Δικαστήριο ΕΕ: Δικαστήριο του «κέντρου των συμφερόντων» έχει διεθνή δικαιοδοσία μόνο εφόσον από το αναρτηθέν περιεχόμενο καθίσταται δυνατό να προσδιοριστεί, άμεσα ή έμμεσα, η ταυτότητα του θιγομένου προσώπου ατομικά
Επιμέλεια: Γεώργιος Π. Κανέλλος
Με τη δημοσιευθείσα στις 17-06-2021 απόφασή του, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) έκρινε ότι το δικαστήριο του τόπου στον οποίο βρίσκεται το κέντρο των συμφερόντων προσώπου, δυνάμει των διατάξεων του κανονισμού (ΕΕ) 1215/2012, [κανονισμός για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις (γνωστός και ως «κανονισμός Βρυξέλλες Ια»)], που ισχυρίζεται ότι υπέστη προσβολή του δικαιώματός του στην προσωπικότητα λόγω περιεχομένου που αναρτήθηκε σε ιστότοπο έχει διεθνή δικαιοδοσία για την εκδίκαση, ως προς το σύνολο της προβαλλόμενης ζημίας, αγωγής αποζημιώσεως την οποία ασκεί το εν λόγω πρόσωπο μόνον εφόσον από το περιεχόμενο αυτό καθίσταται δυνατό να προσδιοριστεί, άμεσα ή έμμεσα, η ταυτότητα του εν λόγω προσώπου ατομικώς.
Αξίζει να σημειωθεί ότι με την κρίση του αυτή, το ΔΕΕ ακολούθησε εκ διαμέτρου αντίθετη κατεύθυνση από εκείνη που υιοθέτησε ο γεν. εισαγγελέας ΔΕΕ Michal Bobek με τις προτάσεις του που εκδόθηκαν επί της υποθέσεως, ο οποίος είχε καταλήξει ότι ο καθορισμός της διεθνούς δικαιοδοσίας με βάση το κέντρο συμφερόντων δεν προϋποθέτει να κατονομάζεται συγκεκριμένο πρόσωπο στο φερόμενο ως ζημιογόνο περιεχόμενο που αναρτήθηκε στο διαδίκτυο.
Μάλιστα, είναι αρκετά ενδιαφέρον το γεγονός ότι το ΔΕΕ δεν φαίνεται να συμμερίζεται ούτε την ανησυχία του γεν. εισαγγελέα, ο οποίος είχε μεταξύ άλλων επισημάνει με τις προτάσεις του ότι: « … στο πλαίσιο της παρούσας υποθέσεως, θα ήταν, ενδεχομένως, δελεαστική η καθιέρωση ενός κανόνα σύμφωνα με τον οποίον μόνον τα πρόσωπα που κατονομάζονται σε διαδικτυακή δημοσίευση μπορούν να επικαλεστούν τη διεθνή δικαιοδοσία του «κέντρου των συμφερόντων». Εντούτοις, … , αυτή η φαινομενικά «εύκολη και γρήγορη λύση» απλώς θα δημιουργούσε μελλοντικά προβλήματα σε έναν τομέα του δικαίου ο οποίος ήδη αντιμετωπίζει δυσκολίες.» Αντίθετα, το ΔΕΕ απάντησε με έμμεσο τρόπο στον γεν. εισαγγελέα, κρίνοντας ότι μία αντίθετη ερμηνεία -υπονοώντας ενδεχομένως την προτεινόμενη από τον τελευταίο- θα οδηγούσε σε πολλαπλασιασμό των δυνητικών βάσεων διεθνούς δικαιοδοσίας και θα μπορούσε, ως εκ τούτου, να επηρεάσει δυσμενώς την προβλεψιμότητα των κανόνων διεθνούς δικαιοδοσίας που θεσπίζει ο κανονισμός Βρυξέλλες Ια και, ακολούθως, να θίξει την αρχή της ασφάλειας δικαίου ως θεμέλιο του κανονισμού αυτού.
Ιστορικό της υπόθεσης
Ο SM είναι Πολωνός πολίτης, κάτοικος Βαρσοβίας, ο οποίος κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου υπήρξε κρατούμενος στο στρατόπεδο του Άουσβιτς (Πολωνία). Συμμετέχει σε δράσεις που σκοπούν στη διατήρηση στη συνείδηση του κοινωνικού συνόλου της μνήμης των θυμάτων των εγκλημάτων που διέπραξε η Ναζιστική Γερμανία σε βάρος των Πολωνών κατά τη διάρκεια αυτού του πολέμου.
Η Mittelbayerischer Verlag είναι εταιρία με έδρα το Ratisbonne (Γερμανία). Εκδίδει στον ιστότοπό της μια τοπική εφημερίδα στη γερμανική γλώσσα, η οποία είναι επίσης προσβάσιμη από άλλες χώρες, μεταξύ των οποίων η Πολωνία.
Στις 15 Απριλίου 2017, δημοσιεύθηκε στον εν λόγω ιστότοπο ένα άρθρο με τίτλο «Ein Kämpfer und sein Zweites Leben» («Ένας μαχητής και η δεύτερη ζωή του»). Το άρθρο αυτό, το οποίο έχει ως αντικείμενο τα βιώματα, κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και μετά από αυτόν, του Israël Offman, Εβραίου επιζώντα του Ολοκαυτώματος, αναφέρει ότι η αδελφή του τελευταίου «δολοφονήθηκε στο πολωνικό στρατόπεδο εξοντώσεως της Treblinka».
Το αιτούν δικαστήριο, ήτοι το Sąd Apelacyjny w Warszawie (εφετείο Βαρσοβίας, Πολωνία), επισημαίνει ότι είναι ιστορικά αδιαμφισβήτητο ότι το στρατόπεδο της Treblinka ήταν ναζιστικό στρατόπεδο εξοντώσεως το οποίο βρισκόταν στο κατεχόμενο, κατά τη διάρκεια Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, πολωνικό έδαφος.
Κατά το αιτούν δικαστήριο, η φράση «πολωνικό στρατόπεδο εξοντώσεως της Treblinka» παρέμεινε δημοσιευμένη για λίγες μόνον ώρες στο διαδίκτυο, έως ότου, κατόπιν παρεμβάσεως του πολωνικού προξενείου στο Μόναχο (Γερμανία), μέσω μηνύματος ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, η φράση αυτή αντικαταστάθηκε από τη φράση «δολοφονήθηκε από τους ναζί στο γερμανικό ναζιστικό στρατόπεδο εξοντώσεως της Treblinka στην κατεχόμενη Πολωνία».
Στις 27 Νοεμβρίου 2017, ο SM άσκησε αγωγή κατά της Mittelbayerischer Verlag ενώπιον του Sąd Okręgowy w Warszawie (περιφερειακού δικαστηρίου Βαρσοβίας, Πολωνία), με αίτημα την προστασία του δικαιώματός του στην προσωπικότητα, και ιδίως της εθνικής του ταυτότητας και της εθνικής του αξιοπρέπειας, τις οποίες προσέβαλε η χρήση της εν λόγω φράσεως.
Προς θεμελίωση της διεθνούς δικαιοδοσίας του εν λόγω δικαστηρίου, ο SM επικαλέστηκε την απόφαση του ΔΕΕ eDate Advertising κ.λπ., C‑509/09 και C‑161/10.
Η Mittelbayerischer Verlag προέβαλε ένσταση απαραδέκτου λόγω ελλείψεως διεθνούς δικαιοδοσίας των πολωνικών δικαστηρίων για την εκδίκαση της αγωγής του SM, υποστηρίζοντας ότι, σε αντίθεση με τις επίμαχες περιπτώσεις στις υποθέσεις επί των οποίων εκδόθηκε η ως άνω απόφαση, το άρθρο το οποίο δημοσιεύθηκε στον ιστότοπό της δεν αφορούσε άμεσα τον SM. Πρόσθεσε δε ότι η δραστηριότητά της περιορίζεται στην περιφέρεια του Άνω Παλατινάτου (Γερμανία) και ότι η εφημερίδα την οποία εκδίδει στον ιστότοπό της εστιάζει, κατά κύριο λόγο, σε τοπικά νέα και είναι διαθέσιμη μόνο στη γερμανική γλώσσα.
Συναφώς, η Mittelbayerischer Verlag, αναφερόμενη στην απαίτηση περί προβλεψιμότητας των κανόνων διεθνούς δικαιοδοσίας που προβλέπει ο κανονισμός Βρυξέλλες Ια, υποστήριξε ότι, υπό τις περιστάσεις αυτές, δεν μπορούσε αντικειμενικώς να προβλέψει τη διεθνή δικαιοδοσία των πολωνικών δικαστηρίων. Ως εκ τούτου, κατά την άποψή της, θα έπρεπε να εφαρμοστεί όχι το άρθρο 7, σημείο 2, του εν λόγω κανονισμού, αλλά το άρθρο 4, παράγραφος 1, του κανονισμού, το οποίο θα είχε ως συνέπεια να αναγνωρισθεί η διεθνής δικαιοδοσία των γερμανικών δικαστηρίων.
Με διάταξη της 5ης Απριλίου 2019, το Sąd Okręgowy w Warszawie (περιφερειακό δικαστήριο Βαρσοβίας) απέρριψε την ένσταση απαραδέκτου που προέβαλε η Mittelbayerischer Verlag και έκρινε ότι συνέτρεχαν οι προϋποθέσεις για την εκδίκαση της αγωγής που είχε ασκήσει ο SM κατά το άρθρο 7, σημείο 2, του κανονισμού Βρυξέλλες Ια. Συγκεκριμένα, κατά το εν λόγω δικαστήριο, στο μέτρο που η πρόσβαση στον ιστότοπο της Mittelbayerischer Verlag καθώς και στο επίμαχο άρθρο που δημοσιεύθηκε σε αυτόν ήταν δυνατή από την Πολωνία και στο μέτρο που η φράση «πολωνικό στρατόπεδο εξοντώσεως», η οποία χρησιμοποιείται στο άρθρο αυτό, ήταν ικανή να προσελκύσει την προσοχή των Πολωνών αναγνωστών, η Mittelbayerischer Verlag θα μπορούσε να προβλέψει ότι το έδαφος της Πολωνίας ήταν δυνατό να θεωρηθεί ως τόπος στον οποίο λαμβάνει χώρα προσβολή του δικαιώματος στην προσωπικότητα των Πολωνών αναγνωστών και ότι η ίδια ήταν πιθανό να εναχθεί ενώπιον των πολωνικών δικαστηρίων.
Στις 25 Απριλίου 2019, η Mittelbayerischer Verlag άσκησε έφεση κατά της ανωτέρω διατάξεως ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου, του Sąd Apelacyjny w Warszawie (εφετείου Βαρσοβίας), προβάλλοντας παράβαση του άρθρου 7, σημείο 2, του κανονισμού Βρυξέλλες Ια. Κατά την άποψή της, η ως άνω διάταξη εφαρμόστηκε μολονότι η ίδια δεν μπορούσε ευλόγως να προβλέψει ότι θα ασκούνταν κατ’ αυτής αγωγή ενώπιον των πολωνικών δικαστηρίων συνεπεία της δημοσιεύσεως του εν λόγω άρθρου, δεδομένου ότι το περιεχόμενο του άρθρου δεν αφορά ούτε τον SM ούτε καν τη Δημοκρατία της Πολωνίας.
Το αιτούν δικαστήριο επεσήμανε ότι μέχρι σήμερα τα πολωνικά δικαστήρια αποφαίνονται σε παρόμοιες περιπτώσεις ότι έχουν διεθνή δικαιοδοσία. Εντούτοις, διερωτήθηκε ως προς την ερμηνεία της εν λόγω διατάξεως, ιδίως υπό το πρίσμα της απαιτήσεως περί προβλεψιμότητας των κανόνων διεθνούς δικαιοδοσίας που θεσπίζει ο κανονισμός Βρυξέλλες Ια, στην οποία αναφέρονται οι αιτιολογικές σκέψεις 15 και 16 του κανονισμού.
Ειδικότερα, το αιτούν δικαστήριο, αν και αναγνώρισε ότι η φράση «πολωνικό στρατόπεδο εξοντώσεως», που απαντά στο επίμαχο άρθρο στο πλαίσιο της διαφοράς της οποίας έχει επιληφθεί, μπορεί να γίνει αντιληπτή κατά τρόπο αρνητικό στην Πολωνία, δημιουργώντας σε ένα τμήμα του κοινού την εντύπωση ότι οι Πολωνοί είναι υπεύθυνοι για τη δημιουργία των στρατοπέδων εξοντώσεως και των εγκλημάτων που διαπράχθηκαν σε αυτά, καθώς επίσης να σοκάρει τα πρόσωπα τα οποία είχαν τα ίδια φυλακισθεί στα εν λόγω στρατόπεδα ή των οποίων οι συγγενείς βρήκαν τον θάνατο στα χέρια των γερμανικών δυνάμεων κατοχής κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, εντούτοις διερωτήθηκε εάν υπό το πρίσμα των ιδιαίτερων περιστάσεων και μόνον της διαφοράς αυτής είναι δυνατό να θεωρηθεί ότι η Mittelbayerischer Verlag μπορούσε ευλόγως να προβλέψει ότι θα μπορούσε να εναχθεί ενώπιον πολωνικού δικαστηρίου, για τον λόγο ότι το περιεχόμενο του εν λόγω άρθρου προσέβαλε το δικαίωμα στην προσωπικότητα των προσώπων που είναι κάτοικοι Πολωνίας, καίτοι το κείμενό του, ακόμη και υπό την ευρύτερη δυνατή ερμηνεία, ουδόλως προσάπτει στον SM ή σε οποιονδήποτε άλλον Πολωνό ότι διέπραξε οιαδήποτε πράξη, ούτε τον αφορά άμεσα ή έμμεσα.
Συναφώς, το αιτούν δικαστήριο επεσήμανε ότι οι περιστάσεις αυτές διαφέρουν από εκείνες των υποθέσεων επί των οποίων εκδόθηκαν οι αποφάσεις του ΔΕΕ eDate Advertising κ.λπ., C‑509/09 και C‑161/10, EU:C:2011:685, και Bolagsupplysningen και Ilsjan, C‑194/16, στις οποίες τα επίμαχα δημοσιεύματα αφορούσαν άμεσα τα οικεία φυσικά και νομικά πρόσωπα, τα οποία ανέφεραν με το ονοματεπώνυμό τους ή με την εταιρική επωνυμία τους.
Στο πλαίσιο αυτό, το αιτούν δικαστήριο επεσήμανε ότι άλλοι δυνητικοί ενάγοντες, ήτοι Πολωνοί κάτοικοι άλλων κρατών μελών, θα μπορούσαν να επικαλεστούν τους ίδιους λόγους με αυτούς που προβάλλει ο SM προς δικαιολόγηση της διεθνούς δικαιοδοσίας των πολωνικών δικαστηρίων, προκειμένου να θεμελιώσουν τη διεθνή δικαιοδοσία των δικαστηρίων του κράτους μέλους στο οποίο βρίσκεται το κέντρο των συμφερόντων τους. Επομένως, τυχόν αναγνώριση της διεθνούς δικαιοδοσίας των πολωνικών δικαστηρίων βάσει του άρθρου 7, σημείο 2, του κανονισμού Βρυξέλλες Ια θα ισοδυναμούσε επίσης με την παραδοχή ότι η Mittelbayerischer Verlag όφειλε να προβλέψει ότι, δημοσιεύοντας το επίμαχο άρθρο, μπορούσε να εναχθεί ενώπιον των δικαστηρίων οποιουδήποτε κράτους μέλους.
Επιπλέον, το αιτούν δικαστήριο επεσήμανε ότι, αν το Δικαστήριο κρίνει ότι είναι δυνατή η θεμελίωση της διεθνούς δικαιοδοσίας δυνάμει της διατάξεως αυτής υπό περιστάσεις όπως αυτές της υποθέσεως της κύριας δίκης, τότε είναι αναγκαίο να προσδιοριστούν ακριβέστερα τα κριτήρια αξιολογήσεως βάσει των οποίων ένα εθνικό δικαστήριο αποφαίνεται περί της διεθνούς δικαιοδοσίας του.
Υπό τις συνθήκες αυτές, το Sąd Apelacyjny w Warszawie (εφετείο Βαρσοβίας), αποφάσισε να αναστείλει την ενώπιόν του διαδικασία και να υποβάλει στο Δικαστήριο προδικαστικά ερωτήματα.
Απόφαση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Με την απόφασή του αυτή, το Δικαστήριο αποφάνθηκε ότι το άρθρο 7, σημείο 2, του κανονισμού Βρυξέλλες, έχει την έννοια ότι το δικαστήριο του τόπου στον οποίο βρίσκεται το κέντρο των συμφερόντων προσώπου που ισχυρίζεται ότι υπέστη προσβολή του δικαιώματός του στην προσωπικότητα λόγω περιεχομένου που αναρτήθηκε σε ιστότοπο έχει διεθνή δικαιοδοσία για την εκδίκαση, ως προς το σύνολο της προβαλλόμενης ζημίας, αγωγής αποζημιώσεως την οποία ασκεί το εν λόγω πρόσωπο μόνον εφόσον από το περιεχόμενο αυτό καθίσταται δυνατό να προσδιοριστεί, άμεσα ή έμμεσα, η ταυτότητα του εν λόγω προσώπου ατομικώς.
Το Δικαστήριο έκανε δεκτό ότι, εν προκειμένω, ο SM προδήλως δεν προσδιοριζόταν ατομικώς, είτε άμεσα είτε έμμεσα, στο περιεχόμενο που αναρτήθηκε στον ιστότοπο της Mittelbayerischer Verlag, αλλά θεωρούσε ότι η χρήση, στο εν λόγω περιεχόμενο, της φράσεως την οποία αμφισβητούσε συνιστά, λαμβανομένης υπόψη της ιδιότητάς του ως Πολωνού πολίτη, προσβολή του δικαιώματός του στην προσωπικότητα.
Ως εκ τούτου, κατά το Δικαστήριο, στην υπόθεση εν προκειμένω, δεν υφίσταται ιδιαιτέρως στενός σύνδεσμος μεταξύ του δικαστηρίου του τόπου στον οποίο βρίσκεται το κέντρο των συμφερόντων του προσώπου που επικαλείται το εν λόγω δικαίωμα στην προσωπικότητα και της σχετικής διαφοράς, με αποτέλεσμα το δικαστήριο αυτό να μην έχει διεθνή δικαιοδοσία για την εκδίκαση της ως άνω διαφοράς βάσει του άρθρου 7, σημείο 2, του κανονισμού Βρυξέλλες Ια.
Γίνεται υπόμνηση ότι η διαδικασία εκδόσεως προδικαστικής αποφάσεως παρέχει στα δικαστήρια των κρατών μελών τη δυνατότητα να υποβάλουν στο Δικαστήριο, στο πλαίσιο της ένδικης διαφοράς της οποίας έχουν επιληφθεί, ερώτημα σχετικό με την ερμηνεία του δικαίου της Ένωσης ή με το κύρος πράξεως οργάνου της Ένωσης. Το Δικαστήριο δεν αποφαίνεται επί της διαφοράς που εκκρεμεί ενώπιον του εθνικού δικαστηρίου. Στο εθνικό δικαστήριο εναπόκειται να επιλύσει τη διαφορά αυτή, λαμβάνοντας υπόψη την απόφαση του Δικαστηρίου. Η απόφαση αυτή δεσμεύει, ομοίως, άλλα εθνικά δικαστήρια ενώπιον των οποίων ανακύπτει παρόμοιο ζήτημα.
Το πλήρες κείμενο της απόφασης είναι διαθέσιμο στην ιστοσελίδα CURIA
