ΑΡΙΘΜΟΣ 515/2020
ΑΡΕΙΟΣ ΠΑΓΟΣ
– Έκτακτη χρησικτησία. Ανάκληση δωρεάς.
– Κατά το άρθρο 1045 ΑΚ, εκείνος που έχει στη νομή του για μια εικοσαετία πράγμα κινητό ή ακίνητο γίνεται κύριος με έκτακτη χρησικτησία, κατά δε το άρθρο 974 ΑΚ, όποιος απέκτησε τη φυσική εξουσία πάνω στο πράγμα (κατοχή), είναι νομέας του, αν ασκεί την εξουσία αυτή με διάνοια κυρίου. Σύμφωνα με τις διατάξεις αυτές, για την κτήση της κυριότητας με έκτακτη χρησικτησία απαιτείται άσκηση νομής επί συνεχή εικοσαετία. Προκειμένου για ακίνητο, άσκηση νομής συνιστούν οι εμφανείς υλικές ενέργειες επάνω σ’ αυτό, που προσιδιάζουν στη φύση και τον προορισμό του, με τις οποίες εκδηλώνεται η βούληση του νομέα να το εξουσιάζει ως δικό του. Τέτοιες δε πράξεις είναι και η εποπτεία, η επίβλεψη, η επίσκεψη, η παραχώρηση σε τρίτο με ή χωρίς αντάλλαγμα κλπ (ΑΠ20/2019, ΑΠ812/2018).
– Κατά το άρθρο 505 AK, ο δωρητής έχει το δικαίωμα να ανακαλέσει τη δωρεά, εάν ο δωρεοδόχος με βαρύ παράπτωμα φάνηκε αχάριστος απέναντι στο δωρητή ή στο σύζυγό του ή σε στενό συγγενή του, ιδίως αν αθέτησε υποχρέωσή του προς διατροφή του δωρητή. Από την πιο πάνω διάταξη σαφώς συνάγεται ότι για την ανάκληση της δωρεάς απαιτείται παράπτωμα του δωρεοδόχου, το οποίο να είναι βαρύ και να συνιστά αχαριστία αυτού, ήτοι αντικοινωνική του συμπεριφορά, ενέχουσα παράβαση των κανόνων του δικαίου ή των περί ηθικής ή ευπρεπείας κρατουσών στην κοινωνία αντιλήψεων, η οποία πρέπει να οφείλεται σε υπαιτιότητά του και να είναι δυνατόν να του καταλογιστεί. Προς τούτο λαμβάνονται υπόψη η στενότητα του δεσμού, ο οποίος συνδέει το δωρητή με το δωρεοδόχο, τα ελατήρια της δωρεάς, η αξία του αντικειμένου αυτής, η συμπεριφορά του δωρεοδόχου, η υπαιτιότητα και ο βαθμός υπαιτιότητας αυτού, καθώς και το συντρέχον πταίσμα του δωρητή, του συζύγου ή του στενού συγγενούς αυτού (ΑΠ 1439/2017, ΑΠ 1714/2007). Εξάλλου, κατά το άρθρο 509 παρ. 1 του ίδιου ως άνω Κώδικα, η ανάκληση της δωρεάς γίνεται με άτυπη (ακόμη και όταν το αντικείμενο της δωρεάς είναι ακίνητο) σχετική δήλωση του δωρητή προς το δωρεοδόχο, κατά συνέπεια και με αγωγή. Η δήλωση αυτή, που συνιστά άσκηση διαπλαστικού δικαιώματος του δωρητή, επιφέρει τα έννομα αποτελέσματά της από την περιέλευσή της στο δωρεοδόχο και εφόσον ο λόγος της ανάκλησης είναι αληθινός και μπορεί να δικαιολογήσει την ανάκληση (ΑΠ 1025/1998). Με την αγωγή αναγνώρισης της ανάκλησης μπορεί να σωρευθεί και αίτημα για αναζήτηση του δωρηθέντος. Η αγωγή αυτή είναι ενοχική και όχι εμπράγματη. Ο δωρητής δικαιούται ενοχικά σε αυτούσια απόδοση του δωρηθέντος. Ο τρόπος της αυτούσιας απόδοσης εξαρτάται από την ιδιαίτερη φύση του συγκεκριμένου κάθε φορά δικαιώματος που απέκτησε σ’ αυτό ο λήπτης. Έτσι, αν το δωρηθέν είναι ακίνητο και μεταβιβάστηκε στο δωρεοδόχο κατά κυριότητα, η επαναμεταβίβαση της κυριότητας, μετά την ανάκληση της δωρεάς, γίνεται με καταδίκη του δωρεοδόχου σε δήλωση βούλησης και μεταγραφή της σχετικής τελεσίδικης απόφασης και της δήλωσης του δωρητή ενώπιον συμβολαιογράφου για αποδοχή της απόφασης αυτής. Η απόδοση, όμως, της νομής και κατοχής του πράγματος, δεν προϋποθέτει καταδίκη σε δήλωση βούλησης και μπορεί να γίνει με αγωγή απόδοσης του πράγματος που κατέχεται χωρίς αιτία μετά την ανάκληση, αφού και η κυριότητα είναι αποδοτέα, μετά την εν λόγω ανάκληση, διότι στερείται πλέον νόμιμης αιτίας, έτσι ώστε να μη δικαιολογεί τη διατήρηση των ωφελημάτων απ’ αυτή. Επομένως, είναι δυνατή η άσκηση εκ μέρους του δωρητή κατά του δωρεοδόχου και καταψηφιστικής αγωγής με νομική βάση τις διατάξεις του αδικαιολόγητου πλουτισμού (άρθρ. 904 επ., 509 ΑΚ) και αίτημα την καταδίκη του σε επιστροφή του αντικειμένου της δωρεάς, λόγω ανάκλησης της τελευταίας (αποτέλεσμα της οποίας είναι η αυτοδίκαιη ανατροπή της ενοχικής σύμβασης της δωρεάς για το μέλλον – ex nunc – και ως εκ τούτου η γένεση της αξίωσης του δωρητή προς επιστροφή του αντικειμένου της δωρεάς κατ’ άρθρ. 904 επ. ΑΚ), οπότε το ζήτημα της συνδρομής ή μη του ανακλητικού λόγου θα αποτελέσει προδικαστικό ζήτημα στη σχετική δίκη. Επιπλέον, σύμφωνα με το άρθρο 510 παρ. 1 ΑΚ, η ανάκληση της δωρεάς αποκλείεται αν ο δωρητής έδωσε συγγνώμη στο δωρεοδόχο ή αν πέρασε ένα έτος αφότου ο δωρητής, έχοντας δικαίωμα να ανακαλέσει, πληροφορήθηκε το λόγο της ανάκλησης. Κατά την έννοια της τελευταίας διάταξης, η τιθέμενη με αυτήν ετήσια αποσβεστική προθεσμία προς ανάκληση της δωρεάς, η οποία εξετάζεται αυτεπαγγέλτως από το δικαστήριο, δεν αρχίζει, εφόσον τα πραγματικά περιστατικά που συνιστούν το λόγο της αχαριστίας είναι εξακολουθητικά και φθάνουν μέχρι την πράξη ανάκλησης της δωρεάς, η οποία μπορεί να γίνει και με την άσκηση της αγωγής ανάκλησης, διότι στην περίπτωση αυτή τα ανωτέρω περιστατικά θεωρούνται και λαμβάνονται υπόψη ως ενιαίο σύνολο, οπότε η προθεσμία προς ανάκληση αρχίζει από την τέλεση του τελευταίου παραπτώματος (ΑΠ 1375/2014, ΑΠ 655/2014, ΑΠ 1043/2000). Εξάλλου, η δια χρησικτησίας κτήση πράγματος επέρχεται εκ του νόμου με τη συνδρομή των νομίμων προϋποθέσεων (ΑΚ 1041-1045), οι οποίες αποτελούν τη νόμιμη αιτία της άνω κτήσης. Επομένως, κατά του αποκτήσαντος την κυριότητα πράγματος με χρησικτησία δεν χωρεί αγωγή αδικαιολογήτου πλουτισμού, αφού ελλείπει ως προς αυτόν η προϋπόθεση της χωρίς νόμιμη αιτία κτήσης του πλουτισμού. Κατά συνέπεια τούτων, αν ανακληθεί δωρεά ακινήτου και ο δωρεοδόχος (ή ο από αυτόν αποκτήσας πριν από την ανάκληση για νόμιμη αιτία και με νόμιμο τρόπο το δωρηθέν ακίνητο τρίτος) κατά το χρόνο της ανάκλησης είχε ήδη καταστεί κύριος του δωρηθέντος ακινήτου με χρησικτησία, ήτοι από νόμιμη αιτία, δεν μπορεί να αναζητηθεί το δωρηθέν ακίνητο από τον δωρεοδόχο ή τον ως άνω τρίτο, ούτε αυτοί υποχρεούνται να το αποδώσουν, κατά τις περί αδικαιολογήτου πλουτισμού διατάξεις, αφού οι περί χρησικτησίας διατάξεις δεν προβλέπουν μόνο τυπικά τη μετάθεση της κυριότητας στον χρησιδεσπόζοντα, αλλά και την δικαιολογούν ουσιαστικά (κατά την οικονομική αξία του πράγματος), παρέχοντας στον χρησιδεσπόζοντα αιτία διατήρησης του πλουτισμού (ΑΠ 1361/2007).
– Σε περίπτωση δωρεάς ακινήτου κατά τις ως άνω διατάξεις ο χρόνος της έκτακτης χρησικτησίας κατ’ άρθρ. 1045 ΑΚ αρχίζει να τρέχει σε βάρος του δωρητή άμεσα από την εκτέλεση της δωρεάς και όχι μόνο αφ’ ότου αυτός ασκήσει το διαπλαστικό δικαίωμα της ανάκλησης. Τούτο συνάγεται από το σύνολο των διατάξεων του δέκατου τρίτου κεφαλαίου του ΑΚ περί δωρεάς (άρθρ. 496-512), στις οποίες ο νομοθέτης, εκτός από την πιο πάνω καθιέρωση της ετήσιας αποσβεστικής προθεσμίας για την ανάκληση της δωρεάς (ΑΚ 510 παρ.1), ουδεμία ρύθμιση περιέλαβε με την οποία να διαφοροποιείται σε περίπτωση ανάκλησης της δωρεάς ο χρόνος έναρξης της έκτακτης χρησικτησίας. Πρέπει δε να σημειωθεί ότι οι σχετικές διατάξεις του ΑΚ περί χρησικτησίας έχουν ως σκοπό, εκτός των άλλων, για την προαγωγή της ασφάλειας δικαίου, την εκκαθάριση των σχέσεων του προσώπου με το πράγμα και την άρση της αβεβαιότητας για την τύχη των πραγμάτων και ως εκ τούτου αποβλέπουν στην ικανοποίηση του γενικού (δημοσίου) συμφέροντος (ΑΠ 812/2018, ΑΠ 91/2013).
