Οι δημογραφικές εξελίξεις “ζωντανεύουν” τις συζητήσεις για τα συνταξιοδοτικά συστήματα στην Ευρώπη και την Ελλάδα. Ζητούμενο η διασφάλιση της βιωσιμότητας των συστημάτων αλλά και η ενίσχυση της επάρκειας της σύνταξης των μελλοντικών συνταξιούχων μέσω της ενίσχυσης της συνταξιοδοτικής αποταμίευσης.
Η λειτουργία του συνταξιοδοτικού συστήματος αποτελεί διαχρονικά ένα μείζον ζήτημα για τις περισσότερες χώρες παγκοσμίως, όπως αντίστοιχα και για την Ελλάδα. Δύο από τις βασικότερες μεταβλητές που καθορίζουν την πορεία του συνταξιοδοτικού αφορούν στις δημογραφικές εξελίξεις και είναι η μακροβιότητα και η υπογεννητικότητα.
Όπως σημειώνεται σε μελέτη του ΠΟΥ για τη μακροβιότητα, το προσδόκιμο ζωής αυξάνεται συνεχώς. Μόνο για το διάστημα 2000 με 2015 ο μέσος όρος του προσδόκιμου ζωής αυξήθηκε κατά 5 χρόνια. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη αύξηση που έχει καταγραφεί από τη δεκαετία του ’60! Κι ενώ ζούμε περισσότερο αναπαραγόμαστε λιγότερο με αποτέλεσμα τη γήρανση του πληθυσμού. Με βάση στοιχεία της Κομισιόν (E.C. “The 2018 Ageing Report”) η αναλογία ανθρώπων ηλικίας άνω των 65 ως προς αυτούς ηλικίας 15-64 αναμένεται να αυξηθεί σημαντικά τις επόμενες δεκαετίες. Να σημειωθεί πως ήταν περίπου 25% το 2010, αυξήθηκε σε 29,6% το 2016 και εκτιμάται ότι θα φτάσει το 51,2% το 2070!
Στην Ευρώπη, o αριθμός των ανθρώπων άνω των 80 εκτιμάται ότι θα υπερδιπλασιαστεί από το 2017 έως το 2070 (Pension Adequacy Report 2018, European Commission).
Το δημογραφικό κρούει τον κώδωνα και για την Ελλάδα
Όπως και οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες έτσι και η Ελλάδα τείνει να γίνει μια κοινωνία ηλικιωμένων. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Κομισιόν ο συνολικός πληθυσμός της Ελλάδας από 10,8 εκατ. το 2016 αναμένεται να μειωθεί σε 7,7 εκατ. το 2070. Και η αναλογία ηλικιωμένων – νέων που αναφέρθηκε παραπάνω από 33,4% το 2016 εκτιμάται ότι θα φτάσει το 63,1% το 2070, δηλαδή το υψηλότερο ποσοστό μεταξύ των χωρών της Ε.Ε.! Η γήρανση του πληθυσμού της χώρας έρχεται σαν αποτέλεσμα της υπογεννητικότητας και της αύξησης του προσδόκιμου ζωής. Η Πολιτεία θα έπρεπε να θεσπίσει κίνητρα για να ενθαρρύνει την αύξηση των γεννήσεων.
Η υπογεννητικότητα έχει μπει δραστικά στην ατζέντα των χωρών οι οποίες, εκτός του ότι βλέπουν τον πληθυσμό τους να συρρικνώνεται μακροπρόθεσμα, αποκτούν κι έναν επιπλέον “πονοκέφαλο” για το πώς θα διασφαλίσουν “αξιοπρεπή γηρατειά” στον συνεχώς αυξανόμενο αριθμό συνταξιούχων.
Το προσδόκιμο ζωής για τους Ευρωπαίους πολίτες εκτιμάται ότι θα αυξηθεί κατά 7,8 χρόνια μέχρι το 2070. Καταλαβαίνει, άρα, κανείς ότι ζούμε περισσότερο και άρα χρειαζόμαστε περισσότερη συνταξιοδοτική αποταμίευση.
Το μέλλον των συντάξεων στην Ελλάδα
Με βάση τις δημογραφικές εξελίξεις, θα έχουμε όλο και λιγότερους νέους εργαζόμενους και συνεχώς περισσότερους συνταξιούχους στη χώρα μας. Σύμφωνα με μελέτη του Κοινού Κέντρου Ερευνών -Joint Research Centre- JRC (της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Διεθνούς Ινστιτούτου Ανάλυσης Εφαρμοσμένων Συστημάτων), στην Ελλάδα του 2060 εκτιμάται ότι 100 εργαζόμενοι θα συντηρούν 169 μη απασχολούμενους. Αυτό αποτελεί πρόβλημα για το μέλλον του συνταξιοδοτικού συστήματος το οποίο βασίζεται σχεδόν αποκλειστικά στην κοινωνική ασφάλιση. Ως γνωστόν η κοινωνική ασφάλιση λειτουργεί με το διανεμητικό σύστημα : δηλαδή, με απλά λόγια οι σημερινοί εργαζόμενοι με τις εισφορές τους χρηματοδοτούν τις συντάξεις των σημερινών συνταξιούχων. Οι εργαζόμενοι, όμως, όπως φαίνεται από τα στοιχεία μειώνονται και οι συνταξιούχοι αυξάνονται με ό,τι αυτό σημαίνει για το ύψος της σύνταξης.
Το μέλλον του συνταξιοδοτικού συστήματος προβληματίζει εδώ και πολλές δεκαετίες την Πολιτεία. Το αφανές χρέος του συστήματος εκτιμάται προβλεπτικά για τη χρονική περίοδο 2015-2060 σε εξαιρετικά υψηλά επίπεδα της τάξης των 470 δισ. ευρώ (βλ. Παρουσίαση Καθηγητών Μ. Νεκτάριου-Πλ. Τήνιου, Work in Progress 2016- 2 Δεκεμβρίου 2016). Παράλληλα, οι κρατικές δαπάνες για τις συντάξεις συνεχίζουν, παρά τις συνεχείς περικοπές, να κατατάσσονται μεταξύ των υψηλότερων της Ε.Ε. (17,3% του ΑΕΠ το 2016 σύμφωνα με την τελευταία έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής “The 2018 Ageing Report”).
Η συμπληρωματική σύνταξη πιο απαραίτητη από ποτέ
Ως απάντηση στα παραπάνω, η πλειονότητα των χωρών έχει εφαρμόσει ένα διευρυμένο συνταξιοδοτικό σύστημα, το λεγόμενο σύστημα τριών πυλώνων. Επί της ουσίας η δημόσια σύνταξη, ο πρώτος πυλώνας δηλαδή, συνεχίζει να αποτελεί τη βάση του συστήματος. Παράλληλα, όμως, συμπληρώνεται και ενισχύεται μέσω των πυλώνων 2 και 3. Ο 2ος πυλώνας αφορά Επαγγελματικές Ασφαλίσεις που μπορεί να παρέχονται από Επαγγελματικά Ταμεία ή ασφαλιστικές εταιρίες μέσω ομαδικών προγραμμάτων, και λειτουργεί κεφαλαιοποιητικά. Τι σημαίνει αυτό; Οι εισφορές, τόσο από τους εργαζόμενους, όσο και από τους εργοδότες μπαίνουν σε έναν ατομικό “κουμπαρά”, ο οποίος ανήκει στον ασφαλισμένο και ουσιαστικά με τα χρόνια “αυγατίζει”, εξασφαλίζοντας στον εργαζόμενο, όταν φτάσει σε ηλικία συνταξιοδότησης, ένα συμπληρωματικό εισόδημα.
Επιπλέον, ιδιαίτερα σημαντικός αναδεικνύεται ο 3ος πυλώνας που αφορά στην ιδιωτική ασφάλιση. Μέσω των αποταμιευτικών προγραμμάτων που προσφέρει η ασφαλιστικά αγορά ο εργαζόμενος έχει τη δυνατότητα να αποταμιεύει ένα επιπλέον ποσό για τη σύνταξή του ώστε με το τέλος του εργασιακού του βίου να έχει εξασφαλίσει ένα επιπλέον εισόδημα. Το ποσό αυτό το καθορίζει ο εργαζόμενος ανάλογα με τις δυνατότητές του και μπορεί να το αυξάνει όσο εξελίσσεται ο εργασιακός του βίος.
Συγκριτικά με τις αναπτυγμένες οικονομικά χώρες, στην Ελλάδα ο 3ος πυλώνας δεν έχει αναπτυχθεί στον ίδιο βαθμό. Η ασφαλιστική συνείδηση και η αναγνώριση της ανάγκης για συμπληρωματική συνταξιοδοτική αποταμίευση στη χώρα μας είναι περιορισμένη. Με βάση και την έρευνα του ΙΟΒΕ στην αντίληψη της κοινωνίας η ασφάλιση εν συνόλω παραμένει μία αμιγώς “κρατική υπόθεση”.
Πολλές χώρες προκειμένου να ενθαρρύνουν τους πολίτες να ξεκινήσουν από νωρίς με δική τους πρωτοβουλία τη συνταξιοδοτική αποταμίευση θεσπίζουν φορολογικά κίνητρα.
Καθώς οι εποχές αλλάζουν και το κράτος έχει να αντιμετωπίσει πολλά δημοσιονομικά μέτωπα, οι πολίτες που θέλουν να διατηρήσουν την ποιότητα ζωής τους, θα πρέπει πλέον να εντάξουν στις προτεραιότητές τους την ανάγκη για συνταξιοδοτική αποταμίευση.
Φυσικά η Κοινωνική Ασφάλιση αποτελεί τη βάση του ασφαλιστικού μας συστήματος και είναι αδιαμφισβήτητο κοινωνικό κεκτημένο. Παρ’ όλα αυτά, είναι πλέον εμφανές πως η σύνταξη που θα πάρουμε δεν θα επαρκεί. Άρα πρέπει μόνοι μας να πάρουμε την πρωτοβουλία να αποταμιεύουμε σε ένα συνταξιοδοτικό πρόγραμμα για να συμπληρώσουμε το συνταξιοδοτικό μας εισόδημα και να μπορούμε να ζήσουμε με αξιοπρέπεια κατά την τρίτη ηλικία.
