Στη δημιουργία ενός μόνιμου μηχανισμού για τη νομιμοποίηση των πολεοδομικών αυθαιρεσιών προσανατολίζεται το υπουργείο Περιβάλλοντος. Ως μέσο επελέγη ο ξεχασμένος θεσμός της «ηλεκτρονικής ταυτότητας κτιρίου», μέσω της οποίας θα ελέγχεται ένα κτίριο όταν μεταβιβάζεται και θα επιβάλλονται πρόστιμα για τις παρανομίες.
Η κόκκινη γραμμή του 2011 παραμένει, ωστόσο, μένουν πολλά ακόμα να διευκρινιστούν, όπως αν η ρύθμιση θα αφορά και τα εξ ολοκλήρου αυθαίρετα κτίσματα. Παράλληλα, το υπουργείο αναζητεί λύση για τα αυθαίρετα σε δάση (τις περίφημες «οικιστικές πυκνώσεις»), με το περιθώριο νομικών ελιγμών να είναι πολύ πιο περιορισμένο μετά τις πρόσφατες αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας.
Η συζήτηση για την εξεύρεση ενός τρόπου παρακολούθησης της πραγματικής κατάστασης των κτιρίων, προς ενημέρωση όχι μόνο της πολιτείας, αλλά και των μελλοντικών του ιδιοκτητών ή μισθωτών άρχισε να τίθεται μετ’ επιτάσεως μετά τον σεισμό του 1999. Τόσο το Τεχνικό Επιμελητήριο όσο και άλλοι φορείς ζήτησαν να δημιουργηθεί ένα αρχείο για κάθε κτίριο στο οποίο να καταγράφεται όχι μόνο η οικοδομική του άδεια αλλά και οι παρεμβάσεις και οι επισκευές που έχει δεχθεί.
Η «ηλεκτρονική ταυτότητα κτιρίου» θεσπίστηκε αρκετά αργότερα, το 2010 (ν. 3843, ο νόμος Μπιρμπίλη για τους ημιυπαίθριους), ως μια «ειδική διαδικασία ελέγχου της κατασκευής των κτιρίων για την ορθή εκτέλεση και κατασκευή τους, την ασφάλεια και συντήρηση αυτών, καθώς και την καταπολέμηση πολεοδομικών αυθαιρεσιών και υπερβάσεων δόμησης». Στην ουσία πρόκειται για έναν φάκελο για το κτίριο, τον οποίο θα συνέτασσε μηχανικός (προφανώς έναντι αμοιβής) και θα περιελάμβανε τα βασικά στοιχεία γι’ αυτό, όπως την οικοδομική άδεια με τα σχέδιά της, το πιστοποιητικό ενεργειακής απόδοσης, τις κατόψεις (ώστε να αποδειχθεί ότι η άδεια ταυτίζεται με την πραγματικότητα), τις ηλεκτρομηχανολογικές και στατικές μελέτες, ακόμα κι ένα βίντεο με τους χώρους και τις εγκαταστάσεις του κτιρίου. Ο φάκελος θα διατηρούνταν σε ψηφιακή μορφή σε μητρώο στο υπουργείο Περιβάλλοντος και σε αναλογική μορφή μέσα στο ίδιο το κτίριο.
Βασικό πρόβλημα της ρύθμισης ήταν ότι το βάρος για όλα αυτά μεταφερόταν για ακόμα μία φορά στον πολίτη, με την Πολιτεία να απεκδύεται και τυπικά τον ρόλο της ως ελεγκτικό μηχανισμό. Ηταν μία ακόμα ρύθμιση «προσανατολισμένη» στον ιδιώτη πολιτικό μηχανικό, όπως αργότερα και η ρύθμιση για τα αυθαίρετα, τα ενεργειακά πιστοποιητικά κ.λπ.
Στο μεταξύ, όμως, από το 2011 ξεκίνησαν οι διαδοχικές ρυθμίσεις για τη νομιμοποίηση αυθαιρέτων (4014/11, 4178/13, 4495/17). Με τις αιτήσεις να κατατίθενται κατά χιλιάδες, η ενεργοποίηση της ταυτότητας του κτιρίου δεν είχε πλέον νόημα. Ετσι οι αποφάσεις που αφορούσαν τις απαραίτητες λεπτομέρειες για την ενεργοποίηση της ρύθμισης δεν εκδόθηκαν ποτέ. Ωστόσο, η ταυτότητα κτιρίου δεν ακυρώθηκε, αλλά τρόπον τινά «προσαρμόστηκε»: με νέες ρυθμίσες προβλέφθηκε ότι θα πρέπει να ενημερώνεται για τις διάφορες νομιμοποιήσεις και να «επικυρώνει» την οριστική εξαίρεση από την κατεδάφιση των αυθαιρέτων που είχαν δηλωθεί κ.ο.κ.
Στον τελευταίο νόμο για τα αυθαίρετα (ν. 4495/17) υπήρξαν και οι πιο διευρυμένες αλλαγές. Η ταυτότητα κτιρίου παύει να είναι η «ειδική διαδικασία ελέγχου» που όρισε ο νόμος του 2010, αλλά γίνεται ένα μέσο αποτύπωσης της υφιστάμενης κατάστασης του κτιρίου και των μεταβολών του σε βάθος χρόνου. Ο ρόλος τού ιδιώτη μηχανικού παραμένει κυρίαρχος, ενώ η ηλεκτρονική βάση τήρησης του μητρώου ανατίθεται στο Παρατηρητήριο Δομημένου Περιβάλλοντος του υπουργείου και συνδέεται με το κτηματολόγιο. Ορίζεται ότι η ενημέρωση της «ταυτότητας» πρέπει να γίνεται ανά οριζόντια ή κάθετη ιδιοκτησία (όχι απαραίτητα για όλο το κτίριο), όταν αλλάζει η ιδιοκτησιακή κατάσταση του ακινήτου. Εκτός από τα κτίρια του Δημοσίου, των ΟΤΑ, των ΝΠΔΔ κι όσων στεγάζουν τις υπηρεσίες τους, τα κτίρια συνάθροισης κοινού πρέπει να υποβάλουν ταυτότητα κτιρίου σε πέντε χρόνια. Και εδώ βέβαια προβλέπεται μία σειρά υπουργικών αποφάσεων για την ενεργοποίηση της ρύθμισης: τι θα περιλαμβάνει το πιστοποιητικό πληρότητας, πώς και πότε θα ενημερώνονται τα στοιχεία, πώς θα γίνεται η υποβολή τους από τον μηχανικό κ.λπ. που δεν έχει προχωρήσει.
Τι θα προβλέπει
Στην ταυτότητα αυτή, με κάποιες τροποποιήσεις, θα βασίζεται και ο νόμιμος μηχανισμός νομιμοποίησης αυθαιρεσιών, που εξήγγειλε προ ημερών ο υπουργός Περιβάλλοντος Κωστής Χατζηδάκης. Οπως ανέφερε, θα πρόκειται για έναν μόνιμο μηχανισμό, ο οποίος δεν θα παραβιάζει τη χρονική «κόκκινη γραμμή» του 2011. Σύμφωνα με πληροφορίες:
• Για τη νομιμοποίηση θα καταβάλλεται πρόστιμο, υψηλότερο από ό,τι σήμερα. Η νομιμοποίηση θα γίνεται ακριβότερη με το πέρασμα του χρόνου, ώστε να πεισθούν οι πολίτες να συμμετέχουν άμεσα.
• Η ταυτότητα δεν θα καταρτίζεται υποχρεωτικά μέσα σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, αλλά όταν υπάρχει κάποια δικαιοπραξία επί του ακινήτου και θα «συγχωνευθεί» με το πιστοποιητικό του μηχανικού που είναι σήμερα απαραίτητο (και το οποίο αφορά τυχόν αυθαιρεσίες στο ακίνητο). Ο κ. Χατζηδάκης μάλιστα σημείωσε ότι το κόστος (αμοιβής μηχανικού, υποβολής φακέλου) θα είναι λογικό για τον πολίτη, καθώς η ηλεκτρονική ταυτότητα έχει δεχθεί κριτική ότι έχει «στηθεί» ως ένας μηχανισμός απασχόλησης μηχανικών.
• Το ηλεκτρονικό μητρώο θα απεξαρτηθεί από το Παρατηρητήριο Δομημένου Περιβάλλοντος, καθώς ο μηχανισμός παραμένει στα σπάργανα και ενδέχεται να καταργηθεί.
• Η ρύθμιση δεν θα περιλαμβάνει παρανομίες σε αιγιαλούς, παραλίες και δάση. Αντίθετα το υπουργείο σκοπεύει να επαναπροκηρύξει τον διαγωνισμό για κατεδαφίσεις αυθαιρέτων των συγκεκριμένων κατηγοριών που κηρύχθηκε άγονος στις αρχές του φθινοπώρου.
• Η ρύθμιση αναμένεται στα μέσα του 2020. Μέχρι τότε θα δοθεί παράταση στον ισχύοντα μηχανισμό νομιμοποίησης.
Οικιστικές πυκνώσεις και αντιρρήσεις
Την πρώτη της συνάντηση είχε την περασμένη εβδομάδα η νομοπαρασκευαστική επιτροπή για τις «οικιστικές πυκνώσεις». Επικεφαλής έχει τεθεί ο γ.γ. Φυσικού Περιβάλλοντος Κων/νος Αραβώσης, ενώ στην επιτροπή θα συμμετέχουν εκπρόσωποι των δασολόγων δημοσίου και ιδιωτικού τομέα, το ΤΕΕ, το ΓΕΩΤΕΕ και νομικοί. Το έργο της επιτροπής είναι ιδιαίτερα δύσκολο: η Ολομέλεια του ΣτΕ έκρινε αντισυνταγματική την εξαίρεση περιοχών αυθαιρέτων από τους δασικούς χάρτες, σημειώνοντας ότι δεν μπορεί να επιτραπεί η μετατροπή δασικών εκτάσεων σε οικιστικές. Η ίδια επιτροπή θα εξετάσει και τη βελτίωση του μηχανισμού αντιρρήσεων για τους δασικούς χάρτες, που είναι σήμερα «κολλημένες» ελλείψει ενδιαφέροντος από τους ιδιώτες να τις στελεχώσουν. Σύμφωνα με στοιχεία του υπουργείου, από τις 162.256 αντιρρήσεις που έχουν υποβληθεί έχουν εξεταστεί 8.953.
