Η κλιματική αλλαγή είμαι μία από τις σημαντικότερες προκλήσεις τις οποίες αντιμετωπίζει σήμερα ο πλανήτης, η οποία και επηρεάζει σημαντικά τον σύγχρονο τρόπο ζωής και τις οικονομίες των χωρών. Αυτό συνεπάγεται την αναγκαιότητα μετάβασης προς µια οικονομία χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, με την αύξηση της χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, τον εκσυγχρονισμό του τομέα των μεταφορών και την προώθηση της ενεργειακής απόδοσης. Ενα από τα βασικά εργαλεία για την επίτευξη της μετάβασης προς μία βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη αποτελεί και η φορολογία. Σχετικώς, η φορολόγηση του άνθρακα, συμπεριλαμβανομένων των φόρων άνθρακα και του συστήματος εμπορίας εκπομπών (ETS), παγκοσμίως θεωρείται ως το πιο αποτελεσματικό μέτρο καθώς αφομοιώνει τα περιβαλλοντικά κόστη της παραγωγής και της κατανάλωσης. Οι μεταφορές συνεισφέρουν σημαντικά στις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, με αυξανόμενη τάση, με τη χρήση συγκεκριμένων ρυπογόνων καυσίμων όπως πετρέλαιο.
Για να επιτευχθεί κλιματική ουδετερότητα απαιτείται 90% μείωση στις σχετικές εκπομπές μέχρι το 2050.
Η νέα Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεσμεύεται ότι θα ενσωματώσει πιο προωθημένες πολιτικές σχετικές με την αειφόρο ανάπτυξη και την προστασία του περιβάλλοντος στις διαδικασίες του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου προκειμένου να εξαλειφθούν οι εκπομπές του διοξειδίου του άνθρακα μέχρι το 2050 (απόφαση Ευρωπαϊκού Συμβουλίου 12/12/2019 για την υιοθέτηση του Green Deal). Στα πλαίσια αυτά η Επιτροπή εκτιμάται ότι θα υιοθετήσει εντός του 2020 προωθημένες πολιτικές ενίσχυσης της αειφορίας, των «έξυπνων μεταφορών», της οικονομίας του διαμοιρασμού καθώς και της χρήσης των εναλλακτικών καυσίμων.
Ωστόσο, από την υιοθέτηση αυτών των πολιτικών προκύπτουν και ορισμένα σημαντικά φορολογικά ζητήματα. Οι παραδοσιακοί ειδικοί φόροι κατανάλωσης (οικονομικά αποτελεσματικοί και περιβαλλοντολογικοί – Pigouvian – φόροι) οι οποίοι επιβάλλονται στα καύσιμα, αποτελούν σημαντικό μέρος των φορολογικών εσόδων. Αναφορικά δε με μελλοντικές τάσεις στην κινητικότητα και στις μεταφορές, η υιοθέτηση σε μεγάλη κλίμακα οικολογικών/ηλεκτρικών αυτοκινήτων (LEVs/ZEVs/EVs) εκτιμάται ότι θα έχει ως αποτέλεσμα μείωση κατανάλωσης της βενζίνης και πετρελαίου καθώς και ανάλογη μείωση των σχετικών φορολογικών εσόδων. Επιπλέον, παρόλο που τα οικολογικά/ηλεκτρικά οχήματα εξακολουθούν να είναι πιο ακριβά σε σχέση με τα συμβατικά οχήματα, τα περισσότερα Κράτη-Μέλη (23 Κράτη-Μέλη το 2018) ήδη τα εξαιρούν ή μειώνουν τους συντελεστές παραδοσιακών ειδικών φόρων που τα επιβαρύνουν, ενώ χορηγούν και άμεσες επιδοτήσεις της τιμής.
Συμπερασματικά, η μετάβαση σε έναν καθαρό στόλο αυτοκινήτων εκτιμάται ότι θα συνεχιστεί και μελλοντικά. Oι σχετικές απώλειες στα φορολογικά έσοδα δεν θα μπορούν να αντισταθμιστούν αποτελεσματικά αποκλειστικά μέσω της φορολογίας στις μεταφορές ή στο πεδίο της ενέργειας. Ειδικότερα, οι νέες προτεινόμενες διεθνείς πρακτικές περιλαμβάνουν κυρίως την επιβολή τελών με βάση τη διανυόμενη απόσταση, ειδικών φόρων στην ενέργεια και ποικίλες λοιπές επιλογές όπως διασυνοριακοί φόροι σε εισαγόμενα αγαθά (cross border adjustment) κ.λπ. Τελικώς, η επίτευξη της αειφορίας στις μεταφορές και στην κινητικότητα συνεπάγεται την παροχή κατά προτεραιότητα εναλλακτικών δυνατοτήτων στους καταναλωτές για καθαρότερες συνήθειες στις μετακινήσεις, ενισχύοντας ταυτόχρονα την αποτελεσματικότητα του συστήματος μεταφορών. Το φορολογικό σύστημα της χώρας μας πρέπει να είναι έτοιμο να αντιμετωπίσει αυτές τις προκλήσεις παρακολουθώντας στενά τις διεθνείς εξελίξεις και πρακτικές.
Η κυρία Αθηνά Καλύβα (Ph.D.) είναι γενική γραμματέας Φορολογικής Πολιτικής και Δημόσιας Περιουσίας.
