση από τους επενδυτές, για τις πολιτικές ηγεσίες το διακύβευμα είναι οι οικονομίες τους και οι ρυθμοί ανάπτυξης. Κι αυτό γιατί όσο επώδυνες κι αν πρόκειται να είναι οι επιπτώσεις από τη μείωση της χρήσης άνθρακα, είναι στο χέρι των πολιτικών ηγεσιών να λάβουν μέτρα για την προστασία των κοινωνιών τους. Δεν είναι, όμως, στο χέρι τους να αποτρέψουν τις συνέπειες που θα έχει γενικότερα στις οικονομίες η κλιματική αλλαγή και τα συνεπακόλουθά της. Σύμφωνα με μελέτη που εκπόνησαν προ διμήνου το ΔΝΤ, το Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ και το Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας, οι υψηλές θερμοκρασίες υπονομεύουν την παραγωγικότητα των περισσότερων τομέων της οικονομίας, από τον αγροτικό τομέα μέχρι τη μεταποίηση. Οι ερευνητές μελέτησαν τον αντίκτυπο της κλιματικής αλλαγής σε 174 χώρες στο χρονικό διάστημα από τη δεκαετία του 1960 έως και το 2014. Διαπίστωσαν μάλιστα ότι η αύξηση των βροχοπτώσεων ή ακόμη και άλλων ακραίων φαινομένων δεν επηρεάζει τόσο το ΑΕΠ των χωρών όσο το πλήττει η άνοδος της θερμοκρασίας.
Καταλήγουν έτσι στην πρόβλεψη πως, αν δεν υπάρξει ουσιαστική αλλαγή πολιτικής που να αποτρέψει την άνοδο της θερμοκρασίας έως το τέλος του αιώνα, το παγκόσμιο ΑΕΠ θα έχει μειωθεί κατά 7,22% σε σχέση με αυτό που θα ήταν χωρίς την κλιματική αλλαγή. Το πλήγμα θα είναι μεγαλύτερο για την υπερδύναμη, καθώς στο διάστημα των επόμενων 81 ετών μέχρι το τέλος του αιώνα το αμερικανικό ΑΕΠ θα μειωθεί κατά 10,5%, σύμφωνα πάντα με τα υφιστάμενα στοιχεία. Οσον αφορά τη δεύτερη οικονομία στον κόσμο, την Κίνα, το ΑΕΠ της θα μειωθεί κατά 4,3% και της Ε.Ε. κατά 4,6%. Οπως επισημαίνουν οι ερευνητές, ο αντίκτυπος αναμένεται να είναι δυσανάλογα μεγάλος για τη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο. Θα μειωθεί το ΑΕΠ της, η παραγωγικότητα της εργασίας και η απασχόληση, όσο και οι ρυθμοί ανάπτυξης σε τουλάχιστον 10 τομείς της οικονομίας. Ο λόγος είναι ότι η θερμοκρασία αυξάνεται ταχύτερα στις ΗΠΑ από όσο στον υπόλοιπο κόσμο.
Οπως χαρακτηριστικά τονίζουν στη σχετική μελέτη τους, «ορισμένοι τομείς της αμερικανικής οικονομίας μπορεί να έχουν προσαρμοστεί στις υψηλότερες θερμοκρασίες, αλλά η οικονομική δραστηριότητα στις ΗΠΑ τόσο στο σύνολό της όσο και σε επίπεδο διαφορετικών τομέων αποδεικνύεται επιρρεπής στην αλλαγή των θερμοκρασιών». Οσον αφορά τις αυξημένες βροχοπτώσεις, δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι πλήττουν την ανάπτυξη, αλλά ορισμένοι επιχειρηματίες πιθανολογούν πως μπορεί να πλήξουν την κερδοφορία τους.
Καταστροφές αλλά και επιχειρηματικές ευκαιρίες από το λιώσιμο των πάγων
Μεγάλους κινδύνους για την οικονομική δραστηριότητα εγκυμονεί η άνοδος της επιφάνειας της θάλασσας. Σύμφωνα με τις τελευταίες μελέτες που δόθηκαν στη δημοσιότητα μέσα στο τρέχον έτος, μέχρι το τέλος του αιώνα η επιφάνεια της θάλασσας ενδέχεται να σημειώσει άνοδο κατά δύο μέτρα. Ο αντίκτυπος στην οικονομική δραστηριότητα εκτιμάται πως θα είναι τεκτονικός. Σύμφωνα με το Εθνικό Ωκεανογραφικό Ινστιτούτο της Βρετανίας, μέχρι το 2100 το κόστος της ανόδου της θάλασσας θα έχει φτάσει στα 14 τρισ. δολάρια ετησίως. Κι αυτό, γιατί η άνοδος της θάλασσας θα έχει καταστρέψει ευάλωτες υποδομές, μονάδες παραγωγής ενέργειας, εγκαταστάσεις διαχείρισης υδάτων, υπόγεια δίκτυα επικοινωνιών αλλά και υποδομές μεταφορών, λιμάνια και σιδηροδρομικούς σταθμούς. Ωστόσο, δύο οικονομολόγοι της JPMorgan Chase & Co., οι Ντέιβιντ Μάκι και Τζέσικα Μουρέι, ανησυχούν για το πόσα θα μπορέσουν πραγματικά να κάνουν οι κυβερνήσεις αν χρειαστεί να πείσουν για την ανάγκη λήψης μέτρων κατά της κλιματικής αλλαγής επικαλούμενες το κόστος για την οικονομία.
Οι δύο οικονομολόγοι θεωρούν πιθανό να είναι εσφαλμένες οι συνήθεις έρευνες για την κλιματική αλλαγή καθώς δεν συμπεριλαμβάνουν το ακραίο σενάριο να οδηγηθεί ο πλανήτης σε συνθήκες που δεν έχουν υπάρξει παρά μόνον πριν από εκατομμύρια χρόνια. Σχολιάζουν μάλιστα την έρευνα που εξεπόνησαν από κοινού ΔΝΤ, Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ και Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας, και ειδικότερα το συμπέρασμά της πως αν δεν ληφθούν μέτρα, το παγκόσμιο ΑΕΠ θα μειωθεί κατά 7,22% μέχρι το τέλος του αιώνα. Oπως τονίζουν, ο παγκόσμιος πλούτος αυξάνεται έτσι κι αλλιώς και αυτό σημαίνει ότι απλώς θα έχει αυξηθεί λιγότερο από όσο θα μπορούσε να έχει αυξηθεί. Και η διαφορά θα είναι μικρή. Επομένως, θα είναι δύσκολο να πείσουν πραγματικά οι κυβερνήσεις στην περίπτωση που αντιμετωπίσουν ακραίες αντιδράσεις είτε από τις επιχειρήσεις είτε από την κοινωνία.
Η συλλογιστική τους εμπνέει πραγματικά ανησυχία, ιδιαιτέρως αν λάβει κανείς υπόψη του ότι ακόμη και στην περίπτωση της κλιματικής αλλαγής, ακόμη και στους πάγους που λιώνουν, κάποιοι βλέπουν ευκαιρίες για πλουτισμό και όχι μια υπαρξιακή απειλή για την ανθρωπότητα. Η πλέον ακραία περίπτωση είναι αυτή της Γροιλανδίας, της χώρας των πάγων, όπου οι Αρχές προσβλέπουν σε μεγάλη αύξηση των φορολογικών εσόδων από τις εξορύξεις πετρελαίου και φυσικού αερίου στο υπέδαφός της. Σε αυτούς τους φυσικούς πόρους της Γροιλανδίας προσέβλεπε, άλλωστε, ο Αμερικανός πρόεδρος όταν προ διμήνου πρότεινε στη Δανία να του πουλήσει τη Γροιλανδία. Η αγοραπωλησία δεν συμφωνήθηκε, βέβαια, αλλά στο εσωτερικό της παγωμένης χώρας αναπτύσσεται ήδη τουριστική βιομηχανία εν αναμονή ραγδαίας αύξησης του τουρισμού καθώς η περιοχή δεν θα είναι πλέον τόσο δυσπρόσιτη για τους ταξιδιώτες.
Και δεν τελειώνουν εδώ οι επιχειρηματικές ευκαιρίες που προσφέρουν οι πάγοι λιώνοντας. Εδώ και μερικά χρόνια, οι Ολλανδοί, παγκοσμίως φημισμένοι για τις δεξιότητές τους στη διαχείριση των υδάτων και κάθε είδους πλημμύρας, εμπορεύονται την τεχνογνωσία τους σε χώρες που κινδυνεύουν από την άνοδο της επιφάνειας της θάλασσας. Ισραηλινές εταιρείες αξιοποιούν την τεχνολογία της αφαλάτωσης για να παρασκευάσουν τεχνητό χιόνι ώστε να το εμπορευτούν σε χιονοδρομικά κέντρα στις Αλπεις όταν αυτά θα έχουν θερμότερους χειμώνες. Και πολλές ασφαλιστικές εταιρείες έχουν αρχίσει να προσφέρουν εξατομικευμένες υπηρεσίες κατάσβεσης πυρκαγιάς για τους ιδιοκτήτες κατοικιών σε ευάλωτες περιοχές όπως η Καλιφόρνια.
Ανακύκλωση
Ο ιταλικός οίκος μόδας και ειδών πολυτελείας Prada έχει θέσει στόχο να αντικαταστήσει με ανακυκλώσιμα υλικά, φιλικά προς το περιβάλλον τα περίπου 700.000 μέτρα νάιλον που χρησιμοποιεί κάθε χρόνο. Πρόκειται για ανακυκλώσιμο πλαστικό που χρησιμοποιούν ήδη οι Stella McCartney, Adidas και Triumph, για να κατοχυρώσουν το οικολογικό τους προφίλ.
Το νέο μετάξι
O γαλλικός οίκος υψηλής ραπτικής Chanel επενδύει στη νεοφυή εταιρεία Evolved by Nature, που προσπαθεί να υποκαταστήσει όσα επιβαρυντικά για το περιβάλλον υλικά χρησιμοποιούνται στη βιομηχανία μόδας με ένα νέο είδος μεταξιού. Ενδεχομένως σύντομα να μπορεί να παράγει τις ίνες από τις οποίες θα υφαίνονται οι πολυτελείς εσάρπες του οίκου Chanel, αξίας 475 δολαρίων.
Οι οικονομολόγοι
«Είναι δύσκολο να φανταστούμε τι είδους καιρικές συνθήκες μπορεί να προκύψουν», επισημαίνουν οι Ντέιβιντ Μάκι και Τζέσικα Μουρέι, οικονομολόγοι της JPMorgan, που διαπιστώνουν πως οι σχετικές μελέτες έχουν μικρές διαφορές μεταξύ τους όσον αφορά το κόστος της κλιματικής αλλαγής. Ωστόσο, αμφιβάλλουν αν θα μπορέσουν οι κυβερνήσεις να επιβάλουν πολιτικές για την προστασία του κλίματος.
