Ραχοκοκαλιά της ελληνικής επιχειρηματικότητας και διεθνώς είναι οι οικογενειακές επιχειρήσεις. Η ασφάλιση στον Ε.Φ.Κ.Α. συγγενικών προσώπων του εργοδότη αποτελεί πολλές φορές θέμα το οποίο απασχολεί τόσο τους εργοδότες όσο και τους εργαζόμενους καθώς δεν είναι λίγες οι φορές που δημιουργούνται παρανοήσεις σχετικά με το ποιος δικαιούται απαλλαγή ασφάλισης και σε ποιες περιπτώσεις.
Της Ηρώς Κυνηγοπούλου
Οικονομολόγος, MSc*
Στο παρακάτω ασφαλιστικό πλαίσιο σημειώνουμε πως εντάσσονται οι σύζυγοι και συγγενείς α΄ και β΄ βαθμού εργοδοτών (φυσικό πρόσωπο) σε ατομική επιχείρηση και μόνο.
Ποιους εννοούμε όταν λέμε συγγενείς α΄ και β΄ βαθμού;
Υπάγονται στην ασφάλιση του Ι.Κ.Α. τα πρόσωπα εκείνα, που παρέχουν εργασία μέσα στα όρια της χώρας σε εργοδότες με τους οποίους είναι σύζυγοι ή συγγενείς α΄ και β΄ βαθμού συγγένειας με την προϋπόθεση όμως ότι για την εργασία τους αυτή δεν υπάγονται υποχρεωτικά ή προαιρετικά στην ασφάλιση άλλου φορέα κύριας ή επικουρικής ασφάλισης.
Επειδή από τον νόμο δεν προσδιορίζεται αν από τις διατάξεις αυτού καλύπτονται και οι συγγενείς εξ αγχιστείας α΄ και β΄ βαθμού συγγένειας του εργοδότη, κατά την άποψή μας καλύπτονται μόνο οι εξ αίματος συγγενείς. Και τούτο, γιατί οι εξ αγχιστείας συγγενείς του εργοδότη υπάγονται και συνεχίζουν να υπάγονται στην ασφάλιση του Ε.Φ.Κ.Α. με βάση τις γενικές διατάξεις της νομοθεσίας αυτού ( άρθρο 2 παρ. 1 του Α.Ν.1846/1951 ). Αν όμως υπάρξουν περιπτώσεις συγγενών εξ αγχιστείας, που δεν πληρούν τις προϋποθέσεις του άρθρου 2 του Α.Ν.1846/1951 για να υπαχθούν υποχρεωτικά και αυτοδίκαια στην ασφάλιση του Ιδρύματος (π.χ. δεν υπάρχει καταβολή μισθού) τότε στις περιπτώσεις αυτές θα μπορούν να έχουν εφαρμογή οι διατάξεις του Κανονισμού Ασφάλισης. Επομένως, σύμφωνα με τα παραπάνω, εξαίρεση από την ασφάλιση μπορούν να λάβουν οι εξ αίματος συγγενείς α΄ και β΄ βαθμού και κρίνεται επί των πραγματικών γεγονότων από τα ελεγκτικά όργανα η εργασία των συγγενών εξ αγχιστείας.
Σχετικά με τη διάκριση των συγγενών επισημαίνουμε:
Συγγενείς πρώτου βαθμού εξ αίματος είναι τα παιδιά προς τους γονείς τους και οι γονείς προς τα παιδιά τους.
Δευτέρου βαθμού εξ αίματος είναι κατ΄ ευθεία γραμμή ο παππούς προς τα εγγόνια και εκ πλαγίου τα αδέλφια μεταξύ τους.
Συγγενείς πρώτου βαθμού εξ αγχιστείας είναι ο πεθερός ή η πεθερά προς τον γαμπρό ή τη νύφη και ο πρόγονος προς τη μητριά ή τον πατριό.
Δευτέρου βαθμού εξ αγχιστείας είναι ο σύζυγος προς τα αδέλφια της συζύγου του και η σύζυγος προς τα αδέλφια του συζύγου της (κουνιάδος – κουνιάδα).
To θετό τέκνο, το οποίο σύμφωνα με το άρθρο 1579 του Α.Κ. «από της υιοθεσίας επέχει τάξιν γνησίου έναντι του υιοθετήσαντος» υπάγεται στην ασφάλιση του Ε.Φ.Κ.Α. με βάση τις διατάξεις που θα αναφερθούν στη συνέχεια.
Το παιδί που έχει γεννηθεί εκτός γάμου, επέχει θέση γνησίου απέναντι στη μητέρα του, ενώ όσον αφορά τον πατέρα του μόνο εφόσον επακολουθήσει γάμος μεταξύ των γονέων και εκούσια ή δικαστική αναγνώριση.
Προϋποθέσεις ασφάλισης των παραπάνω προσώπων είναι η κατά κύριο επάγγελμα απασχόληση και η μη υπαγωγή τους για τη συγκεκριμένη εργασία, που προσφέρουν στο σύζυγο η στον συγγενή, υποχρεωτικά ή προαιρετικά στην ασφάλιση άλλου φορέα κύριας ασφάλισης.
2.Έναρξη και λήξη της ασφαλιστικής σχέσης
Η ασφάλιση των παραπάνω προσώπων είναι μεν υποχρεωτική αλλά όχι και αυτοδίκαιη. Αυτό σημαίνει ότι για να αρχίσει η ασφάλιση και να τελειώσει πρέπει να αναγγελθεί στο Ίδρυμα η έναρξη της απασχόλησης και η διακοπή της από το απασχολούμενο πρόσωπο ή από τον αποδέκτη των υπηρεσιών του.
Λόγω της ιδιορρυθμίας που παρουσιάζει η ασφαλιστική σχέση, που δημιουργείται με τις διατάξεις αυτές (ασφάλιση και υποχρεώσεις μεταξύ συγγενικών προσώπων) η ανάγκη αναγγελίας, που θεσπίζεται με τον Κανονισμό δεν προσβάλει την υποχρεωτικότητα της ασφάλισης και τούτο γιατί από τη στιγμή που θα χωρήσει η αναγγελία, η ασφάλιση είναι υποχρεωτική σε όλα τα στάδια αυτής μέχρι την αναγγελία της διακοπής.
Προϋπόθεση βέβαια της έναρξης ή της διακοπής της ασφάλισης είναι η διαπίστωση της αναγγελθείσας απασχόλησης από τα όργανα της ασφάλισης.
Επιδότηση ανεργίας για τους συγγενείς
Οι ασφαλισμένοι οι οποίοι από τη δημοσίευση του Ν. 4075/2012 και εφεξής εντάσσονται στην ασφάλιση του λογαριασμού κλάδου ανεργίας του Ο.Α.Ε.Δ. και προσκομίζουν καταγγελία της σύμβασής τους ή λύση της εργασιακής τους σχέσης από 11/4/2012 και συγκεντρώνουν τις λοιπές προϋποθέσεις για την επιδότησή τους (π.χ. ασφάλιση υπέρ του λογαριασμού ανεργίας στο κρίσιμο για την επιδότηση χρονικό διάστημα) είναι δικαιούχοι τακτικής επιδότησης ανεργίας από τις Υπηρεσίες του Οργανισμού. Ωστόσο, πριν την έναρξη ισχύος του νόμου την 11/04/2012 υπάρχουν περιπτώσεις εργαζομένων σε ατομική επιχείρηση συζύγων ή συγγενών α΄ ή β΄ βαθμού, κατά τις οποίες το Ι.Κ.Α. εισέπραττε εισφορές με βάση Πακέτο Κάλυψης το οποίο συμπεριελάμβανε αποδόσεις υπέρ του λογαριασμού ανεργίας του Ο.Α.Ε.Δ..
Στις περιπτώσεις αυτές, γίνεται συνδυασμένη εφαρμογή της γενικής αρχής της τυπικής ασφάλισης και της γενικής αρχής, σύμφωνα με την οποία το ασφαλιστικό δικαίωμα κρίνεται με βάση το νομικό καθεστώς που ισχύει κατά τον χρόνο επέλευσης του ασφαλιστικού κινδύνου, δηλαδή την περιέλευση κάποιου σε κατάσταση ανεργίας. Ήδη μετά την ισχύ του Ν.4387/2016 η αρχή της τυπικής ασφαλίσεως καθιερώνεται πλέον και νομοθετικά ( άρθρο 34 παρ.3 N.4387/2016 ).
Συνεπώς, θα υπάγονται στην τακτική επιδότηση ανεργίας οι ασφαλισμένοι, που η καταγγελία της σύμβασής τους ή η λήξη της εργασιακής τους σχέσης συντελείται από την 11/4/2012 και μετά και το κρίσιμο για την επιδότηση χρονικό διάστημα καλύπτει περίοδο πριν την ημερομηνία αυτή, όταν για το κρίσιμο αυτό χρονικό διάστημα έχουν παρακρατηθεί εισφορές υπέρ του κλάδου ανεργίας του Ο.Α.Ε.Δ.. Αντίθετα, δεν είναι δυνατό να υπαχθούν στην τακτική επιδότηση ανεργίας οι ασφαλισμένοι των οποίων η καταγγελία σύμβασης τους ή η λήξη της εργασιακής τους σχέσης συντελέσθηκε πριν από την 11/4/2012.
Σε αυτό το σημείο θεωρούμε πως αξίζει να αναφέρουμε πολλές φορές ότι έχει παρατηρηθεί το εξής: Σε περίπτωση λήξης της εργασιακής σχέσης του συγγενικού προσώπου και έναρξη της επιδότησης ανεργίας η συνέχιση εργασίας στην επιχείρηση του συγγενούς αποτελεί για τον Ο.Α.Ε.Δ. αιτία να διακοπεί το επίδομα ανεργίας να αναζητηθούν τα ήδη καταβεβλημένα ποσά καθώς και θα επιβληθούν τα αντίστοιχα πρόστιμα.
3. Πως ασφαλίζουμε τους συγγενείς;
Η ασφάλιση των προσώπων πού απασχολούνται σε εργοδότες με τους οποίους είναι σύζυγοι ή συγγενείς μέχρι και β΄ βαθμού συγγένειας, ανεξάρτητα από τη διάρκεια της πραγματικής απασχόλησης ο αριθμός των ημερών ασφάλισης κατά μήνα προσδιορίζεται σε 25. Το Ι.Κ.Α. δεν δέχεται, δηλαδή, στις περιπτώσεις αυτές ούτε μειωμένη ημερήσια απασχόληση, αλλά ούτε και λιγότερες ημέρες από 25 το μήνα ( εγκ. Ι.Κ.Α. 93/1996 ).
Επομένως, οι ημέρες εργασίας κατά μήνα ανεξάρτητα από την πραγματική διάρκεια της ημερήσιας απασχόλησης ή αν ο εργαζόμενος απασχολείται όλες τις ημέρες του μήνα προσδιορίζονται υποχρεωτικά σε 25 ημέρες μηνιαίως εκτός και αν μεσολαβήσει ασθένεια, στράτευση, φυλάκιση, απουσία στο εξωτερικό κ.λπ..
Σύμφωνο Συμβίωσης
Με το άρθρο 16 του Ν.4387/2016 προβλέπεται ρητά πλέον ότι οι αντισυμβαλλόμενοι συμφώνου συμβίωσης (με τήρηση των προϋποθέσεων του Ν.4356/2015) εξομοιώνονται πλήρως με τους εγγάμους ως προς κάθε κοινωνικοασφαλιστικό δικαίωμα, παροχή, υποχρέωση ή περιορισμό προβλέπει η νομοθεσία.
Σύμφωνα με την εγκ. Ι.Κ.Α. 33/2016 τα πρόσωπα που παρέχουν εργασία εντός των ορίων της χώρας κατά κύριο επάγγελμα σε εργοδότες που έχουν ατομική επιχείρηση και με τους οποίους δεν είναι σύζυγοι εκ γάμου αλλά αποτελούν συμβαλλόμενα μέρη συμφώνου συμβίωσης που έχει συναφθεί σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν.4356/2015, από 12/5/2016 έχουν τη δυνατότητα, εφόσον το επιθυμούν, να υπαχθούν ή να εξαιρεθούν από την ασφάλιση του Ι.Κ.Α.-Ε.Τ.Α.Μ. σύμφωνα με την ανωτέρω αναφερθείσα νομοθεσία.
Το σύμφωνο συμβίωσης προκειμένου να ληφθεί υπόψη από τον Ε.Φ.Κ.Α. θα πρέπει να έχει εκδοθεί σύμφωνα με τον Ν.4356/2015, να είναι εν ισχύ δηλ. να μην έχει επέλθει η λύση του και να φέρει όλα τα χαρακτηριστικά που προβλέπει η συγκεκριμένη νομοθεσία.
Σύμφωνα συμβίωσης που έχουν εκδοθεί με τις διατάξεις του προγενέστερου Ν.3719/2008 δεν θα γίνονται αποδεκτά, εφόσον δεν έχουν υπαχθεί στις διατάξεις του Ν.4356/2015.
Οι ενδιαφερόμενοι που επιθυμούν να υπαχθούν ή να εξαιρεθούν από την ασφάλισή του σύμφωνα με τις διατάξεις των συγγενικών προσώπων, θα πρέπει να προσκομίζουν στα κατά τόπους αρμόδια Υποκ/τα του Ι.Κ.Α.-Ε.Τ.Α.Μ. πρόσφατο απόσπασμα ληξιαρχικής πράξης συμφώνου συμβίωσης με συνημμένο αντίγραφο του συμφώνου αυτού, προκειμένου να διαπιστωθεί η υπαγωγή του στις διατάξεις του Ν.4356/2015. Ευνόητο είναι ότι, σε περίπτωση που επέλθει λύση του συμφώνου συμβίωσης θα πρέπει οι συμβαλλόμενοι να το δηλώσουν τούτο άμεσα και εγγράφως στο αρμόδιο Υποκ/μα του Ι.Κ.Α.-Ε.Τ.Α.Μ..
Οι εργοδότες (ατομικές επιχειρήσεις) που απασχολούν άτομα υπαγόμενα στην ανωτέρω διάταξη, για τη διαπίστωση των προϋποθέσεων από τα ελεγκτικά όργανα του Ι.Κ.Α.-Ε.Τ.Α.Μ. θα πρέπει να τηρούν στην επιχείρηση απόσπασμα της ληξιαρχικής πράξης με συνημμένο αντίγραφο του συμφώνου αυτού.
Τα εν λόγω θα αποτελούν και απαραίτητο στοιχείο για τον τακτικό έλεγχο των επιχειρήσεων αυτών από τα αρμόδια Τμήματα Εσόδων του Ι.Κ.Α.-Ε.Τ.Α.Μ. τηρουμένων των προϋποθέσεων του Ν.4356/2015.
Στο νέο ασφαλιστικό πλαίσιο του Ε.Φ.Κ.Α. δεν υπάρχει άμεση αναφορά στο θέμα «Ασφάλιση συγγενικών προσώπων», με εξαίρεση της έμμεσης αναφοράς που γίνεται με την εγκύκλιο Ι.Κ.Α. 33/2016, η οποία ναι μεν δημοσιεύθηκε πριν την έναρξη ισχύος του Ν.4387/2016 αλλά αφορούσε το νέο ασφαλιστικό καθεστώς.
