Δημοσιεύθηκε η Ετήσια Έκθεση 2021/2022 της Διεθνούς Αμνηστίας. Αναφορικά με την Ελλάδα, όπως αναφέρεται στο σχετικό δελτίο τύπου, “συνεχίστηκαν οι αναφορές για παράνομη χρήση βίας κατά ειρηνικών διαδηλωτριών/-ών. Ένας Ρομά άντρας πυροβολήθηκε θανάσιμα κατά τη διάρκεια καταδίωξης από την αστυνομία. Οι επαναπροωθήσεις και οι παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων κατά των προσφυγισσών/-ύγων και των μεταναστριών/-ών συνεχίστηκαν, παρά τις συστηματικές διαψεύσεις των αρχών. Η καταστολή των αρχών κατά των ΜΚΟ και όσων εργάζονται για τη βοήθεια των προσφυγισσών/-ύγων συνεχίστηκε. Οι παραβιάσεις των δικαιωμάτων των αντιρρησιών συνείδησης για τη στρατιωτική υπηρεσία συνεχίστηκαν. Ενώ η βία κατά των γυναικών κλιμακωνόταν, το κοινοβούλιο ψήφισε ένα αμφιλεγόμενο νομοσχέδιο για την επιμέλεια των παιδιών που θέτει σε μεγαλύτερο κίνδυνο τα θύματα ενδοοικογενειακής βίας.
ΙΣΤΟΡΙΚΟ
Η Ελλάδα αντιμετώπισε μια οικολογική καταστροφή μετά τις πυρκαγιές που κατέστρεψαν πάνω από 900.000 εκτάρια δασών και γεωργικών εκτάσεων
ΒΑΣΑΝΙΣΤHΡΙΑ ΚΑΙ ΑΛΛΗ ΚΑΚΟΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΗ
Συνεχίστηκαν οι αναφορές για άσκοπη και υπερβολική χρήση βίας από την αστυνομία εναντίον ειρηνικών διαδηλωτριών/-ών και άλλων ατόμων. Τον Μάρτιο, πλάνα που έδειχναν την παράνομη χρήση βίας εναντίον νεαρού άντρα από αστυνομικό κατά τη διάρκεια ελέγχου εγγράφων κόβιντ προκάλεσαν την οργή της κοινής γνώμης και ξεσήκωσαν πολλές διαδηλώσεις. Διατάχθηκε πειθαρχική έρευνα και ένας αστυνομικός τέθηκε σε διαθεσιμότητα από τα καθήκοντά του, ενώ η εισαγγελία της Αθήνας διέταξε ποινική έρευνα. Δύο διαδηλωτές που συμμετείχαν σε μία από τις διαδηλώσεις του Μαρτίου κατήγγειλαν ότι βασανίστηκαν από αστυνομικούς της Γενικής Αστυνομικής Διεύθυνσης Αττικής κατά τη διάρκεια της ανάκρισής τους και υπέβαλαν μήνυση.
Τον Απρίλιο, δικαστήριο της Αθήνας έκρινε ότι η αστυνομία ευθύνεται για τους απειλητικούς για τη ζωή τραυματισμούς που υπέστη ο διαδηλωτής Γιάννης Καυκάς τον Μάιο του 2011 και του επιδίκασε αποζημίωση. Τον Σεπτέμβριο, οι αρχές άσκησαν έφεση κατά της απόφασης.
ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗ ΖΩΗ
Τον Οκτώβριο, δικαστήριο της Αθήνας ξεκίνησε εκ νέου την εκδίκαση της υπόθεσης δύο ατόμων και τεσσάρων αστυνομικών που κατηγορούνται για τον θάνατο του ΛΟΑΤΙ ακτιβιστή Ζακ Κωστόπουλου τον Σεπτέμβριο του 2018.
Κατά τη διάρκεια του ίδιου μήνα, ο Νίκος Σαμπάνης, ένας άοπλος 18χρονος Ρομά πέθανε μετά από θανάσιμο πυροβολισμό από την αστυνομία. Ένα 16χρονο Ρομά αγόρι, επίσης άοπλο, υπέστη σοβαρά τραύματα. Εφτά αστυνομικοί κατηγορήθηκαν για ανθρωποκτονία με ενδεχόμενο δόλο. Έγιναν εκκλήσεις προς τις αρχές να διεξαγάγουν ενδελεχείς πειθαρχικές και ποινικές έρευνες, μεταξύ άλλων για πιθανά ρατσιστικά κίνητρα.
ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΠΡΟΣΦΥΓΙΣΣΩΝ/-ΓΩΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΡΙΩΝ/-ΩΝ
ΕΠΑΝΑΠΡΟΩΘΗΣΕΙΣ
Οι επαναπροωθήσεις και οι παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων κατά προσφυγισσών/-ύγων και μεταναστριών/-ών στα χερσαία και τα θαλάσσια σύνορα συνεχίστηκαν, παρά τις συστηματικές διαψεύσεις των ελληνικών αρχών.
Τον Ιούνιο, μέσω των μαρτυριών 16 θυμάτων, η Διεθνής Αμνηστία ανέφερε 21 περιστατικά ομαδικών επαναπροωθήσεων προς την Τουρκία το 2020,[1] που πραγματοποιήθηκαν από άτομα τα οποία εμφανίζονταν να ανήκουν στις αστυνομικές αρχές και από άτομα με πολιτικά ή μη διακριτικά ρούχα. Τα περιστατικά εκτιμάται ότι επηρέασαν περίπου 1.000 άτομα. Πολλά θύματα υπέστησαν αυθαίρετη κράτηση και κακομεταχείριση, που σε ορισμένες περιπτώσεις ισοδυναμούσε με βασανιστήρια. Κανένα από τα ερωτηθέντα άτομα δεν είχε τη δυνατότητα να ζητήσει άσυλο ή να αμφισβητήσει την επιστροφή του. Η έρευνα, σε συμφωνία με στοιχεία από άλλους αξιόπιστους φορείς, έδειξε ότι οι επαναπροωθήσεις ήταν η de facto πολιτική συνοριακής διαχείρισης της Ελλάδας. Περισσότερες επαναπροωθήσεις καταγράφηκαν κατά το δεύτερο εξάμηνο του έτους.
Τον Αύγουστο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δήλωσε ότι η αποδέσμευση πρόσθετης χρηματοδότησης για δραστηριότητες συνοριακών ελέγχων στην Ελλάδα θα εξαρτηθεί από το εάν η χώρα θα δημιουργήσει έναν ανεξάρτητο μηχανισμό παρακολούθησης των συνόρων. Ενώ δεν είχε ακόμη δημιουργηθεί νέος μηχανισμός για τον σκοπό αυτόν, η κυβέρνηση προσδιόρισε την Εθνική Αρχή Διαφάνειας ως αρμόδια για τη διερεύνηση περιστατικών επαναπροωθήσεων. Οι ΜΚΟ, ωστόσο, αμφισβήτησαν την ανεξαρτησία αυτού του φορέα.
Αρκετές υποθέσεις επαναπροωθήσεων παρέμεναν σε εκκρεμότητα ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρώπινων Δικαιωμάτων και της Επιτροπής Ανθρώπινων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ.
ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΣΤΟ ΑΣΥΛΟ
Τον Ιούνιο, η κυβέρνηση χαρακτήρισε την Τουρκία ως «ασφαλή χώρα» για αιτούσες/-ντες άσυλο από το Αφγανιστάν, το Πακιστάν, το Μπαγκλαντές και τη Σομαλία, όπως ίσχυε ήδη για τις/τους Σύριες/-ους στο πλαίσιο του συμφώνου μετανάστευσης Ε.Ε.-Τουρκίας. Ο χαρακτηρισμός αυτός σημαίνει ότι οι αιτήσεις ασύλου στην Ελλάδα από αυτές τις εθνικότητες μπορούν πλέον να θεωρούνται απαράδεκτες και οι αιτούσες/-ντες να επιστρέφουν στην Τουρκία. Η απόφαση αυτή αγνόησε το γεγονός ότι η Τουρκία αρνούνταν να δεχτεί επιστροφές υπό το σύμφωνο Ε.Ε.-Τουρκίας από τον Μάρτιο του 2020. Δεν έλαβε επίσης υπόψη τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι αιτούσες/-ντες άσυλο και οι μετανάστριες/-ες στην Τουρκία, συμπεριλαμβανομένων των παράνομων επιστροφών και των εμποδίων στην πρόσβαση στην προστασία.
ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΥΠΟΔΟΧΗΣ
Οι θαλάσσιες αφίξεις συνέχισαν να μειώνονται απότομα σε σύγκριση με τα προηγούμενα έτη, με αποτέλεσμα να μειωθεί ο αριθμός των προσφυγισσών/-ύγων και των μεταναστριών/-ών στα νησιά του Αιγαίου. Κατά τη διάρκεια του έτους, τουλάχιστον 86 άνθρωποι που επιχείρησαν να διασχίσουν το Αιγαίο αναφέρθηκαν ως νεκροί ή αγνοούμενοι. Αφού ο καταυλισμός της Μόριας καταστράφηκε από πυρκαγιά το 2020, άρχισαν οι εργασίες για την αντικατάσταση των ανοιχτών καταυλισμών με «Κλειστές Ελεγχόμενες Δομές Νησιών» (ΚΕΔΝ), που χρηματοδοτούνται από την Ε.Ε. Από τον Νοέμβριο, στο νησί της Σάμου, οι αρχές κράτησαν παράνομα ορισμένα από τα διαμένοντα στα ΚΕΔΝ άτομα, εμποδίζοντάς τα να εξέλθουν από τις εγκαταστάσεις. Η απόφαση αφορούσε αιτούσες/-ντες άσυλο χωρίς έγκυρο έγγραφο καταγραφής («κάρτα ασύλου»), συμπεριλαμβανομένων των νεοεισερχομένων για τους οποίους δεν είχαν ακόμη εκδοθεί και των ατόμων με ανεπιτυχείς αιτήσεις ασύλου.
Τον Δεκέμβριο, αποφασίζοντας για την υπόθεση ενός Αφγανού κατοίκου της δομής, τοπικό δικαστήριο έκρινε ότι η απαγόρευση εξόδου ήταν παράνομη και διέταξε την άρση της. Στο τέλος του έτους, ωστόσο, οι κάτοικοι του ΚΕΔΝ που δεν διέθεταν έγκυρη κάρτα εξακολουθούσαν γενικά να μην μπορούν να εξέλθουν. Οι συνθήκες υποδοχής στον προσωρινό καταυλισμό του Μαυροβουνίου στη Λέσβο, όπου ζούσαν τα άτομα που είχαν εκτοπιστεί από τη Μόρια μετά τις πυρκαγιές, εξακολουθούσαν να προκαλούν ανησυχία.
ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ
Τον Ιανουάριο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών Δικαιωμάτων διαπίστωσε ότι η Ελλάδα παραβιάζει αρκετές διατάξεις του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη. Η απόφαση επικεντρώθηκε στην ακατάλληλη στέγαση των συνοδευόμενων και ασυνόδευτων παιδιών μεταναστριών/-ών και αιτουσών/-ούντων άσυλο και στην αδυναμία να διασφαλιστεί η προστασία τους από βλάβες. Η επιτροπή διαπίστωσε επίσης παραβιάσεις σε σχέση με το σύστημα επιτροπείας της Ελλάδας, την κράτηση των ασυνόδευτων παιδιών μεταναστριών/-ών σε «προστατευτική επιτήρηση», τη μη παροχή επίσημης εκπαίδευσης στα παιδιά στα νησιά και του δικαιώματος στην υγεία.
ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ
Οι ΜΚΟ που διεξάγουν εκστρατεία για το άνοιγμα της πρόσβασης στα εμβόλια κατά του κόβιντ για άτομα χωρίς έγγραφα ανέφεραν ότι εξακολουθούν να υπάρχουν προκλήσεις. Νομική διάταξη που εγκρίθηκε τον Οκτώβριο διεύρυνε τις δυνατότητες για τις/τους μετανάστριες/-ες χωρίς χαρτιά να εγγραφούν για εμβολιασμό και να λάβουν το σχετικό πιστοποιητικό, και εισήγαγε εγγυήσεις κατά της απέλασης. Τον Δεκέμβριο, μια υπουργική απόφαση επέτρεψε στους φορείς της κοινωνίας των πολιτών να χορηγούν εμβόλια σε ευάλωτα άτομα, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που δεν έχουν έγγραφα.
ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΤΡΙΕΣ/ΤΕΣ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ
Τον Μάρτιο, τρεις ειδικοί εισηγητές του ΟΗΕ εξέφρασαν ανησυχίες για τις νέες περιοριστικές απαιτήσεις εγγραφής που θεσπίστηκαν το 2020 για τις ΜΚΟ που εργάζονται με μετανάστριες/-ες και προσφύγισσες/-όσφυγες.
Τον Νοέμβριο, χρόνια μετά την αρχική τους σύλληψη και την απελευθέρωσή τους με εγγύηση το 2018, οι υπερασπιστές των ανθρώπινων δικαιωμάτων Sarah Mardini και Séan Binder μαζί με άλλα 22 μέλη της ΜΚΟ Emergency Response Centre International, αντιμετώπισαν δίκη στη Λέσβο για ορισμένες από τις κατηγορίες που τους έχουν απαγγελθεί. Αυτές περιλάμβαναν κατηγορίες για κατασκοπεία, παράνομη χρήση ραδιοσυχνοτήτων και πλαστογραφία, και προέκυψαν από το έργο τους στη διάσωση και τη βοήθεια προσφυγισσών/-ύγων. Η δίκη αναβλήθηκε και το θέμα παραπέμφθηκε σε ανώτερο δικαστήριο. Η έρευνα για τις υπόλοιπες κατηγορίες εναντίον της ομάδας παρέμεινε σε εκκρεμότητα.
ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΣΥΝΑΘΡΟΙΣΗΣ
Οι ελληνικές αρχές δεν διευκόλυναν και συνέχισαν να παρεμβαίνουν παράνομα στο δικαίωμα της ελευθερίας στην ειρηνική συνάθροιση.[2] Στα τέλη Ιανουαρίου, ο επικεφαλής της αστυνομίας εισήγαγε γενική απαγόρευση των δημόσιων υπαίθριων συγκεντρώσεων άνω των 100 ατόμων επικαλούμενος λόγους δημόσιας υγείας. Αρκετές ειρηνικές συγκεντρώσεις διαλύθηκαν από την ελληνική αστυνομία καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.
ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ
Τον Απρίλιο, το Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας ανέφερε 107 περιστατικά ρατσιστικής βίας όπως καταγράφηκαν το 2020. Μεταξύ Αυγούστου και Οκτωβρίου, αναφέρθηκαν εγκλήματα μίσους από μέλη ακροδεξιών ομάδων και άλλων ατόμων εναντίον μεταναστριών/-ών, φοιτητριών/-ών και μελών πολιτικών κομμάτων στην Κρήτη, την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη.
ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΑΝΤΙΡΡΗΣΙΩΝ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ
Συνεχίστηκαν οι σοβαρές παραβιάσεις των δικαιωμάτων των αντιρρησιών συνείδησης ως προς τη στρατιωτική θητεία, συμπεριλαμβανομένων επανειλημμένων διώξεων, προστίμων και συλλήψεων. Στο τέλος του έτους εκκρεμούσαν προσφυγές στο Ανώτατο Διοικητικό Δικαστήριο κατά της διακριτικής απόρριψης αιτήσεων για το καθεστώς του αντιρρησία συνείδησης. Η Επιτροπή Ανθρώπινων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ έθεσε ερωτήματα σχετικά με τα δικαιώματα των αντιρρησιών συνείδησης, και την τιμωρητική και με διακρίσεις «εναλλακτική θητεία», τα οποία θα πρέπει να εξεταστούν στην επόμενη περιοδική έκθεση της Ελλάδας. Η Ελλάδα έλαβε επίσης συστάσεις σχετικά με το θέμα στο πλαίσιο του Universal Periodic Review.
Σε μια απόφαση-ορόσημο τον Δεκέμβριο, η Επιτροπή Ανθρώπινων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ διαπίστωσε πολλαπλές παραβιάσεις του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και τα Πολιτικά Δικαιώματα στην υπόθεση του αντιρρησία συνείδησης Λάζαρου Πετρομελίδη.
ΒΙΑ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΟΡΙΤΣΙΩΝ
Κατά τη διάρκεια του έτους, 17 γυναίκες δολοφονήθηκαν από τους συντρόφους τους ή τους πρώην συντρόφους τους. Οι δολοφονίες τους ανέδειξαν το πρόβλημα της ενδοοικογενειακής βίας και επανέφεραν τις εκκλήσεις των ομάδων για τα δικαιώματα των γυναικών να χρησιμοποιηθεί ο όρος «γυναικοκτονία» στον δημόσιο διάλογο και στη νομοθεσία. Από τον Ιανουάριο, το ελληνικό #MeToo έριξε φως σε δεκάδες αναφορές βιασμών και σεξουαλικών παρενοχλήσεων στον αθλητισμό και τον πολιτισμό, όπου πολλές γυναίκες μίλησαν δημόσια για την κακοποίησή τους.
Μεταξύ Μαρτίου και Μαΐου, ομάδες γυναικείων και ανθρώπινων δικαιωμάτων ζήτησαν την απόσυρση του νομοσχεδίου για την επιμέλεια των παιδιών, το οποίο θα έθετε σε μεγαλύτερο κίνδυνο τα θύματα ενδοοικογενειακής βίας και θα παραβίαζε την αρχή του βέλτιστου συμφέροντος του παιδιού. Το αμφιλεγόμενο νομοσχέδιο, το οποίο έγινε νόμος τον Μάιο, διακινδυνεύει να δώσει στους δράστες βίας και κακοποίησης πρόσβαση στα θύματά τους, και μάλιστα για παρατεταμένο χρονικό διάστημα.
ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ
Στις αρχές Νοεμβρίου, καθώς η Ελλάδα ανέφερε τον υψηλότερο ημερήσιο μέσο όρο μολύνσεων από κόβιντ από την αρχή της πανδημίας, τα συνδικάτα των εργαζομένων στον τομέα της υγείας ζήτησαν περισσότερη χρηματοδότηση και την πρόσληψη πολύ περισσότερου μόνιμου προσωπικού για την ενίσχυση του αποδυναμωμένου Εθνικού Συστήματος Υγείας.
Ανησυχίες εκφράστηκαν για τον τιμωρητικό και μεροληπτικό χαρακτήρα του προστίμου των 100 ευρώ μηνιαίως που επιβάλλεται σε άτομα άνω των 60 ετών εάν δεν συμμορφώνονται με τον υποχρεωτικό εμβολιασμό για τον κόβιντ, μετά την εφαρμογή σχετικής νομοθετικής διάταξης από το κοινοβούλιο στις αρχές Δεκεμβρίου.
ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΩΝ
Τον Ιανουάριο, ο Δημήτρης Κουφοντίνας, μέλος της ένοπλης ομάδας Επαναστατική Οργάνωση 17 Νοέμβρη, ξεκίνησε απεργία πείνας για να διαμαρτυρηθεί για την απόφαση της κυβέρνησης να τον μεταφέρει στις φυλακές Δομοκού και όχι στις φυλακές Κορυδαλλού σύμφωνα με την εθνική νομοθεσία. Παρά τη σημαντική επιδείνωση της υγείας του, οι αρχές αρνήθηκαν να δεχτούν το αίτημά του. Τον Μάρτιο, ο Δημήτρης Κουφοντίνας τερμάτισε την απεργία πείνας του.
Στα τέλη Αυγούστου, η Πρωτοβουλία για τα Δικαιώματα των Κρατουμένων εξέφρασε την ανησυχία της για την αναφερόμενη αύξηση των περιπτώσεων κόβιντ στις φυλακές, τον περιορισμένο αριθμό υγειονομικού προσωπικού και τις συνθήκες υπερπληθυσμού.
Διαβάστε ολόκληρη την ετήσια έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας για την κατάσταση των ανθρώπινων δικαιωμάτων στον κόσμο εδώ.
[1] Greece: Violence, Lies, and Pushbacks – Refugees and Migrants Still Denied Safety and Asylum at Europe’s Borders (Index: EUR 25/4307/2021), 23 June [ελληνικά εδώ: https://www.amnesty.gr/news/press/article/24483/ellada-vale-telos-stis-e…
[2] Greece: Freedom of Assembly at Risk and Unlawful Use of Force in the Era of COVID-19 (Index: EUR 25/4399/2021), 14 July [ελληνικά εδώ: https://www.amnesty.gr/news/press/article/24494/ellada-oi-arhes-kanoyn-k…
(photo: amnesty.eu)
