Digital Services Act (DSA) και Digital Markets Act (DMA): “Στο στόχαστρο” του ενωσιακού νομοθέτη βρίσκονται κυρίως τα πλέον δημοφιλή μέσα κοινωνικής δικτύωσης και άλλες πολύ μεγάλες online πλατφόρμες
Επιμέλεια: Γεώργιος Π. Κανέλλος
Η Επιτροπή πρότεινε την Τρίτη, 15-12-2020, μια φιλόδοξη μεταρρύθμιση του ψηφιακού χώρου, ένα ολοκληρωμένο σύνολο νέων κανόνων για όλες τις ψηφιακές υπηρεσίες, συμπεριλαμβανομένων των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, των επιγραμμικών αγορών και άλλων επιγραμμικών πλατφορμών που δραστηριοποιούνται στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Συγκεκριμένα πρότεινε την πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες και την πράξη για τις ψηφιακές αγορές.
Οι ευρωπαϊκές αξίες βρίσκονται στο επίκεντρο και των δύο προτάσεων. Οι νέοι κανόνες θα παρέχουν καλύτερη προστασία στους καταναλωτές και στα θεμελιώδη δικαιώματά τους στο Διαδίκτυο και θα συμβάλλουν στη δημιουργία δικαιότερων και πιο ανοικτών ψηφιακών αγορών για όλους.
Ένα σύγχρονο εγχειρίδιο κανόνων σε ολόκληρη την ενιαία αγορά θα προωθήσει την καινοτομία, την ανάπτυξη και την ανταγωνιστικότητα, ενώ επίσης θα παράσχει στους χρήστες νέες, καλύτερες και αξιόπιστες επιγραμμικές υπηρεσίες. Θα υποστηρίξει επίσης την ανάπτυξη μικρότερων πλατφορμών, καθώς και μικρομεσαίων και νεοφυών επιχειρήσεων, διευκολύνοντας την πρόσβασή τους σε πελάτες από ολόκληρη την ενιαία αγορά και μειώνοντας παράλληλα το κόστος συμμόρφωσης.
Επιπλέον, οι νέοι κανόνες θα απαγορεύουν την επιβολή αθέμιτων όρων από επιγραμμικές πλατφόρμες που έχουν ή αναμένεται να έχουν την ιδιότητα του ρυθμιστή της πρόσβασης στην ενιαία αγορά.
Οι δύο προτάσεις διατυπώνονται στα πλαίσια του στόχου της Επιτροπής να καταστήσει την τρέχουσα δεκαετία την ψηφιακή δεκαετία της Ευρώπης.
Πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες
Το τοπίο των ψηφιακών υπηρεσιών σήμερα διαφέρει σημαντικά από αυτό που επικρατούσε πριν από 20 χρόνια, όταν εκδόθηκε η οδηγία για το ηλεκτρονικό εμπόριο. Οι επιγραμμικοί πάροχοι ενδιάμεσων υπηρεσιών διαδραματίζουν ζωτικό ρόλο στο πλαίσιο του ψηφιακού μετασχηματισμού.
Ειδικότερα, οι επιγραμμικές πλατφόρμες έχουν δημιουργήσει σημαντικά οφέλη για τους καταναλωτές και την καινοτομία, έχουν διευκολύνει το διασυνοριακό εμπόριο εντός και εκτός της Ένωσης, ενώ επίσης έχουν προσφέρει νέες ευκαιρίες σε ευρύ φάσμα ευρωπαϊκών επιχειρήσεων και εμπόρων. Ταυτόχρονα, όμως, μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως μέσα διάδοσης παράνομου περιεχομένου ή πώλησης παράνομων αγαθών και υπηρεσιών στο Διαδίκτυο.
Ορισμένες πολύ μεγάλες επιγραμμικές πλατφόρμες έχουν αναδειχθεί σε οιονεί δημόσιους χώρους ανταλλαγής πληροφοριών και ηλεκτρονικού εμπορίου. Οι συγκεκριμένες πλατφόρμες έχουν αποκτήσει συστημικό χαρακτήρα και ενέχουν ιδιαίτερους κινδύνους για τα δικαιώματα των χρηστών, τις ροές πληροφοριών και τη δημόσια συμμετοχή.
Βάσει της πράξης για τις ψηφιακές υπηρεσίες, δεσμευτικές υποχρεώσεις σε επίπεδο ΕΕ θα ισχύουν για όλες τις ψηφιακές υπηρεσίες που συνδέουν τους καταναλωτές με αγαθά, υπηρεσίες ή περιεχόμενο και θα περιλαμβάνουν νέες διαδικασίες για ταχύτερη αφαίρεση παράνομου περιεχομένου, καθώς και ολοκληρωμένη προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων των χρηστών στο Διαδίκτυο.
Το νέο πλαίσιο θα επανεξισορροπήσει τα δικαιώματα και τις ευθύνες των χρηστών, των ενδιάμεσων πλατφορμών και των δημόσιων αρχών, βασιζόμενο στις ευρωπαϊκές αξίες, συμπεριλαμβανομένου του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της ισότητας και του κράτους δικαίου. Η πρόταση συμπληρώνει το ευρωπαϊκό σχέδιο δράσης για τη δημοκρατία που έχει ως στόχο να κάνει τις δημοκρατίες πιο ανθεκτικές.
Συγκεκριμένα, η πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες θα εισαγάγει μια σειρά νέων, εναρμονισμένων υποχρεώσεων σε επίπεδο ΕΕ για τις ψηφιακές υπηρεσίες, διαβαθμισμένων προσεκτικά με βάση το μέγεθος και τον αντίκτυπο των εν λόγω υπηρεσιών, όπως:
- κανόνες για την αφαίρεση παράνομων αγαθών, υπηρεσιών ή περιεχομένου από το Διαδίκτυο·
- διασφαλίσεις για χρήστες, των οποίων το περιεχόμενο έχει εσφαλμένα διαγραφεί από πλατφόρμες·
- νέες υποχρεώσεις για πολύ μεγάλες πλατφόρμες σχετικά με τη λήψη μέτρων βάσει κινδύνου για την πρόληψη της κατάχρησης των συστημάτων τους·
- μέτρα διαφάνειας ευρέως φάσματος, μεταξύ άλλων όσον αφορά την επιγραμμική διαφήμιση και τους αλγόριθμους που χρησιμοποιούνται για να προτείνεται περιεχόμενο στους χρήστες·
- νέες εξουσίες για τον έλεγχο του τρόπου λειτουργίας των πλατφορμών, μεταξύ άλλων με τη διευκόλυνση της πρόσβασης των ερευνητών σε δεδομένα σημαντικών πλατφορμών·
- νέοι κανόνες σχετικά με την ιχνηλασιμότητα των επιχειρηματικών χρηστών στις επιγραμμικές αγορές, ώστε να διευκολύνεται ο εντοπισμός των πωλητών παράνομων αγαθών ή υπηρεσιών·
- καινοτόμος διαδικασία συνεργασίας μεταξύ των δημόσιων αρχών για τη διασφάλιση της αποτελεσματικής επιβολής των κανόνων σε ολόκληρη την ενιαία αγορά.
Οι πλατφόρμες που έχουν απήχηση σε περισσότερο από το 10% του πληθυσμού της ΕΕ (45 εκατομμύρια χρήστες) θεωρούνται συστημικού χαρακτήρα και υπόκεινται όχι μόνο σε συγκεκριμένες υποχρεώσεις ελέγχου των κινδύνων τους, αλλά και σε μια νέα δομή εποπτείας. Αυτό το νέο πλαίσιο λογοδοσίας θα αποτελείται από ένα συμβούλιο εθνικών συντονιστών ψηφιακών υπηρεσιών, με ειδικές εξουσίες για την Επιτροπή όσον αφορά την εποπτεία των πολύ μεγάλων πλατφορμών, συμπεριλαμβανομένης της δυνατότητας άμεσης επιβολής κυρώσεων στις εν λόγω πλατφόρμες.
Πράξη για τις ψηφιακές αγορές
Η πράξη για τις ψηφιακές αγορές αντιμετωπίζει τις αρνητικές συνέπειες που προκύπτουν από συγκεκριμένες συμπεριφορές πλατφορμών που λειτουργούν ως ψηφιακοί ρυθμιστές της πρόσβασης στην ενιαία αγορά.
Πρόκειται για πλατφόρμες που έχουν σημαντικό αντίκτυπο στην εσωτερική αγορά, που λειτουργούν ως σημαντική δίοδος προσέγγισης πελατών για τους επιχειρηματικούς χρήστες και οι οποίες έχουν, επί του παρόντος και πιθανότατα και στο μέλλον, παγιωμένη και σταθερή θέση. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, οι πλατφόρμες αυτές μπορούν να έχουν την ισχύ να ενεργούν ως ιδιωτικοί φορείς θέσπισης κανόνων και να λειτουργούν ως εμπόδια μεταξύ επιχειρήσεων και καταναλωτών. Μερικές φορές, οι εταιρείες αυτές ελέγχουν ολόκληρα οικοσυστήματα πλατφορμών.
Όταν οι εν λόγω ρυθμιστές της πρόσβασης ασκούν αθέμιτες επιχειρηματικές πρακτικές, μπορούν να αποτρέψουν ή να επιβραδύνουν την πρόσβαση του καταναλωτή σε πολύτιμες και καινοτόμες υπηρεσίες των επιχειρηματικών χρηστών και ανταγωνιστών τους. Οι πρακτικές αυτές περιλαμβάνουν, για παράδειγμα, την αθέμιτη χρήση δεδομένων από επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στις εν λόγω πλατφόρμες, ή καταστάσεις εγκλωβισμού των χρηστών σε μια συγκεκριμένη υπηρεσία και ύπαρξης περιορισμένων δυνατοτήτων μετάβασης σε άλλη υπηρεσία.
Η πράξη για τις ψηφιακές αγορές βασίζεται στον οριζόντιο κανονισμό για τις σχέσεις μεταξύ πλατφορμών και επιχειρήσεων, στα πορίσματα του παρατηρητηρίου της ΕΕ για την οικονομία των επιγραμμικών πλατφορμών, καθώς και στην εκτενή εμπειρία της Επιτροπής όσον αφορά τις επιγραμμικές αγορές μέσω της επιβολής της νομοθεσίας περί ανταγωνισμού.
Ειδικότερα, θεσπίζει εναρμονισμένους κανόνες για τον καθορισμό και την απαγόρευση αυτών των αθέμιτων πρακτικών από τους ρυθμιστές της πρόσβασης και προβλέπει έναν μηχανισμό επιβολής με βάση τη διερεύνηση της αγοράς. Ο ίδιος μηχανισμός θα διασφαλίσει ότι επικαιροποιούνται οι υποχρεώσεις που ορίζονται στον κανονισμό στο πλαίσιο της διαρκώς εξελισσόμενης ψηφιακής πραγματικότητας.
Συγκεκριμένα, η πράξη για τις ψηφιακές αγορές:
- θα εφαρμόζεται μόνο στους μεγαλύτερους παρόχους πλατφορμών βασικών υπηρεσιών οι οποίοι είναι περισσότερο επιρρεπείς στην άσκηση αθέμιτων πρακτικών, όπως μηχανές αναζήτησης, κοινωνικά δίκτυα ή επιγραμμικές υπηρεσίες διαμεσολάβησης, που πληρούν τα αντικειμενικά νομοθετικά κριτήρια για να οριστούν ως ρυθμιστές της πρόσβασης·
- θα καθορίζει ποσοτικά όρια ως βάση για τον προσδιορισμό των εταιρειών που ενδέχεται να παίζουν ρόλο ρυθμιστών της πρόσβασης. Η Επιτροπή θα έχει επίσης την εξουσία, μετά από διερεύνηση της αγοράς, να αποδίδει την ιδιότητα του ρυθμιστή της πρόσβασης σε εταιρείες·
- θα απαγορεύει ορισμένες πρακτικές που είναι ξεκάθαρα αθέμιτες, όπως η παρεμπόδιση χρηστών από το να απεγκαταστήσουν οποιοδήποτε προεγκατεστημένο λογισμικό ή εφαρμογές·
- θα απαιτεί από τους ρυθμιστές της πρόσβασης να θέτουν σε εφαρμογή ορισμένα μέτρα με δική τους πρωτοβουλία, όπως στοχευμένα μέτρα που επιτρέπουν την ορθή λειτουργία του λογισμικού τρίτων και τη διαλειτουργικότητα αυτού με τις δικές τους υπηρεσίες·
- θα επιβάλλει κυρώσεις για τη μη συμμόρφωση, οι οποίες θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν πρόστιμα έως και 10% του παγκόσμιου κύκλου εργασιών των ρυθμιστών της πρόσβασης, ώστε να διασφαλιστεί η αποτελεσματικότητα των νέων κανόνων. Για τους υπότροπους, οι κυρώσεις αυτές ενδέχεται επίσης να περιλαμβάνουν την υποχρέωση λήψης διαρθρωτικών μέτρων, που μπορούν να επεκταθούν και στην εκποίηση ορισμένων επιχειρήσεων, σε περίπτωση που δεν υπάρχει άλλο εξίσου αποτελεσματικό εναλλακτικό μέτρο για τη διασφάλιση της συμμόρφωσης·
- θα επιτρέπει τη στοχευμένη διερεύνηση της αγοράς από την Επιτροπή με σκοπό να εκτιμηθεί κατά πόσον στους εν λόγω κανόνες πρέπει να προστεθούν νέες πρακτικές και υπηρεσίες που υιοθετούν οι ρυθμιστές της πρόσβασης, ώστε να διασφαλιστεί ότι οι νέοι κανόνες για τους ρυθμιστές της πρόσβασης συμβαδίζουν με τον ταχύ ρυθμό των ψηφιακών αγορών.
Δηλώσεις
Η Εκτελεστική Αντιπρόεδρος αρμόδια για μια Ευρώπη Έτοιμη για την Ψηφιακή Εποχή, Margrethe Vestager, δήλωσε τα εξής: «Οι δύο προτάσεις εξυπηρετούν έναν συγκεκριμένο σκοπό: τη διασφάλιση ότι, ως χρήστες, θα έχουμε πρόσβαση σε ευρύ φάσμα ασφαλών προϊόντων και υπηρεσιών στο Διαδίκτυο, και ότι οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην Ευρώπη θα μπορούν να ανταγωνίζονται ελεύθερα και δίκαια στο Διαδίκτυο, όπως ακριβώς κάνουν και εκτός Διαδικτύου. Πρόκειται για τον ίδιο ακριβώς κόσμο. Θα πρέπει να μπορούμε να κάνουμε τις αγορές μας με ασφαλή τρόπο και να εμπιστευόμαστε τις ειδήσεις που διαβάζουμε. Ο,τιδήποτε είναι παράνομο εκτός Διαδικτύου, είναι επίσης παράνομο στο Διαδίκτυο.»
Ο Επίτροπος αρμόδιος για την Εσωτερική Αγορά, Thierry Breton, δήλωσε: «Πολλές επιγραμμικές πλατφόρμες διαδραματίζουν πλέον κεντρικό ρόλο στη ζωή των πολιτών και των επιχειρήσεών μας, ακόμη και στην κοινωνία μας και τη δημοκρατία γενικότερα. Με τις προτάσεις αυτές, διαμορφώνουμε τον ψηφιακό μας χώρο για τις επόμενες δεκαετίες. Με εναρμονισμένους κανόνες, εκ των προτέρων υποχρεώσεις, καλύτερη εποπτεία, ταχεία επιβολή και αποτρεπτικές κυρώσεις, θα διασφαλίσουμε ότι όσοι προσφέρουν και χρησιμοποιούν ψηφιακές υπηρεσίες στην Ευρώπη θα επωφελούνται από την ασφάλεια, την εμπιστοσύνη, την καινοτομία και τις επιχειρηματικές ευκαιρίες.»
Επόμενα βήματα
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τα κράτη μέλη θα συζητήσουν τις προτάσεις της Επιτροπής στο πλαίσιο της συνήθους νομοθετικής διαδικασίας. Εάν εγκριθούν οι προτάσεις, το τελικό κείμενο θα ισχύει άμεσα σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Ιστορικό
Η πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες και η πράξη για τις ψηφιακές αγορές αποτελούν την ευρωπαϊκή απάντηση στη διαδικασία προβληματισμού κατά την οποία η Επιτροπή, τα κράτη μέλη της ΕΕ και πολλές άλλες περιοχές δικαιοδοσίας προσπαθούν τα τελευταία χρόνια να κατανοήσουν τις επιπτώσεις της ψηφιοποίησης, και ειδικότερα εκείνες των επιγραμμικών πλατφορμών, στα θεμελιώδη δικαιώματα, στον ανταγωνισμό και, γενικότερα, στις κοινωνίες και τις οικονομίες μας.
Η Επιτροπή ζήτησε τη γνώμη ευρέως φάσματος ενδιαφερόμενων μερών στο πλαίσιο της προετοιμασίας αυτής της νομοθετικής δέσμης. Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού του 2020, η Επιτροπή πραγματοποίησε διαβουλεύσεις με τα ενδιαφερόμενα μέρη για να στηρίξει περαιτέρω τις εργασίες ανάλυσης και συλλογής αποδεικτικών στοιχείων για τη συμπερίληψη συγκεκριμένων ζητημάτων που ενδέχεται να απαιτούν παρέμβαση σε επίπεδο ΕΕ στο πεδίο εφαρμογής της πράξης για τις ψηφιακές υπηρεσίες και του νέου εργαλείου στον τομέα του ανταγωνισμού, που αποτέλεσαν τη βάση για την πρόταση σχετικά με την πράξη για τις ψηφιακές αγορές. Κατά τις ανοικτές δημόσιες διαβουλεύσεις στο πλαίσιο της προετοιμασίας της συγκεκριμένης δέσμης, οι οποίες διήρκεσαν από τον Ιούνιο έως τον Σεπτέμβριο του 2020, λήφθησαν περισσότερες από 3.000 απαντήσεις από όλο το φάσμα της ψηφιακής οικονομίας και από όλο τον κόσμο.
