Του Max Hastings
Μεταξύ των επιχειρημάτων τα οποία έπεισαν Βρετανούς σαν εμένα να αντιταχθούν στο Brexit ήταν το γεγονός ότι θα δημιουργούσε μια σειρά νέων διπλωματικών πονοκεφάλων που το Ηνωμένο Βασίλειο δεν είχε καμία ανάγκη, σε αντάλλαγμα για ένα αναιμικό, αόριστο είδος νέας “ελευθερίας”.
Είναι αλήθεια ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι σε “κακά χάλια”: δεν νομίζω ότι μπορεί να επιβιώσει την επόμενη δεκαετία χωρίς ριζική αναμόρφωση. Ήταν ωστόσο πάντα αναπόφευκτο ότι, αν οι Βρετανοί ήταν εκείνοι που θα διέλυαν το “πάρτι”, οι χολωμένοι εταίροι μας θα μας τιμωρούσαν. Και έγινε έτσι ακριβώς.
Την ώρα που η κυβέρνηση του πρωθυπουργού Μπόρις Τζόνσον παλεύει με την πανδημία της Covid-19, αντιμετωπίζει ταυτόχρονα μια σειρά από επερχόμενες κρίσεις οι οποίες έχουν τις ρίζες τους στη διάρρηξη των σχέσεων της Βρετανίας με την ΕΕ.
Ο “Βράχος”
Πρώτος σταθμός είναι η ένταση μεταξύ της Βρετανίας και της Ισπανίας για το Γιβραλτάρ, μια πληγή για τους Ισπανούς αφότου η Βρετανία απέκτησε τον “Βράχο” στην είσοδο της Μεσογείου, κατακτώντας τον το 1704. Είναι μια ιστορική ανωμαλία ότι η σημαία του Ηνωμένου Βασιλείου εξακολουθεί να κυματίζει πάνω σε αυτό τον θύλακα των 2,6 τετραγωνικών μιλίων, αν και όχι περισσότερο από τη ναυτική βάση των ΗΠΑ στον Κόλπο του Γκουαντάναμο στην Κούβα ή από τις ισπανικές κτήσεις – θύλακες στη βόρεια Αφρική, που λειτουργούν ως “σφήνες” στο έδαφος του Μαρόκου.
Οι Ισπανοί θεωρούν προσβλητικό το γεγονός ότι οι Βρετανοί παραμένουν προσκολλημένοι στη διατήρηση αυτού του – από γεωγραφική άποψη – κομματιού της Ισπανίας. Έχουν επανειλημμένα ξεσπάσει συγκρούσεις, που κυμαίνονται από ανταλλαγές προσβολών μέχρι κλείσιμο των συνόρων. Ο “Βράχος” έχει υποστεί αρκετές πολιορκίες, μεταξύ των οποίων μία το 1727-28, κατά την οποία ένας άγνωστος Βρετανός στρατιώτης έγραφε στο ημερολόγιό του:
“Εδώ δεν υπάρχει τίποτα για να κάνει κανείς ούτε νέα, όλα είναι σε αδράνεια και σε αγωνία, με τις ακίνδυνες εκτροπές του αλκοόλ, του χορού, της διασκέδασης, της πορνείας, του παιχνιδιού και άλλων αθώων κραιπαλών για να περνά η ώρα – και πραγματικά, για να πω και τη δική μου γνώμη, σκέφτομαι και φρονώ ότι τα Σόδομα και τα Γόμορρα δεν ήταν ούτε κατά το ήμισυ τόσο πονηρά και βέβηλα όσο αυτή η άξια πόλη και φρουρά του Γιβραλτάρ”.
Τα πράγματα δεν έχουν αλλάξει και πολύ: η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου για χρόνια θεωρούσε πολιτικά συμφέρον να αγνοεί την κακή φήμη του Γιβραλτάρ ως “Μέκκας” για ξέπλυμα χρήματος και τυχερά παιχνίδια στο Διαδίκτυο.
Οι Βρετανοί και οι Ισπανοί έγιναν κάπως πιο ευγενικοί μεταξύ τους σχετικά με το θέμα όταν ήταν και οι δύο μέλη της ΕΕ, ωστόσο η Μαδρίτη δεν παραιτήθηκε ποτέ από την αξίωσή της στο συγκεκριμένο έδαφος. Ο διακανονισμός γύρω από το Γιβραλτάρ αναβλήθηκε στις διαπραγματεύσεις για τη συνθήκη του Brexit το 2019, ωστόσο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις Βρυξέλλες προτείνει τώρα μια νέα συμφωνία, με βάση την οποία ο “Βράχος” και η Ισπανία θα απολαμβάνουν τελωνειακή ένωση και σύνορα χωρίς ελέγχους, με τήρηση των κανόνων και του ρυθμιστικού πλαισίου της ΕΕ.
Η πρόταση δεν θα είχε σχεδόν καμία πρακτική επίπτωση στη ζωή του βρετανικού θύλακα, αποτελεί ωστόσο “ανάθεμα” για την εθνικιστική κυβέρνηση του Τζόνσον. Ο Ντόμινικ Ράαμπ, Βρετανός υπουργός Εξωτερικών, υποστηρίζει ότι η πρόταση της ΕΕ “έχει ως στόχο να υπονομεύσει την κυριαρχία του Ηνωμένου Βασιλείου στο Γιβραλτάρ”. Το μόνο σίγουρο σ’ αυτή τη διαμάχη σχετικά με μια περιοχή με 34.000 κατοίκους είναι ότι οξύνει άσκοπα τις σχέσεις μεταξύ Βρετανίας και Ισπανίας.
Η λογική υποδηλώνει ότι το Ηνωμένο Βασίλειο πρέπει να παραχωρήσει το συγκεκριμένο έδαφος, το οποίο δεν έχει πλέον καμία στρατηγική σημασία. Είχα προτρέψει ως προς αυτό τον Ντάγκλας Χερντ, Βρετανό υπουργό Εξωτερικών τη δεκαετία του 1990, όταν μου διεκτραγωδούσε τις εκθέσεις των μυστικών υπηρεσιών οι οποίες περιέγραφαν λεπτομερώς τις ανατριχιαστικές εγκληματικές δραστηριότητες που χρηματοδοτούνται μέσω του Γιβραλτάρ.
Δεν είμαι ωστόσο πολιτικός. Η άποψη διαδοχικών βρετανικών κυβερνήσεων σχετικά με τέτοια ζητήματα – συμπεριλαμβανομένης της άρνησης παράδοσης των Νήσων Φόκλαντ στην Αργεντινή – είναι ότι η εγκατάλειψη του Γιβραλτάρ θα προκαλούσε τεράστια οργή στην κοινή γνώμη στο εσωτερικό, χωρίς κανένα πολιτικό όφελος.
Έτσι, είμαι απόλυτα βέβαιος ότι η Βρετανία θα εξακολουθεί να κυριαρχεί επί του “Βράχου” και επί των πιο διάσημων κατοίκων του, μιας αποικίας βαρβαρικών μακάκων, τους οποίους επισκέπτονται γενιές και γενιές Βρετανών ναυτικών και τουριστών, μέχρι και την ημέρα που θα με μεταφέρουν στην τελευταία μου κατοικία. Όσο πιο νευρωτικό γίνεται ένα έθνος για τη θέση του στον κόσμο, τόσο πιο πιθανό είναι να προσκολλάται σε μικρο-σύμβολα.
Η παράνομη μετανάστευση μέσω Γαλλίας
Πιο βόρεια, ο καλός καιρός φέρνει στη Μάγχη από τη Γαλλία έναν στόλο σκαφών και ατελείωτες ουρές φορτηγών που μεταφέρουν παράνομους μετανάστες -περίπου 8.000 ήδη για φέτος, τέσσερις φορές περισσότερους απ’ ό,τι για όλο το 2019, με τους περισσότερους να προέρχονται από την Αφρική.
Οι Γάλλοι παλεύουν να αντιμετωπίσουν έναν ακόμη μεγαλύτερο αριθμό οικονομικών “φυγάδων” προς τη χώρα τους και είναι αναμφίβολα χαρούμενοι που βλέπουν όσο το δυνατόν περισσότερους εξ αυτών να ταξιδεύουν στη χώρα των “Rosbifs”.
Προβλεπόταν άλλωστε -από τον πρόεδρο της Γαλλίας Εμανουέλ Μακρόν μεταξύ άλλων- ότι το Brexit θα αφαιρούσε το τελευταίο αποτύπωμα γαλλικής υποστήριξης για τον περιορισμό της διασυνοριακής κυκλοφορίας μεταναστών προς τη Βρετανία. Έτσι και αποδείχθηκε.
Τον Ιούλιο, οι Βρετανοί δέσμευσαν περισσότερα από 75 εκατομμύρια δολάρια προς παροχή στη Γαλλία προκειμένου η τελευταία να ενισχύσει τις περιπολίες της, ωστόσο κανένας λογικός άνθρωπος δεν αναμένει ότι αυτό θα τερματίσει την καθημερινή “ρεγκάτα” προς τους Λευκούς Γκρεμούς του Ντόβερ.
Αυτό που ονομαζόταν, έναν αιώνα νωρίτερα, Entente Cordiale, έχει γίνει πολύ λιγότερο εγκάρδια.
Ο “κόμπος” της Ιρλανδίας
Κι έτσι φτάνουμε στην Ιρλανδία, το επίκεντρο των πιο σοβαρών διασυνοριακών διαφορών που πλήττουν την κυβέρνηση του Γουέστμινστερ και μια απειλή για την εκ νέου ανάφλεξη της διακοινοτικής βίας. Επιστρέφοντας στο δημοψήφισμα για το Brexit του 2016, ο Τζόνσον και οι συνεργάτες του απέρριπταν την προφανή αδυναμία “συμφιλίωσης” της εξόδου του Η.Β. από την ΕΕ με τους όρους της ιρλανδικής ειρηνευτικής συμφωνίας της Μεγάλης Παρασκευής, κάνοντας λόγ για ένα “απλό τεχνικό ζήτημα”.
Όσοι γνωρίζουν καλά την Ιρλανδία αναγνώριζαν πάντα την απερισκεψία των Τόρις για το θέμα. Η Συμφωνία της Μεγάλης Παρασκευής του 1998, τερματίζοντας τρεις δεκαετίες διαμάχης, αναγνώρισε τις νόμιμες φιλοδοξίες των ρεπουμπλικανών της Βόρειας Ιρλανδίας να επιδιώξουν ένα ενιαίο κράτος για ολόκληρο το νησί – με ειρηνικά μέσα αντί για τρομοκρατικές επιχειρήσεις.
Η Συνθήκη του Brexit, η οποία υπογράφηκε από την κυβέρνηση Τζόνσον, κράτησε ανοιχτά τα σύνορα μεταξύ της Δημοκρατίας της Ιρλανδίας – ακόμη ενθουσιώδους μέλους της ΕΕ – και της βρετανικής Βόρειας Ιρλανδίας, με συμφωνία για επιβολή τελωνειακών ελέγχων σε εμπορεύματα που κινούνται μέσω της Ιρλανδικής Θάλασσας, από και προς την ηπειρωτική χώρα του Ηνωμένου Βασιλείου. Αυτό γίνεται για να αποφευχθεί η παραβίαση της ακεραιότητας της ενιαίας αγοράς της ΕΕ.
Οι φασαριόζοι φιλοβρετανοί “Ενωτικοί” της Βόρειας Ιρλανδίας, ωστόσο, αισθάνονται προδομένοι από τη μητέρα πατρίδα Βρετανία, καθώς θεωρούν ότι εγκαταλείφθηκαν να γίνουν επί της ουσίας μέρος της Ιρλανδικής Δημοκρατίας. Υπήρξαν μάλιστα και ταραχές σε προτεσταντικές εργατικές περιοχές. Πολλοί αρνούνται να αποδεχθούν τη σταδιακή επέκταση των τελωνειακών ελέγχων στην Ιρλανδική Θάλασσα, υποστηρίζοντας ότι αυτοί παραβιάζουν τα δικαιώματά τους ως πολίτες του Ηνωμένου Βασιλείου και θεωρούν ακόμη και το ιρλανδικό πρωτόκολλο της Συνθήκης του Brexit ως παραβίαση της Συμφωνίας της Μεγάλης Παρασκευής.
Ο Rory Montgomery, Ιρλανδός πρώην αντιπρόσωπος στην ΕΕ, έγραψε: “Η εμπιστοσύνη στην καλή πίστη αυτής της βρετανικής κυβέρνησης, η οποία ποτέ δεν ήταν υψηλή, είναι τώρα ελάχιστη … από όλες τις πλευρές στη Βόρεια Ιρλανδία”.
Κι αυτό έχει βάση: πολλά ηγετικά στελέχη του κυβερνώντος στη Βρετανία Συντηρητικού Κόμματος έχουν υποστηρίξει τη θέση των φιλοβρετανών “Ενωτικών” ότι το να επιτρέπεται στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο να διαιτητεύει διαφορές σχετικά με το Ιρλανδικό Πρωτόκολλο αποτελεί παραβίαση της κυριαρχίας του Ηνωμένου Βασιλείου. Ο David Frost, ο διόλου εγκρατής υπουργός Brexit του Τζόνσον, απαιτεί την επαναδιατύπωση των διατάξεων για τις τελεωνειακές ρυθμίσεις στην Ιρλανδία της Συμφωνίας του Brexit. Δεδομένου ότι ο ίδιος ο Frost διαπραγματεύτηκε αυτήν τη συνθήκη, κάτι τέτοιο αποτελεί μια αρκετά φιλόδοξη απαίτηση.
Ο Τζόνσον δήλωσε πρόσφατα ότι η Βόρεια Ιρλανδία είναι μέρος του Ηνωμένου Βασιλείου με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που είναι και τα υπόλοιπα συστατικά μέρη του: Αγγλία, Σκωτία και Ουαλία. Αυτό είναι απλά αναληθές. Κανένας πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου από τον διαμοιρασμό της Ιρλανδίας το 1921 δεν προσπάθησε να προσποιηθεί κάτι τέτοιο. Οι σύγχρονες βρετανικές κυβερνήσεις έχουν αναγνωρίσει ότι η Βόρεια Ιρλανδία παραμένει μέρος του Ηνωμένου Βασιλείου – αρκεί αυτή να είναι η επιθυμία του λαού της. Και οι δημοσκοπήσεις έχουν δείξει ότι η πλειοψηφία στο Βορρά τάσσεται πλέον υπέρ της διεξαγωγής ενός δημοψηφίσματος γι’ αυτό ακριβώς το ζήτημα.
Λιγότεροι φίλοι, περισσότεροι αντίπαλοι
Η διαφωνία σχετικά με το πρωτόκολλο της Συνθήκης του Brexit είναι γεμάτη κινδύνους τόσο για τη Βόρεια Ιρλανδία, όσο και για τη βρετανική κυβέρνηση. Η διεθνής άποψη, συμπεριλαμβανομένης κυρίως εκείνης της κυβέρνησης του προέδρου των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν, είναι απίθανο να είναι ευνοϊκή για τις θέσεις του Τζόνσον. Ο τελευταίος απαιτεί αλλαγές σε μια συνθήκη την οποία διαπραγματεύτηκαν οι υπουργοί του και υπέγραψε η χώρα του, απλώς και μόνο επειδή αποδεικνύεται αδύνατο να συμβιβαστεί με τις εγχώριες πολιτικές του υποσχέσεις.
Εάν η Βρετανία δεν κινηθεί με εξαιρετικά προσεκτικά βήματα, πράγμα που τα πρόσφατα γεγονότα δείχνουν ότι η συγκεκριμένη κυβέρνηση δύσκολα μπορεί να κάνει, ο μαχητικός ιρλανδικός ρεπουμπλικανισμός θα μπορούσε να αναβιώσει και οι αιματηρές διαμάχες στους βορειοϊρλανδικούς δρόμους να ξαναρχίσουν.
Σε όλα αυτά, πρέπει να διατηρούμε βέβαια την αίσθηση της αναλογικότητας. Στη μεγάλη εικόνα των πραγμάτων – σε σύγκριση δηλαδή με την αντιπαράθεση των ΗΠΑ με την Κίνα, το Αφγανιστάν που απειλείται με αναρχία ή την ανατρεπτική δραστηριότητα της Ρωσίας έναντι της δημοκρατικής Δύσης – κανένα από τα σημεία τριβής μεταξύ Βρετανίας και ΕΕ δεν απειλεί να καταστεί άμεση ή σοβαρή κρίση. Ήταν άλλωστε πάντα αναπόφευκτο ότι το Brexit θα δημιουργούσε ζητήματα και διαμάχες.
Ωστόσο, οι εντάσεις οι οποίες αφορούν το Γιβραλτάρ, τη μετανάστευση και τη Βόρεια Ιρλανδία αναδεικνύουν τους κινδύνους που αντιμετωπίζει η χώρα και ο λαός του Τζόνσον, ως αποτέλεσμα της ιστορικής επιλογής τους να προχωρήσουν μόνοι τους.
Οι τυπικοί εκπρόσωποι του “Ναι” στο Brexit προχωρούσαν σε μεγαλοπρεπείς ισχυρισμούς ότι θα “επιτρέψει στη Βρετανία, ελεύθερη”, να αναπτύξει πλήρως τις δυνατότητές της. Ωστόσο, η ελευθερία μπορεί επίσης να φέρει και μοναξιά.
Ο Τζόνσον συσσωρεύει ξένους αντιπάλους – όχι ακριβώς εχθρούς, αλλά ανθρώπους που δεν νοιάζονται τα πράγματα να πηγαίνουν καλά για εκείνον – πολύ πιο γρήγορα απ’ ό,τι κερδίζει νέους συμμάχους και θαυμαστές.
https://www.capital.gr/bloomberg-view/3573558/o-seismos-pou-fernei-to-brexit-molis-xekinise
