Ούτε νεκρός τελικά δεν μπορεί να γλιτώσει κάποιος που φέρεσαι να έχει διαπράξει το αδίκημα της φοροδιαφυγής και αν επιπροσθέτως έχει σε αυτό ισχυρισθεί ότι εμπλέκονται κρατικοί αξιωματούχοι! Αυτή τη φορά η «τσιμπίδα» του ΕΔΔΑ έπιασε τη Ρωσία. Εκτός από τη γνωστή ρήση νεκρός δεδικαίωται, στις Συνταγματικά κατοχυρωμένες κοινωνίες που το δίκαιο στηρίζεται στην βασική αρχή του τεκμηρίου της αθωότητας και στην παρουσία του κατηγορουμένου στο ακροατήριο ώστε να υπερασπιστεί ζωντανά τον εαυτό του, η ποινική δίωξη παύει λόγω θανάτου.
Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) υποχρεώνει σε απόφαση του να καταβάλει η Ρωσία στη μητέρα και τη χήρα του 37χρονου Sergei Leonodovich Magnitskiy, 34.000 ευρώ, για ηθική βλάβη, καθώς ο εκλιπών δικάστηκε και καταδικάστηκε μετά το θάνατο του για φοροδιαφυγή 5,4 δισεκατομμυρίων ρωσικών ρουβλιών (περίπου 145 εκατομμύρια ευρώ). Μάλιστα ο αποθανών σύζυγος και γιος πέθανε μέσα στη φυλακή του οποίου η ενοχή δεν είχε τεκμηριωθεί στο δικαστήριο όταν εκείνος ήταν ακόμη ζωντανός. «Η καταδίκη νεκρού (!) παραβιάζει τη δίκαιη δίκη. Το τεκμήριο της αθωότητας εγγυάται την έλλειψη ποινικής ευθύνης μετά το θάνατο του κατηγορουμένου» λέει το Στρασβούργο, σε μία απόφαση που εγκωμιάζει τι δικαίωμα στην υπεράσπιση και ότι στη δίκη κεντρικό πρόσωπο (εκτός από το θύμα) είναι και ο κατηγορούμενος, ότι κι αν φέρεται ότι έχει διαπράξει.
Στην παρούσα υπόθεση το Δικαστήριο παρατήρησε ότι οι θεμελιώδεις πτυχές του δικαιώματος σε δίκαιη δίκη ήταν ότι η ποινική διαδικασία έπρεπε να διεξάγεται αντιμωλία και ότι ένας κατηγορούμενος θα πρέπει να μπορεί να εμφανιστεί σε δίκη, και η δίκη ενός νεκρού προσώπου αναπόφευκτα έρχεται σε αντίθεση με τις αρχές αυτές.
Το ιστορικό
Ο 37χρονος Sergei Leonodovich Magnitskiy, μέχρι το 2008 ήταν ο επικεφαλής στη νομική και ελεγκτική εταιρεία της Μόσχας, Firestone Duncan. Οι πελάτες της περιλάμβαναν τις ρωσικές θυγατρικές της Hermitage Fund, της μεγαλύτερης εταιρείας επενδύσεων εξωτερικού στη Ρωσία εκείνη την περίοδο. Επικεφαλής των γραφείων της Hermitage της Μόσχας ήταν ένας αμερικανικός υπήκοος, ονόματι William Browder.Το 2007 μια δικαστική εντολή επετράπη η αλλαγή ιδιοκτησίας τριών θυγατρικών της Hermitage, με τους νέους ιδιοκτήτες να αιτούνται και πληρώνουν επιστροφή φόρου ύψους περίπου 5,4 δισεκατομμυρίων ρωσικών ρουβλιών (περίπου 145 εκατομμύρια ευρώ). Η Hermitage ανακάλυψε αυτή τη διαδικασία μέσω αλληλογραφίας δικηγόρων.
Οι δικηγόροι των τριών θυγατρικών κατηγόρησαν αξιωματούχους του τμήματος έρευνας του Υπουργείου Εσωτερικών για απάτη. Φέρεται ότι καταχράστηκαν από την εταιρεία των θυγατρικών σφραγίδες και άλλα έγγραφα κατά τη διάρκεια χωριστής φορολογικής έρευνας σε πελάτη της Hermitage, τον Kameya, έχοντας προβεί σε δόλια επανεγγραφή των θυγατρικών.
Τον Φεβρουάριο του 2008 ένας ειδικός ανακριτής της εξεταστικής επιτροπής του γραφείου του Γενικού Εισαγγελέα άρχισε να εξετάζει τον ισχυρισμό της Hermitage σχετικά με την κλοπή των τριών εταιρειών. Τον Ιούνιο του 2008 ο προσφεύγων μίλησε στον ανακριτή σχετικά με την αλλαγή ιδιοκτησίας και την επιστροφή φόρων, συμπεριλαμβανομένου του εικαζόμενου ποινικού αδικήματος και την κατάχρηση εξουσίας από τους υπαλλήλους της υπηρεσίας ερευνών. Μετά τις καταγγελίες αυτές περί εμπλοκής κρατικών αξιωματούχων αρχίζει η περιπέτεια του μέσα στη φυλακή και οδηγείται στο θάνατο.
Τον Ιούλιο του 2008 ο επικεφαλής της Επιτροπής Ερευνών του Υπουργείου Εσωτερικών προσχώρησε στην υπόθεση Kameya με άλλες τρεις περιπτώσεις υποτιθέμενης φοροδιαφυγής που διαπράχθηκαν από εγκληματική ομάδα. Ο 37χρονος προφυλακίστηκε το Νοέμβριο του 2008 και κατηγορήθηκε με δύο κατηγορίες φοροδιαφυγής κατ’ εξακολούθηση που διαπράχθηκαν σε συνωμοσία με τον Αμερικανό Browder. Η προφυλάκιση του Ρώσου παρατάθηκε αρκετές φορές με αποτέλεσμα ένα χρόνο αργότερα να πεθάνει μέσα στη φυλακή. και εξακολουθούσε να παραμένει στην φυλακή όταν πέθανε το Νοέμβριο του 2009.
Επιπόλαιη απόφαση
Πριν από το θάνατό του είχε παραπονεθεί πολλές φορές για κακή κατάσταση της υγείας του. ‘Ένας χειρουργός του νοσοκομείου φυλακών διέγνωσε χολολιθίαση και χρόνια χολοκυστίτιδα-παγκρεατίτιδα και τα συνταγογράφησε φάρμακα, μια εξέταση υπερήχου και χειρουργική επέμβαση. Ωστόσο, ο προσφεύγων μεταφέρθηκε σε άλλη φυλακή προσωρινής κράτησης, η οποία, σύμφωνα με την σύζυγο του και τη μητέρα του, δεν διέθετε τις απαραίτητες ιατρικές εγκαταστάσεις και αγνόησε επανειλημμένα τα αιτήματά του για θεραπεία παρά την ύπαρξη έντονου πόνου.
Λόγω της επιδείνωσης της κατάστασής του, ο προσφεύγων διατάχθηκε να μεταφερθεί σε άλλη εγκατάσταση, στη φυλακή προσωρινής κράτησης αρ. 77/1, για θεραπεία, αν και η μετακίνηση καθυστέρησε για μερικές ώρες. Τελικά εξετάστηκε εκεί, αλλά ενώ η γιατρός έγραφε τις διαπιστώσεις της αντελήφθη ότι είχε αρχίσει να συμπεριφέρεται με επιθετικό τρόπο. Του τοποθέτησαν χειροπέδες και αργότερα σε μία επίσημη αναφορά δηλώθηκε ότι χρησιμοποιήθηκε ένα κορδόνι από καουτσούκ. Δημιουργήθηκε μια ψυχιατρική ομάδα έκτακτης ανάγκης, αλλά εκείνη την ώρα μέχρι να εισαχθεί στη φυλακή, ο προσφεύγων πέθανε.
Από τη μία οι αρχές σε έρευνα που διενήργησαν για τα αίτια θανάτου του ουδέν μεμπτόν … εντόπισαν στα πρόσωπα που ήταν υπεύθυνα για την κράτηση του και τη θεραπεία του. Αντίθετα με ιδιαίτερη σπουδή επιτάχυναν τις διαδικασίες μετά το θάνατο του, παραπέμποντας τον σε δίκη και μεταθανάτια καταδίκη για τα εγκλήματα της φοροδιαφυγής χωρίς ωστόσο να του επιβληθεί ποινή… λόγω θανάτου.
Το ευρωπαϊκό δικαστήριο διαπιστώνει ότι οι αρχές είχαν ενεργήσει γρήγορα για την εξασφάλιση αποδεικτικών στοιχείων και είχαν κινήσει ποινική υπόθεση εντός οκτώ ημερών από το θάνατο.
Ωστόσο, η αυτοψία δεν ήταν λεπτομερής και το υλικό CCTV από τη φυλακή όπου είχε πέθανε δεν είχε ληφθεί μέχρι το 2011. Η επίσημη απόφαση του Μαρτίου 2013 να κλείσει την υπόθεση για τον θάνατό του ήταν επιπόλαιη, δεν αναφέρθηκε σε βασικά ζητήματα. Η δίωξη ενός από τους γιατρούς είχε παραγραφεί, κάτι το οποίο έδειξε την έλλειψη αποτελεσματικότητας της έρευνας.
Επομένως, οι αρχές δεν κατάφεραν να διενεργήσουν αποτελεσματική ποινική έρευνα για εικαζόμενη ιατρική αμέλεια ως αιτία του θανάτου του προσφεύγοντος, παραβιάζοντας τη διαδικαστική υποχρέωση του άρθρου 2.
Κακομεταχείριση
Το Στρασβούργο έλαβε υπόψη του τα επιχειρήματα της Ρωσικής κυβέρνησης σχετικά με την αναγκαιότητα της δίκης, αλλά τόνισε ότι αυτή δεν αφορούσε αποκατάσταση, πράγμα που θα μπορούσε να αποτελέσει λόγο για μεταθανάτιες διαδικασίες. Το βασικό ζήτημα για το Δικαστήριο ήταν ότι οι δικαστικές αποφάσεις έπρεπε να είναι απαλλαγμένες από κάθε κίνδυνο μετά θάνατον καταδίκης ατόμου, του οποίου η ενοχή δεν είχε τεκμηριωθεί στο δικαστήριο όταν εκείνο ήταν ακόμη ζωντανό.
Το Δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η διαδικασία μετά τον θάνατο του κατηγορουμένου, που είχε καταλήξει στην καταδίκη του προσφεύγοντος, είχε παραβιάσει το άρθρο 6 § 1 της Σύμβασης λόγω της εγγενούς άδικης υπόστασής της.
Παρατήρησε επίσης ότι ένας βασικός κανόνας του ποινικού δικαίου ήταν ότι η ποινική ευθύνη δεν παραμένει μετά το θάνατο του ατόμου που διέπραξε την εγκληματική πράξη, κανόνας που εγγυάται το τεκμήριο της αθωότητας. Ο κανόνας αυτός παραβιάστηκε καθώς ο προσφεύγων δεν είχε δικαστεί εν ζωή και είχε καταδικαστεί μετά θάνατο και έτσι υπήρξε παραβίαση του άρθρου 6 § 2 της Σύμβασης.
Ωστόσο εκτός από η καταδίκη νεκρού που παραβιάζει τη δίκαιη δίκη το ΕΔΔΑ διαπιστώνει και άλλες παραβάσεις εκ μέρους των ρωσικών Αρχών. Το Δικαστήριο διαπίστωσε ειδικότερα ότι η ιατρική περίθαλψη που δόθηκε στον προσφεύγοντα στη φυλακή ήταν ανεπαρκής και είχε οδηγήσει στο θάνατό του, ενώ η επακόλουθη έρευνα ήταν ελλιπής. Είχε επίσης κρατηθεί σε συνθήκες υπερβολικού συνωστισμού και είχε υποστεί κακομεταχείριση λίγο πριν πεθάνει. Οι αρχές είχαν βάσιμους λόγους να υποψιάζονται ότι ο προσφεύγων εμπλεκόταν στη φοροδιαφυγή. Ωστόσο, αυτή η υποψία δεν δικαιολογούσε τη προσωρινή του κράτηση του για περισσότερο από ένα χρόνο και οι αρχές δεν είχαν παράσχει επαρκείς λόγους για το γεγονός ότι παρέμεινε υπό κράτηση για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα. Παραβίαση των ουσιαστικών και διαδικαστικών πτυχών του άρθρου 2 (δικαίωμα στη ζωή) της ΕΣΔΑ. Παραβίαση του άρθρου 3 (απαγόρευση της κακής μεταχείρισης) λόγω των συνθηκών κράτησης και εξαιτίας της κακομεταχείρισης του προσφεύγοντος από τους σωφρονιστικούς υπαλλήλους, αλλά και λόγω της έλλειψης μίας αποτελεσματικής διερεύνησης του θέματος αυτού. Παραβίαση του άρθρου 5 § 3 (δικαίωμα στην ελευθερία και ασφάλεια) εξαιτίας της διάρκειας της προσωρινής κράτησής του και παραβίαση του Άρθρου 6 §§ 1 και 2 (δικαίωμα σε δίκαιη δίκη και τεκμήριο αθωότητας) λόγω της μεταθανάτιας διαδικασίας και της καταδίκης του.
