Ένα δημόσιο πρόσωπο πρέπει να αποδέχεται την έντονα διατυπωμένη κριτική η οποία παρ όλη την οξύτητα της δεν παραβιάζει τα όρια της ελευθερίας της έκφρασης! Το παραπάνω αποτελεί μέρος του σκεπτικού σε μία από τις τελευταίες αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, την οποία πρέπει να προσεγγίσουν αρκετά πολιτικά πρόσωπα στην χώρα μας που παρουσιάζουν δυσανεξία στην όποια κριτική και σπεύδουν στα δικαστήρια! Η απόφαση του ΕΔΔΑ αναλύει σφαιρικά το ζήτημα της κριτικής σε βάρος πολιτικών προσώπων η προστασία τους και τα όρια της ελευθερίας της έκφρασης τα οποία παραβίασε η επιδίκαση μεγάλης χρηματικής ικανοποίησης για ηθική βλάβη εξαιτίας δημόσιας δήλωσης κατά δημάρχου.
Πρόκειται για την υπόθεση αντιπολιτευόμενου πολιτικού και συγγραφέα Savenko (Limonov) κατά Ρωσίας, ο οποίος προσέφυγε στο ΕΔΔΑ καθώς σε μία συνέντευξή του που παραχώρησε πριν από δώδεκα χρόνια σε ραδιοφωνικό σταθμό εξέφρασε ελεύθερα την άποψη του για έλεγχο και επηρεασμό της δικαιοσύνης από το Δήμαρχο Μόσχας. Ο τελευταίος άσκησε αγωγή αποζημίωσης για δυσφήμηση και τα εγχώρια δικαστήρια επιδίκασαν αμετάκλητα στον 77χρονο σήμερα προσφεύγοντα το ποσό των 14.000 ευρώ ως χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης, αναγκάζοντας τον να εγκαταλείψει την Ρωσία γιατί δεν μπορούσε να συγκεντρώσει τα χρήματα και το δικαστήριο αρνήθηκε να τα καταβάλει τμηματικά (σε δόσεις).
Δικαιώθηκε ωστόσο στο ΕΔΔΑ το οποίο έκρινε ότι η Ρωσία οφείλει να καταβάλει στον προσφεύγοντα 11.700 ευρώ ως αποζημίωση και 7.800 ευρώ για ηθική βλάβη.
Το Στρασβούργο υπενθύμισε ότι το επίπεδο αποδεκτής κριτικής πρέπει να είναι υψηλότερο όταν αφορά τους πολιτικούς σε σχέση με τους πολίτες και ότι οι πολιτικοί οφείλουν να αποδέχονται το ύψιστο επίπεδο κριτικής. Διαφώνησε δε με την εκτίμηση των εθνικών Δικαστηρίων της Ρωσίας ότι η προσβολή ενός δημοσίου προσώπου έχει μεγαλύτερη αξία από αυτή σε βάρος ενός απλού πολίτη.
Κατά το ΕΔΔΑ η ζωντανή ραδιοφωνική συζήτηση στην οποία μετείχε ο προσφεύγων επέτρεπε σε μεγαλύτερο βαθμό την υπερβολή και ο προφορικός λόγος δεν μπορούσε να υπαχθεί στο ίδιο πρότυπο ακριβείας όπως ο γραπτός λόγος. Στην ραδιοφωνική συνέντευξη είχε εκφράσει την αγανάκτησή του σε αυτό που διαπίστωσε, βασιζόμενος τόσο στην εμπειρία του όσο και στις μαρτυρίες τρίτων που είχαν χάσει δικαστικά υποθέσεις που αφορούσαν το Δήμαρχο Μόσχας.
Οι δικαστές στο Στρασβούργο έλαβαν επίσης υπόψη τους τις παρατηρήσεις της κυβέρνησης, από τις οποίες προέκυψε ότι τα δικαστήρια δεν είχαν αποφανθεί εναντίον του Δημάρχου σε προηγούμενες υποθέσεις, προσδίδοντάς συγκεκριμένη πραγματική βάση στην ισχυρή αντίδραση του προσφεύγοντος. Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι τα εθνικά δικαστήρια δεν τήρησαν τις απαιτήσεις του άρθρου 10 για την εξισορρόπηση των συμφερόντων των μερών στην υπόθεση.
Παρατήρησε επίσης ότι απρόβλεπτα μεγάλα ποσά χρηματικής ικανοποίησης για ηθική βλάβη σε περιπτώσεις δυσφήμησης θα μπορούσαν να έχουν επιβαρυντικό αποτέλεσμα στην ελευθερία της έκφρασης.
Παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης (άρθρο 10).
Ο αντιπολιτευόμενος πολιτικός και συγγραφέας ο οποίος υπογράφει με το ψευδώνυμο Eduard Limonov, συμμετείχε στην επίμαχη ραδιοφωνική εκπομπή που είχε ως θέμα τη δικαστική απόφαση που επικύρωνε την άρνηση των αρχών της Μόσχας να εγκρίνουν τη διεξαγωγή διαδήλωσης, γνωστή και ως η «Πορεία των Αντιρρησιών». Ο προσφεύγων, ένας από τους ηγέτες μίας ομάδας συνασπισμού της αντιπολίτευσης που συμμετείχε στην οργάνωση τέτοιων διαδηλώσεων, εξέφρασε την άποψη ότι τα δικαστήρια της Μόσχας ελέγχονταν από το Δήμαρχο Μόσχας.
Ο Δήμαρχος άσκησε αγωγή αποζημίωσης λόγω αδικοπραξίας (δυσφήμηση) κατά του κ. Savenko, την οποία έκανε δεκτή το περιφερειακό Δικαστήριο στη Μόσχα. Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι η δήλωση του, είχε υπονοήσει ότι τα δικαστήρια δεν ήταν ανεξάρτητα γιατί δεν είχαν αποφανθεί ποτέ εναντίον του δημάρχου.
Η απόφαση αυτή επικυρώθηκε κατόπιν έφεσης το 2008 από το Εφετείο της Μόσχας, το οποίο διαπίστωσε περαιτέρω ότι η δήλωση του κ. Savenko υπονόμευσε την εμπιστοσύνη του κοινού στις αρχές και ότι είχε προκαλέσει ηθική βλάβη στο Δήμαρχο, ο οποίος δεν ήταν απλός πολίτης αλλά αιρετός αντιπρόσωπος του κράτους.
Το δικαστήριο επιδίκασε στο Δήμαρχο το πλήρες ποσό της αποζημίωσης που είχε ζητήσει, διατάσσοντας τον κ. Savenko και τον ραδιοφωνικό σταθμό έκαστος να καταβάλλει 500.000 ρούβλια (περίπου 14.000 ευρώ) σε αυτόν. Στη συνέχεια, τα δικαστήρια αρνήθηκαν το αίτημα του κ. Savenko να καταβάλει το πρόστιμο με δόσεις και, στη συνέχεια, το 2009, περιορίστηκε μόνιμα το δικαίωμά του να εγκαταλείψει τη Ρωσία, καθώς δεν είχε καταβάλει ολόκληρο το ποσό.
ΤΟ ΣΤΡΑΣΒΟΥΡΓΟ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ…
Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι υπήρξε παρέμβαση στο δικαίωμα του προσφεύγοντος στην ελευθερία της έκφρασης. Σημείωσε τη θέση του προσφεύγοντος ως αρχηγού συνασπισμού αντιπολίτευσης και ότι τα σχόλιά του έγιναν κατά τη διάρκεια μιας συζήτησης σχετικά με την χορήγηση δικαστικής άδειας για την διενέργεια μία διαδήλωσης. Η δήλωσή του αφορούσε θέματα δημόσιου συμφέροντος, όπως η άσκηση πολιτικών δικαιωμάτων και η λειτουργία του δικαστικού σώματος, και τα οποία προστατεύονταν από την ελευθερία της έκφρασης (άρθρο 10 ΕΣΔΑ). Τα κράτη είχαν μόνο περιορισμένο περιθώριο για να καταστείλουν τέτοια ομιλία.
Αν και η δήλωση είχε επικεντρωθεί στα δικαστήρια, ο Δήμαρχος της Μόσχας είχε εκφράσει το αίτημά του και είχε ασκήσει αγωγή εναντίον του κ. Savenko. Ωστόσο, το επίπεδο αποδεκτής κριτικής πρέπει να είναι υψηλότερο σε σχέση με τους πολιτικούς απ΄ ό, τι για τους ιδιώτες.
Η ζωντανή συζήτηση στο ραδιόφωνο, στην οποία μετείχε ο προσφεύγων επέτρεπε σε μεγαλύτερο βαθμό την υπερβολή και ο προφορικός λόγος δεν μπορούσε να υπαχθεί στο ίδιο πρότυπο ακρίβειας όπως ο γραπτός λόγος. Με την εν λόγω δήλωση είχε εκφράσει την αγανάκτησή του σε αυτό που είδε ως άλλη απόρριψη μιας νόμιμης απαίτησης κατά της κυβέρνησης της Μόσχας, βασισμένη τόσο στην εμπειρία του όσο και στις μαρτυρίες τρίτων που είχαν χάσει δικαστικά υποθέσεις που αφορούσαν το Δήμαρχο Μόσχας.
Το Δικαστήριο έλαβε επίσης υπόψη τις παρατηρήσεις της κυβέρνησης, από τις οποίες προέκυψε ότι τα δικαστήρια δεν είχαν αποφανθεί εναντίον του Δημάρχου σε προηγούμενες υποθέσεις, προσδίδοντάς συγκεκριμένη πραγματική βάση στην ισχυρή αντίδραση του κ. Savenko. Το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι τα εθνικά δικαστήρια δεν τήρησαν τις απαιτήσεις του άρθρου 10 για την εξισορρόπηση των συμφερόντων των μερών στην υπόθεση.
Παρατήρησε επίσης ότι απρόβλεπτα μεγάλα ποσά αποζημίωσης σε περιπτώσεις δυσφήμησης θα μπορούσαν να έχουν επιβαρυντικό αποτέλεσμα στην ελευθερία της έκφρασης και απαιτείται προσεκτική εξέταση. Η επιβληθείσα χρηματική ικανοποίηση στον προσφεύγοντα ήταν μεγάλη από κάθε άποψη και σε σύγκριση με άλλες υποθέσεις δυσφήμησης που είχαν εκδικαστεί στη Ρωσία.
Το Δικαστήριο διαφώνησε με την εκτίμηση του αστικού δικαστηρίου αναφορικά με τον ισχυρισμό ότι η προσβολή της προσωπικότητας ενός αιρετού προσώπου είχε μεγαλύτερη αξία από εκείνη ενός απλού πολίτη. Ένα τέτοιο συμπέρασμα δεν ήταν συμβατό με την προσέγγιση της Σύμβασης, η οποία επισημάνει ότι ένα δημόσιο πρόσωπο όπως ο δήμαρχος της Μόσχας, έπρεπε να αποδεχτεί την έντονα διατυπωμένη κριτική και δεν θα μπορούσε να διεκδικήσει την ίδια προστασία με τον ιδιώτη, ο οποίος δεν ήταν γνωστός στο ευρύ κοινό, ειδικά όταν μια δήλωση δεν αφορούσε την ιδιωτική ζωή του.
Επιπλέον, ο αντίκτυπος του επιδικασθέντος ποσού φάνηκε και από το γεγονός ότι ο προσφεύγων δυσκολεύονταν να το καταβάλλει, γεγονός που τον είχε οδηγήσει σε έναν μόνιμο περιορισμό του δικαιώματός του να εγκαταλείψει τη χώρα του (Ρωσία).
Το Δικαστήριο διαπίστωσε παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης του προσφεύγοντος που προστατεύεται από το άρθρο 10 λόγω της αδυναμίας των δικαστηρίων να εφαρμόσουν τις αρχές που περιλαμβάνονται στην εν λόγω διάταξη και στην επιδίκαση σημαντικά μεγάλου χρηματικού ποσού.
