Η Ολομέλεια του Ανωτάτου Ακυρωτικού Δικαστηρίου με την υπ΄ αριθμ. 430/2022 απόφασή της έκρινε ότι από τις επιταγές του άρθρου 21 του Συντάγματος απορρέει, ο «στοιχειώδης απαγορευτικός κανόνας, δεσμευτικός για τον κοινό νομοθέτη, σύμφωνα με τον οποίο δεν είναι συνταγματικώς ανεκτός ο περιορισμός ή η υποβάθμιση της παρεχόμενης στους πολυτέκνους ειδικής φροντίδας χωρίς αποχρώντα λόγο».
Για το λόγο αυτό, , δεν είναι επιτρεπτό να ταυτίζεται η ειδική, κατά το Σύνταγμα, προστασία των πολύτεκνων οικογενειών με την πρόνοια της πολιτείας για τις οικονομικά ή κοινωνικά ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού.
Κατά συνέπεια κρίθηκε από την Ολομέλεια του ΣτΕ ότι η επίμαχη υπουργική απόφαση «αντιβαίνει και ευθέως στις διατάξεις των παραγράφων 2 και 5 του άρθρου 21 του Συντάγματος, στο μέτρο που καταργεί το ισχύον κατά την έκδοσή της ειδικό τιμολόγιο οικιακής χρήσης για τις πολύτεκνες οικογένειες, εξομοιώνοντας την κατά τις διατάξεις του Συντάγματος ειδική προστασία των πολυτέκνων στο πλαίσιο της ασκούμενης δημογραφικής πολιτικής με τις λοιπές διακεκριμένες κατά το άρθρο αυτό του Συντάγματος περιπτώσεις άσκησης κοινωνικής πολιτικής χωρίς αποχρώντα λόγο».
Αριθμός 430/2022
ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ
ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ
Συνεδρίασε δημόσια στο ακροατήριό του στις 14 Μαΐου 2021, με την εξής σύνθεση: Ε. Σάρπ, Πρόεδρος, Μ. Καραμανώφ, Μ. Πικραμένος, Γ. Τσιμέκας, Αντιπρόεδροι του Συμβουλίου της Επικρατείας, Ο. Ζύγουρα, Β. Ραφτοπούλου, Κ. Φιλοπούλου, Θ. Αραβάνης, Δ. Μακρής, Ηλ. Μάζος, Ι. Σύμπλης, Κ. Κονιδιτσιώτου, Α. Γαλενιανού-Χαλκιαδάκη, Χρ. Σιταρά, Μ. Τριπολιτσιώτη, Α. Σδράκα, Β. Ανδρουλάκης, Ε. Σκούρα, Κ. Μαρίνου, Σύμβουλοι, Χρ. Παπανικολάου, Κ. Κατρά, Γ. Φλίγγου, Πάρεδροι. Από τους ανωτέρω οι Σύμβουλοι Ι. Σύμπλης και Α. Γαλενιανού-Χαλκιαδάκη, καθώς και η Πάρεδρος Γ. Φλίγγου, μετέχουν ως αναπληρωματικά μέλη, σύμφωνα με το άρθρο 26 παρ. 2 του ν. 3719/2008. Γραμματέας η Ελ. Γκίκα.
Α. Για να δικάσει την από 20 Μαρτίου 2018 αίτηση:
των: ….. 3. Ανωτάτης Συνομοσπονδίας Πολυτέκνων Ελλάδος (Α.Σ.Π.Ε.), που εδρεύει στην Αθήνα (Πλ. Ελευθερίας 22), οι οποίοι παρέστησαν με τον δικηγόρο Αντώνιο Αργυρό (Α.Μ. 7372), που τον διόρισαν με πληρεξούσια,
κατά του Υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας, ο οποίος παρέστη με την Ευφροσύνη Μπερνικόλα, Νομική Σύμβουλο του Κράτους, η οποία κατέθεσε δήλωση, σύμφωνα με το άρθρο 26 του ν. 4509/2017, περί μη εμφανίσεώς της.Η εκδίκαση άρχισε με την ανάγνωση της εκθέσεως της εισηγήτριας, Συμβούλου Χρ. Σιταρά.
- Επειδή, με τις αιτήσεις αυτές ζητείται η ακύρωση της ΥΠΕΝ/ΥΠΡΓ/892/152/8.1.2018 κανονιστικής απόφασης του Υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας (Β΄ 242/1.2.2018, με έναρξη ισχύος από 15.2.2018), με τίτλο «Τροποποίηση της αριθμ. Δ5-ΗΛ/Β/Φ29/16027/6.8.2010 απόφασης του Υφυπουργού Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής “Εφαρμογή Κοινωνικού Οικιακού Τιμολογίου” (Β΄ 1403), όπως ισχύει». Η ακύρωση ζητείται κατά το μέρος που με την προσβαλλόμενη απόφαση (άρθρο 5 παρ. 2) καταργούνται οι προϊσχύουσες ρυθμίσεις για το ειδικό τιμολόγιο ηλεκτρικής ενέργειας οικιακής χρήσης των πολύτεκνων οικογενειών (2153/3.4.1996 απόφαση της Επιτροπής Τιμών και Εισοδημάτων, Δ5-ΗΛ/Β/Φ29/οικ.247/8.1.1996 οδηγία του Υπουργείου Ανάπτυξης για την υλοποίηση της προηγούμενης απόφασης και Δ5/ΗΛ/Β/Φ29/22891/17.12.2004 απόφαση Υπουργού Ανάπτυξης) και οι οικογένειες αυτές εντάσσονται σε ενιαία ρύθμιση εκπτώσεων στα τιμολόγια ηλεκτρικού ρεύματος με τα “ευάλωτα νοικοκυριά”, στο πλαίσιο της εφαρμογής του “κοινωνικού οικιακού τιμολογίου” ηλεκτρικού ρεύματος, παραλλήλως δε καθορίζονται όρια τετραμηνιαίας κατανάλωσης μειωμένα σε σχέση με τα προηγουμένως ισχύοντα για τις πολύτεκνες οικογένειες.
- Επειδή, νομίμως (άρθρο 14 παρ.2 του π.δ. 18/1989, Α΄ 8) οι δύο αυτές υποθέσεις εισάγονται ενώπιον της Ολομελείας του Συμβουλίου της Επικρατείας μετά την έκδοση της 196/2021 απόφασης του Δ΄ Τμήματος, με την οποία, αφού κρίθηκαν συνεκδικαστέες ως συναφείς και η δεύτερη από αυτές (με αριθμό κατάθεσης 869/2018) απορρίφθηκε ως απαράδεκτη κατά το μέρος που ασκείται από τους αιτούντες που αναφέρονται στο δικόγραφο με τους αριθμούς 2, 3, 4 και 5, παραπέμφθηκε η υπόθεση, κατά τα λοιπά, στην Ολομέλεια του Δικαστηρίου.
- Επειδή, περαιτέρω, περαιτέρω, τα φυσικά πρόσωπα που ασκούν τις κρινόμενες αιτήσεις είναι, όπως προκύπτει από τα προσκομισθέντα στοιχεία, πολύτεκνοι γονείς κατά την έννοια του νόμου (σύμφωνα με το άρθρο πρώτο του ν. 1910/1944 “περί κωδικοποιήσεως και συμπληρώσεως της νομοθεσίας περί προστασίας πολυτέκνων”, Α΄ 229, όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρο 6 παρ. 1 του ν. 3454/2006, Α΄ 75, πολύτεκνοι είναι οι γονείς που έχουν τη γονική μέριμνα και επιμέλεια τεσσάρων τουλάχιστον τέκνων, τα οποία είναι άγαμα και δεν έχουν συμπληρώσει το 23ο έτος της ηλικίας τους ή σπουδάζουν σε αναγνωρισμένες σχολές ή ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης ή εκπληρώνουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις και δεν έχουν συμπληρώσει το 25ο έτος της ηλικίας τους). Περαιτέρω, το αιτούν νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου (ένωση σωματείων) με την επωνυμία “Ανωτάτη Συνομοσπονδία Πολυτέκνων Ελλάδος” έχει, σύμφωνα με το καταστατικό του, ως σκοπό την προάσπιση και προαγωγή των συμφερόντων των πολυτέκνων της χώρας. Ενόψει τούτων, οι αιτούντες, ισχυριζόμενοι, μεταξύ άλλων, ότι η προσβαλλόμενη πράξη αντιβαίνει στη συνταγματική προστασία των πολύτεκνων οικογενειών, η οποία αποσκοπεί στην αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος της χώρας, ασκούν τις αιτήσεις με έννομο συμφέρον και, εν γένει, παραδεκτώς.
- Επειδή το Σύνταγμα, όπως ίσχυε κατά τον χρόνο της έκδοσης της προσβαλλόμενης υπουργικής απόφασης, όριζε στο άρθρο 21 τα εξής: “1. Η οικογένεια, ως θεμέλιο της συντήρησης και προαγωγής του Έθνους, καθώς και ο γάμος, η μητρότητα και η παιδική ηλικία τελούν υπό την προστασία του Κράτους. 2. Πολύτεκνες οικογένειες, ανάπηροι πολέμου και ειρηνικής περιόδου, θύματα πολέμου, χήρες και ορφανά εκείνων που έπεσαν στον πόλεμο, καθώς και όσοι πάσχουν από ανίατη σωματική ή πνευματική νόσο έχουν δικαίωμα ειδικής φροντίδας από το Κράτος. 3… 5. Ο σχεδιασμός και η εφαρμογή δημογραφικής πολιτικής, καθώς και η λήψη όλων των αναγκαίων μέτρων αποτελεί υποχρέωση του Κράτους. 6. Τα άτομα με αναπηρίες έχουν δικαίωμα να απολαμβάνουν μέτρων που εξασφαλίζουν την αυτονομία, την επαγγελματική ένταξη και τη συμμετοχή τους στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Χώρας.” (Οι δύο τελευταίες παράγραφοι προστέθηκαν με το άρθρο 21 του από 6.4.2001 Ψηφίσματος της Ζ΄ Αναθεωρητικής Βουλής των Ελλήνων, Α΄ 84/17.4.2001). Με το από 25.11.2019 Ψήφισμα της Θ΄ Αναθεωρητικής Βουλής των Ελλήνων (Α΄ 187/28.11.2019) προστέθηκε (παρ. Α του Ψηφίσματος) δεύτερο εδάφιο στην ως άνω παράγραφο 1 του άρθρου 21 του Συντάγματος, η οποία διαμορφώθηκε ως εξής (σε χρόνο μεταγενέστερο της έκδοσης της προσβαλλόμενης υπουργικής απόφασης): “Η οικογένεια ως θεμέλιο της συντήρησης και προαγωγής του Έθνους, καθώς και ο γάμος, η μητρότητα και η παιδική ηλικία τελούν υπό την προστασία του Κράτους. Το Κράτος μεριμνά για τη διασφάλιση συνθηκών αξιοπρεπούς διαβίωσης όλων των πολιτών μέσω ενός συστήματος ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος, όπως νόμος ορίζει.”.
- Επειδή, οι παραπάνω συνταγματικές διατάξεις έχουν, κατά βάση, κατευθυντήριο χαρακτήρα και αφήνουν στο νομοθέτη την ευχέρεια να προσδιορίσει κατά την εκτίμησή του το είδος και την έκταση της ειδικής φροντίδας για τους πολυτέκνους και τα μέλη των οικογενειών τους. Ειδικότερα, με τη διάταξη της παραγράφου 2 του ως άνω άρθρου 21 του Συντάγματος, η θέσπιση της οποίας απέβλεψε εξαρχής στην αντιμετώπιση του οξυμένου δημογραφικού προβλήματος της Χώρας (βλ. πρακτικά των συνεδριάσεων της Ολομέλειας της Βουλής επί του Συντάγματος, Συνεδρίαση ΟΘ΄/26.4.1975, σελ. 479, 480 και 486, και πρακτικά των συνεδριάσεων των Υποεπιτροπών της επί του Συντάγματος Κοινοβουλευτικής Επιτροπής, σελ. 349), ο συνταγματικός νομοθέτης απευθύνει στον κοινό νομοθέτη έντονη υπόδειξη για τη λήψη κατάλληλων μέτρων φροντίδας υπέρ των πολύτεκνων οικογενειών με βάση τις κρατούσες συνθήκες και μέσα στα όρια που διαγράφουν οι λοιπές συνταγματικές διατάξεις και αρχές συνταγματικού επιπέδου (ΣτΕ 2738/2010, 2391, 3412/2013 επταμ., 986-8/2014 Ολομ., 902/2016, 1087/2017 Ολομ., 2733/2017 επταμ., 719/2018 επταμ., 1933/2018 επταμ., 2376/2019 κ.ά.). Η λήψη των κατάλληλων αυτών μέτρων φροντίδας υπέρ των πολυτέκνων οικογενειών και ο ειδικότερος τρόπος εκπλήρωσης της υποχρέωσης προστασίας τους που απορρέει από το άρθρο 21 παρ.2 του Συντάγματος ανήκει στην ευχέρεια του νομοθέτη, υπό την έννοια ότι η προστασία αυτή δεν έχει συγκεκριμένο περιεχόμενο αλλά οι ειδικότερες μορφές προστασίας και η έκτασή της καθορίζονται από τον κοινό νομοθέτη και, κατ’ εξουσιοδότηση, από την κανονιστικώς δρώσα Διοίκηση (ΣτΕ 3503/2004, 4091/2012 επταμ., 902/2016, 719/2018 επταμ.), οι σχετικές δε εκτιμήσεις, σταθμίσεις και επιλογές του νομοθέτη υπόκεινται σε έλεγχο ορίων από τα δικαστήρια (ΣτΕ 986-988/2014 Ολομ., 1470/2016 Ολομ., 1087/2017 Ολομ., 719/2018 επταμ. κ.ά). Από τη συνταγματική αυτή διάταξη απορρέει, όμως, ταυτόχρονα, όπως έχει παγίως κριθεί, στοιχειώδης απαγορευτικός κανόνας, δεσμευτικός για τον κοινό νομοθέτη, σύμφωνα με τον οποίο δεν είναι συνταγματικώς ανεκτός ο περιορισμός ή η υποβάθμιση της παρεχόμενης στους πολυτέκνους ειδικής φροντίδας χωρίς αποχρώντα λόγο (ΣτΕ 1095/2001, 719/2018 επταμ.). Από την αδιάστικτη, εξάλλου, διατύπωση της παραγράφου 2 του άρθρου 21 του Συντάγματος και το σκοπό της, που είναι η συμβολή στην αντιμετώπιση του οξυμένου δημογραφικού προβλήματος της Χώρας (και των ευρύτερων εθνικών, κοινωνικών και οικονομικών προβλημάτων που επάγεται η συρρίκνωση του πληθυσμού), για τα οποία η νεότερη διάταξη της παραγράφου 5 του ίδιου άρθρου επιβάλλει στο νομοθέτη την υποχρέωση να σχεδιάσει και να εφαρμόσει δημογραφική πολιτική και να λαμβάνει τα αναγκαία μέτρα για την εφαρμογή της, συνάγεται ότι ο συνταγματικός νομοθέτης απέβλεψε στη δημογραφική ανάκαμψη της χώρας συνολικά, χωρίς να αποκλείεται καταρχήν από τη σχετική πρόνοια της πολιτείας καμία κοινωνική κατηγορία ή ομάδα. Για το λόγο αυτό, δεν είναι επιτρεπτό να ταυτίζεται η ειδική, κατά το Σύνταγμα, προστασία των πολύτεκνων οικογενειών με την πρόνοια της πολιτείας για τις οικονομικά ή κοινωνικά ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού. Η λήψη μέτρων για τη διασφάλιση συνθηκών αξιοπρεπούς διαβίωσης των ομάδων αυτών -όπως ήδη ρητώς προβλέπεται από τη νέα διάταξη του δευτέρου εδαφίου της παραγράφου 1 του άρθρου 21 του Συντάγματος- αποτελεί, κατά το Σύνταγμα, αυτοτελή και διακεκριμένο στόχο της κοινωνικής πολιτικής του Κράτους, ο οποίος δεν ενσωματώνει ούτε απορροφά τους ειδικότερους σκοπούς της προβλεπόμενης από το Σύνταγμα δημογραφικής πολιτικής της πολιτείας ούτε μπορεί να υποκαταστήσει την ειδική φροντίδα της για τους πολυτέκνους, στο πλαίσιο της δημογραφικής αυτής πολιτικής, με βάση την αντίληψη ότι πρόκειται για “αξιολογικά όμοιες” περιπτώσεις. Η αυτοτέλεια των πιο πάνω στόχων της κοινωνικής πολιτικής, όπως διαγράφεται από το άρθρο 21 του Συντάγματος, πρέπει να διαφυλάσσεται κατά τη λήψη των σχετικών μέτρων, λαμβάνοντας υπόψη ότι με την ειδική φροντίδα υπέρ των πολυτέκνων το Σύνταγμα δεν απέβλεψε στην προστασία τους ως προσώπων οικονομικώς αδυνάτων ή αναξιοπαθούντων, αλλά στη βελτίωση των δημογραφικών στοιχείων του πληθυσμού στο σύνολό του. Για το λόγο αυτό, δεν είναι επιτρεπτό η λήψη των σχετικών μέτρων να εξαρτάται από κριτήρια οικονομικά ή περιουσιακά, τα οποία θεσπίζονται και εφαρμόζονται αδιακρίτως είτε πρόκειται για πολύτεκνες οικογένειες είτε για οικονομικά και κοινωνικά ευπαθείς ομάδες προσώπων, τα οποία μάλιστα ενδέχεται να μη συνδέονται μεταξύ τους με οποιονδήποτε οικογενειακό δεσμό (πρβλ. ΣτΕ 1095/2001, 771/2007). Εφόσον, πάντως, τα συνταγματικά αυτά όρια τηρούνται από το νομοθέτη, δεν αποκλείεται ούτε η μεταβολή του ειδικού συστήματος προστασίας των πολυτέκνων ούτε η ορθολογική κλιμάκωση των παροχών και των προϋποθέσεων χορήγησής τους στις πολύτεκνες οικογένειες. Η κλιμάκωση αυτή μπορεί, ιδίως, να στηρίζεται σε ειδικά και πρόσφορα για την κατηγοριοποίηση των πολύτεκνων οικογενειών κριτήρια εισοδήματος ή περιουσίας, τα οποία δεν ταυτίζονται με τα αντίστοιχα των ευπαθών κοινωνικών ομάδων, ώστε να αποτρέπεται το ενδεχόμενο προφανώς περιττών για τη στήριξή τους παροχών, οι οποίες, εφόσον έχουν οικονομικό χαρακτήρα, επιβαρύνουν σε κάθε περίπτωση το σύνολο των φορολογουμένων ή των καταναλωτών.
- Επειδή, με την παρ. 4 της 2153/3.4.1996 απόφασης της Επιτροπής Τιμών και Εισοδημάτων με τίτλο «Τιμολόγια ηλεκτρικού ρεύματος οικιακής χρήσεως» καθιερώθηκε από 1.7.1996 ειδικό τιμολόγιο οικιακής χρήσης για τις πολύτεκνες οικογένειες. Ειδικότερα, η εν λόγω απόφαση, όπως τροποποιήθηκε με βάση τις Δ5-ΗΛ/Β/Φ29/οικ.247/ 8.1.1996 οδηγίες του Υπουργείου Ανάπτυξης, καθιέρωσε το ως άνω ειδικό τιμολόγιο των πολύτεκνων οικογενειών ανεξαρτήτως του ύψους του ετήσιου φορολογητέου εισοδήματός τους για «ολόκληρη … [την] κατανάλωση των δικαιούχων, μόνο κατά το τετράμηνο, στο οποίο η κατανάλωσή τους, κατά τις ώρες εφαρμογής της ημερήσιας τιμής ρεύματος, είναι κάτω των 3000 KWH».
- Επειδή ο ν. 2773/1999, με τίτλο “Απελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας – Ρύθμιση θεμάτων ενεργειακής πολιτικής και λοιπές διατάξεις” (Α΄ 286), προέβλεψε στο άρθρο 1 ότι η παραγωγή, η μεταφορά, η διανομή και η προμήθεια ηλεκτρικής ενέργειας στην ελληνική επικράτεια διενεργούνται σύμφωνα με τους κανόνες του και “οι σχετικές υπηρεσίες και δραστηριότητες είναι κοινής ωφέλειας”. Με το άρθρο 28 του ν. 2773/1999 (όπως ίσχυε πριν καταργηθεί με το άρθρο 195 παρ. 3 περ. γ΄ του ν. 4001/2011) προβλέφθηκε η θέσπιση με υπουργική απόφαση Κανονισμού, με τον οποίο ρυθμίζονται, μεταξύ άλλων, τα ζητήματα που αφορούν τη χορήγηση (σε επιχειρήσεις) αδειών παραγωγής και προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας, καθώς και οι ειδικότεροι όροι και προϋποθέσεις χορήγησης των αδειών αυτών. Οι εν λόγω ειδικότεροι όροι και προϋποθέσεις αφορούν, μεταξύ άλλων, τις “υποχρεώσεις παροχής υπηρεσιών κοινής ωφελείας”, οι οποίες επιβάλλονται στους κατόχους των αδειών (άρθρο 28 παρ. 1 περ. Α΄ υποπερ. ζ΄ του ν. 2773/1999). Κατά την παρ. 3 του άρθρου 28 του ν. 2773/1999: “Με αποφάσεις του Υπουργού Ανάπτυξης, που δημοσιεύονται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, μπορούν να επιβάλλονται στους κατόχους αδειών του νόμου αυτού πρόσθετες υποχρεώσεις: α) Για να διασφαλίζεται η παροχή υπηρεσιών κοινής ωφέλειας προκειμένου να κατοχυρώνεται η ασφάλεια του εφοδιασμού, η τακτική παροχή, η ποιότητα, οι τιμές, η προστασία των καταναλωτών και η προστασία του περιβάλλοντος, στο πλαίσιο μακροπρόθεσμου ενεργειακού σχεδιασμού. Στις υποχρεώσεις αυτές ενδεικτικά περιλαμβάνονται η ενιαία τιμολόγηση στο σύνολο της χώρας για ορισμένες κατηγορίες πελατών ηλεκτρικής ενέργειας, καθώς και ειδικά τιμολόγια ή όροι για κατηγορίες ή περιπτώσεις πελατών που χρήζουν ιδιαίτερης μεταχείρισης…”. Σύμφωνα με το άρθρο 29 του ν. 2773/1999 (όπως ίσχυε μετά την τροποποίησή του με τις διατάξεις των άρθρων 23 παρ. 18 και 19 του ν. 3175/2003, Α΄ 207, και 19 παρ. 1 του ν. 3426/2005, Α΄ 309): “1. Τα τιμολόγια με βάση τα οποία οι κάτοχοι άδειας εισπράττουν τίμημα ή τέλος ή οποιαδήποτε αντιπαροχή για την παροχή των υπηρεσιών τους … δεν ισχύουν εάν δεν εγκριθούν προηγουμένως από τον Υπουργό Ανάπτυξης, ύστερα από γνώμη της Ρ.Α.Ε. 2. … 3. Κατά την έγκριση των τιμολογίων πέραν ενός ευλόγου κέρδους, λαμβάνονται υπόψη ιδίως: α) … στ) Οι δαπάνες για τη συμμόρφωση με τις υποχρεώσεις που επιβάλλονται για την παροχή υπηρεσιών κοινής ωφέλειας. ζ) … 4. Με απόφαση του Υπουργού Ανάπτυξης, ύστερα από γνώμη της Ρ.Α.Ε. οι κάτοχοι άδειας, στα πλαίσια της γενικής υποχρέωσής τους προς παροχή υπηρεσιών κοινής ωφέλειας, μπορεί να υποχρεωθούν να διαφοροποιούν για ομάδες Καταναλωτών τα τιμολόγιά τους, με την προϋπόθεση να διασφαλίζεται: α) η δυνατότητα κάλυψης των συνολικών δαπανών για κάθε κάτοχο άδειας, όπως αυτές ορίζονται … ανωτέρω … 5. Οι δαπάνες των περιπτώσεων στ΄ και ζ΄ της παραγράφου [3] του άρθρου αυτού επιμερίζονται, ομοιόμορφα για όλη την ελληνική επικράτεια, σε κάθε κατηγορία Πελατών, περιλαμβανομένων των αυτοπαραγωγών, σύμφωνα με μεθοδολογία η οποία καθορίζεται με κοινή απόφαση των Υπουργών Οικονομίας … και Ανάπτυξης … η οποία λαμβάνει υπόψη την ηλεκτρική ενέργεια που καταναλώνει ο κάθε Πελάτης και συντελεστές που διαφοροποιούν τον επιμερισμό κατά κατηγορία Πελατών, έτσι ώστε να προκύπτει χρέωση που εξισορροπεί τις οικονομικές συνέπειες μεταξύ των κατηγοριών Πελατών…”. Συμπληρωματικά προς τις ανωτέρω διατάξεις του ν. 2773/1999, με το άρθρο 28 του ν. 3426/2005, όπως ίσχυε πριν καταργηθεί με το άρθρο 195 παρ. 3 περ. δ΄ του ν. 4001/2011, προβλέφθηκε ότι: “1. Με απόφαση του Υπουργού Ανάπτυξης … καθορίζονται οι υπηρεσίες κοινής ωφέλειας και οι κάτοχοι άδειας που χορηγείται κατά τις διατάξεις του ν. 2773/1999, οι οποίοι υποχρεούνται να παρέχουν τις υπηρεσίες αυτές. 2. Με απόφαση του Υπουργού Ανάπτυξης που εκδίδεται μετά από γνώμη της Ρ.Α.Ε. … καθορίζεται η μεθοδολογία υπολογισμού του ανταλλάγματος που οφείλεται για την εκπλήρωση υποχρεώσεων των κατόχων άδειας που παρέχουν υπηρεσίες κοινής ωφέλειας. Το ύψος του εκάστοτε οφειλόμενου ανταλλάγματος για την Παροχή υπηρεσιών κοινής ωφέλειας εγκρίνεται, κάθε έτος, μετά από σύμφωνη γνώμη της Ρ.Α.Ε., με απόφαση του Υπουργού Ανάπτυξης … 3. Ο Διαχειριστής του Συστήματος τηρεί ειδικό λογαριασμό για της υπηρεσίες κοινής ωφέλειας. Στο λογαριασμό αυτόν χρεώνονται τα ανταλλάγματα που παρέχονται στους υπόχρεους παροχής υπηρεσιών κοινής ωφέλειας και πιστώνονται τα έσοδα από χρεώσεις που επιβάλλονται στους κατόχους άδειας προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας. Οι κάτοχοι άδειας προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας δικαιούνται να ανακτούν το κόστος των χρεώσεων αυτών από τους πελάτες τους, σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία και την απόφαση που εκδίδεται κατ’ εξουσιοδότηση της παραγράφου 4 του άρθρου 29 του ν. 2773/1999, όπως ισχύει. 4. … 5. Κατά τα λοιπά εξακολουθούν να ισχύουν οι διατάξεις της παραγράφου 4 του άρθρου 29 του ν. 2773/1999…”.
- Επειδή, κατ’ επίκληση των άρθρων 28 και 29 του ν. 2773/1999 εκδόθηκε η Δ5/ΗΛ/Β/Φ29/22891/17.12.2004 απόφαση του Υπουργού Ανάπτυξης (Β΄ 1908). Με την απόφαση αυτή, με τίτλο “Ειδικό Τιμολόγιο Οικιακής Χρήσεως για τις Πολύτεκνες Οικογένειες”, προβλέφθηκε (άρθρο πρώτο παρ. 1-3) η αναπροσαρμογή του ειδικού αυτού τιμολογίου, όπως ίσχυε έως τότε, ως προς τα όρια της τιμολογούμενης με αυτό κατανάλωσης (με μεταβολή των εν λόγω ορίων προς τα πάνω) κατά κατηγορία πολύτεκνων οικογενειών (ανάλογα με τον αριθμό των “προστατευόμενων παιδιών” της οικογένειας, καθορίσθηκαν τα εν λόγω όρια τετραμηνιαίας κατανάλωσης ως εξής: 3.500 κιλοβατώρες για οικογένειες με τέσσερα παιδιά, 4.000 κιλοβατώρες για οικογένειες με πέντε έως εννιά παιδιά και 4.500 κιλοβατώρες για οικογένειες με δέκα παιδιά και πάνω). Με την ίδια απόφαση (άρθρο πρώτο παρ. 4) ορίσθηκε ότι: “Ως προς τα λοιπά που έχουν σχέση με το θέμα, θα εξακολουθήσουν να ισχύουν η υπ’ αριθ. 2153/3.4.1996 απόφαση της Επιτροπής Τιμών και Εισοδημάτων σχετικά με τα τιμολόγια ηλεκτρικού ρεύματος οικιακής χρήσεως και η με αρ. Δ5-ΗΛ/Β/Φ29/οικ.247/8.1.1996 οδηγία του Υπουργείου Ανάπτυξης για την υλοποίηση της απόφασης αυτής”. Με την ΠΔ5/ΗΛ/Β/Φ1Β/12924/13.6.2007 απόφαση του Υπουργού Ανάπτυξης (Β΄ 1040), η οποία εκδόθηκε κατ’ επίκληση των άρθρων 29 του ν. 2773/1999 και 28 του ν. 3426/2005, η παροχή ηλεκτρικής ενέργειας με το ανωτέρω ειδικό τιμολόγιο στις πολύτεκνες οικογένειες χαρακτηρίσθηκε ρητά ως “υπηρεσία κοινής ωφέλειας” (μαζί με την εν λόγω υπηρεσία στις υπηρεσίες κοινής ωφέλειας εντάχθηκε με την πιο πάνω υπουργική απόφαση η “παροχή ηλεκτρικής ενέργειας στους καταναλωτές των Μη διασυνδεδεμένων Νησιών και των Απομονωμένων Μικροδικτύων, με τιμολογήσεις ίδιες, ανά κατηγορία καταναλωτή, με αυτές του Διασυνδεδεμένου Συστήματος”).
- Επειδή, περαιτέρω, κατ’ επίκληση του άρθρου 28 παρ. 3 περ. α΄ του ν. 2773/1999 εκδόθηκε στη συνέχεια η Δ5/ΗΛ/Φ29/16180/ 30.6.2008 απόφαση του Υπουργού Ανάπτυξης (Β΄ 1389). Με το άρθρο δεύτερο της απόφασης αυτής προβλέφθηκε η καθιέρωση του “Κοινωνικού Οικιακού Τιμολογίου” (ΚΟΤ) “για τετραμηνιαίες καταναλώσεις έως 800 kWh”, το οποίο “έχει εφαρμογή σε ενεργειακά ευπαθείς ομάδες καταναλωτών”. Το εν λόγω τιμολόγιο θεσμοθετήθηκε ως μέτρο αυτοτελές και διακεκριμένο από το ειδικό τιμολόγιο των πολύτεκνων οικογενειών, το οποίο εξακολούθησε να ισχύει, όπως είχε διαμορφωθεί, κατά τα εκτεθέντα στην προηγούμενη σκέψη, μέχρι την κατάργησή του με την προσβαλλόμενη υπουργική απόφαση. Ακολούθησε, κατ’ επίκληση της εξουσιοδοτικής διάταξης του άρθρου 29 παρ. 4 του ν. 2773/1999, η Δ5-ΗΛ/Β/Φ29/16027/6.8.2010 απόφαση του Υφυπουργού Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής με τίτλο “Εφαρμογή Κοινωνικού Οικιακού Τιμολογίου” (Β΄ 1403), η οποία εξακολουθεί να ισχύει έως και σήμερα μετά από σειρά τροποποιήσεων. Η παροχή ηλεκτρικής ενέργειας σε ευπαθείς ομάδες καταναλωτών μέσω του κοινωνικού οικιακού τιμολογίου εντάχθηκε στις υπηρεσίες κοινής ωφέλειας με την Δ5/ΗΛ/Β/Φ.29/οικ.19046/24.9.2010 απόφαση του Υφυπουργού Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής (Β΄ 1614), με την οποία συμπληρώθηκε η αρχική απόφαση του έτους 2007 (με την οποία είχαν χαρακτηριστεί ως υπηρεσίες κοινής ωφέλειας οι υπηρεσίες σε πελάτες μη διασυνδεδεμένων νησιών κλπ. και σε πολύτεκνες οικογένειες, βλ. προηγούμενη σκέψη). Το κοινωνικό οικιακό τιμολόγιο που προβλέφθηκε με την πιο πάνω Δ5-ΗΛ/Β/Φ29/16027/6.8.2010 υπουργική απόφαση εφαρμόζεται, κατά το άρθρο 1 παρ. 1 αυτής, “σε ευπαθείς ομάδες καταναλωτών, όπως αυτές ορίζονται στο άρθρο 2 της παρούσας και παρέχεται από όλους τους προμηθευτές ηλεκτρικής ενέργειας”. Με το άρθρο 2 της ίδιας απόφασης, όπως ίσχυσε αρχικά και όπως αντικαταστάθηκε στη συνέχεια με σειρά υπουργικών αποφάσεων (Φ.Ε.Κ. Β΄ 475/2011, 3254/2011, 94/2013, 2957/2013) που προηγήθηκαν της προσβαλλόμενης, προβλέφθηκαν ως δικαιούχοι του κοινωνικού οικιακού τιμολογίου κατηγορίες προσώπων που βρίσκονται σε κατάσταση οικονομικής αδυναμίας, με κριτήρια εισοδηματικά (ύψος συνολικού ετήσιου εισοδήματος) και κοινωνικά (άνεργοι για συνεχές χρονικό διάστημα μεγαλύτερο των έξι μηνών, άτομα με αναπηρία 67% και άνω, άτομα που έχουν ανάγκη μηχανικής υποστήριξης με χρήση ιατρικών συσκευών).
- Επειδή, η οδηγία 2009/72/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 13.7.2009 με τίτλο «σχετικά με τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας και για την κατάργηση της οδηγίας 2003/54/ΕΚ» (EEL 211/14.8.2009) απέβλεψε στη δημιουργία πλήρως λειτουργικής εσωτερικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας για την παροχή πραγματικών επιλογών σε όλους τους καταναλωτές της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την αύξηση του διασυνοριακού εμπορίου. Στο πλαίσιο αυτών των στόχων, το προοίμιο της οδηγίας (η οποία καταργήθηκε από την 1.1.2021 με το άρθρο 72 της οδηγίας 2019/944 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, EEL 158/14.6.2019) αναφερόταν, μεταξύ άλλων, στα ζητήματα της προστασίας των ευάλωτων καταναλωτών και της ενεργειακής φτώχειας στις σκέψεις 37,45,50 και 53. Εξάλλου, το άρθρο 3 της οδηγίας προέβλεπε ότι «1. … 7. Τα κράτη μέλη λαμβάνουν κατάλληλα μέτρα για την προστασία των τελικών πελατών και, ειδικότερα, μεριμνούν ώστε να υπάρχουν επαρκείς διασφαλίσεις για την προστασία των ευάλωτων καταναλωτών. Στο πλαίσιο αυτό, κάθε κράτος μέλος ορίζει την έννοια των “ευάλωτων καταναλωτών”, όπου μπορεί να γίνεται μνεία στην ενεργειακή φτώχεια, καθώς και, μεταξύ άλλων, την απαγόρευση διακοπής σύνδεσης τέτοιων καταναλωτών σε κρίσιμες περιόδους. Τα κράτη μέλη εξασφαλίζουν ότι τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις που συνδέονται με τους ευάλωτους καταναλωτές τηρούνται και ειδικότερα λαμβάνουν μέτρα προστασίας των τελικών πελατών σε απομακρυσμένες περιοχές. Διασφαλίζουν υψηλά επίπεδα προστασίας των καταναλωτών … 8. Τα κράτη μέλη λαμβάνουν κατάλληλα μέτρα, όπως Εθνικά σχέδια Ενεργειακής Δράσης, ευεργετήματα σε συστήματα κοινωνικής ασφάλισης, για την εξασφάλιση του απαραίτητου ενεργειακού εφοδιασμού σε ευάλωτους πελάτες ή την υποστήριξη των βελτιώσεων ενεργειακής απόδοσης, έτσι ώστε να αντιμετωπίζεται η ενεργειακή φτώχεια όπου εντοπίζεται, μεταξύ άλλων και μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο της φτώχειας. Τέτοια μέτρα δεν εμποδίζουν το ουσιαστικό άνοιγμα της αγοράς … ή τη λειτουργία της αγοράς και πρέπει να γνωστοποιούνται στην Επιτροπή, όπου αρμόζει …». Αντιθέτως, καμία διάταξη της οδηγίας δεν αναφερόταν στο δημογραφικό πρόβλημα των κρατών μελών ούτε στα μέτρα που λαμβάνονται από τα κράτη μέλη για την αντιμετώπιση του προβλήματος αυτού με την προστασία των πολύτεκνων οικογενειών. Επομένως, η ως άνω οδηγία 2009/72/ΕΚ δεν υποχρεώνει τα κράτη μέλη να καταργήσουν τυχόν μέτρα που έχουν λάβει για την προστασία των πολύτεκνων οικογενειών στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας αλλά επιδιώκει, στο πλαίσιο της ανταγωνιστικής εσωτερικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας που ρυθμίζει, την προστασία των ευάλωτων καταναλωτών και την καταπολέμηση της ενεργειακής πενίας.
- Επειδή, η ως άνω οδηγία ενσωματώθηκε στην ελληνική νομοθεσία με το ν. 4001/2011 ¨Για τη λειτουργία Ενεργειακών Αγορών Ηλεκτρισμού και Φυσικού Αερίου, για Έρευνα, Παραγωγή και δίκτυα μεταφοράς Υδρογονανθράκων και άλλες ρυθμίσεις” (Α΄ 179). Ο ν. 4001/2011 ορίζει στο άρθρο 2 ότι «1. Για την εφαρμογή του παρόντος νόμου οι όροι που χρησιμοποιούνται στις διατάξεις αυτού έχουν την ακόλουθη έννοια: (α) …(θ) Ενεργειακή Πενία: Η κατάσταση των καταναλωτών, κατά την οποία, αυτοί ευρίσκονται σε δυσχερή θέση, λόγω του χαμηλού εισοδήματός τους, όπως αυτό προκύπτει από τις φορολογικές τους δηλώσεις, σε συνδυασμό με την επαγγελματική τους κατάσταση, την οικογενειακή τους κατάσταση και ειδικών καταστάσεων υγείας, να καλύψουν τις δαπάνες για τις εύλογες ανάγκες εφοδιασμού τους σε ηλεκτρική ενέργεια ή φυσικό αέριο, καθώς οι δαπάνες αυτές αποτελούν σημαντικό ποσοστό του διαθέσιμου εισοδήματός τους. (ι) Ευάλωτοι Πελάτες: Οι καταναλωτές που εντάσσονται στις κατηγορίες πελατών που περιγράφονται στο άρθρο 52 του παρόντος. ια) …», στο άρθρο 3 ότι «1. Η άσκηση ενεργειακών δραστηριοτήτων τελεί υπό την εποπτεία του Κράτους, η οποία ασκείται από τον Υπουργό Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής και τη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ΡΑΕ) στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων τους και του μακροχρόνιου ενεργειακού σχεδιασμού της χώρας. Ο μακροχρόνιος ενεργειακός σχεδιασμός … αποσκοπεί: (α) … (στ) Στην καταπολέμηση της ενεργειακής πενίας με τη διαμόρφωση ενός Εθνικού Σχεδίου Δράσης. … 2. Το Κράτος μεριμνά για τον εκσυγχρονισμό και την ανάπτυξη όλων των δραστηριοτήτων του ενεργειακού τομέα … για την καταπολέμηση της ενεργειακής πενίας … 3. Οι επιχειρήσεις που ασκούν ενεργειακές δραστηριότητες υποχρεούνται: α) … στ) Να εφαρμόζουν τα μέτρα για την καταπολέμηση της ενεργειακής πενίας και την προστασία των ευάλωτων πελατών. … 4. Ο Υπουργός Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής και η ΡΑΕ ασκούν τις αρμοδιότητες που τους ανατίθενται με τον παρόντα νόμο και τις πράξεις που εκδίδονται κατ’ εξουσιοδότησή του με τέτοιο τρόπο ώστε: (α) … (στ) Να προστατεύονται τα συμφέροντα των πελατών και ιδιαίτερα των ευάλωτων πελατών, ιδίως σε σχέση με τις τιμές, τη διαφάνεια των τιμολογίων και των χρεώσεων, τους όρους προμήθειας ενέργειας, την ασφάλεια εφοδιασμού, την τακτική παροχή, την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών παροχής ενέργειας και να ασκείται αποτελεσματικά το δικαίωμα των πελατών να επιλέγουν προμηθευτή. (ζ) … (θ) Να υλοποιούνται τα μέτρα που θεσπίζονται με το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την καταπολέμηση της ενεργειακής πενίας…» και στην παρ. 1 του άρθρου 48 ότι «1. Οι προμηθευτές ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου υποχρεούνται ιδίως: (α) … (β) Να παρέχουν, ιδίως κατά τη διαδικασία σύναψης σύμβασης προμήθειας, πληροφορίες ως προς τη δυνατότητα ένταξης του πελάτη στις κατηγορίες των ευάλωτων πελατών και να συνδράμουν τον πελάτη στην υπαγωγή του σε αυτές, εφόσον πληροί τις προϋποθέσεις ένταξής του. (γ) …(στ) Να λαμβάνουν τα προβλεπόμενα κατάλληλα μέτρα προστασίας των ευάλωτων πελατών. (ζ) … (η) Να παρέχουν τις υπηρεσίες κοινής ωφέλειας που τους επιβάλλονται, σύμφωνα με τις διατάξεις του παρόντος». Εξάλλου, το άρθρο 52 του ν. 4001/2011 με τίτλο “Προστασία Ευάλωτων Πελατών” ορίζει ότι «1. Για τους σκοπούς του παρόντος νόμου και της προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου, στους ευάλωτους πελάτες εντάσσονται οι ακόλουθες κατηγορίες πελατών: (α) Οι οικονομικά ασθενείς οικιακοί πελάτες, που πλήττονται από την ενεργειακή πενία. (β) Οι πελάτες που οι ίδιοι ή οι σύζυγοι αυτών ή πρόσωπα των οποίων αυτοί έχουν την επιμέλεια σύμφωνα με το νόμο και συνοικούν με αυτούς, εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τη συνεχή και αδιάλειπτη παροχή ενέργειας. Στην κατηγορία αυτή υπάγονται οι πελάτες που χρήζουν μηχανικής υποστήριξης και ιδίως άτομα που χρειάζονται συνεχή προμήθεια ηλεκτρικής ενέργειας για τη λειτουργία συσκευών υποστήριξης ή παρακολούθησης ζωτικών λειτουργιών, ενδεικτικά, συσκευές μηχανικής υποστήριξης αναπνευστικής ή καρδιακής λειτουργίας, συσκευές αιμοκάθαρσης και κάθε παρόμοιας φύσης συσκευή. (γ) Ηλικιωμένοι πελάτες που έχουν συμπληρώσει το εβδομηκοστό (70ό) έτος της ηλικίας τους, υπό την προϋπόθεση ότι δεν συνοικούν με άλλο πρόσωπο το οποίο δεν έχει συμπληρώσει το ως άνω όριο ηλικίας. (δ) Πελάτες με σοβαρά προβλήματα υγείας, ιδίως άτομα με σοβαρή σωματική ή ψυχική αναπηρία, με νοητική αναπηρία, σοβαρά οπτικοακουστικά ή κινησιακά προβλήματα, ή με πολλαπλές αναπηρίες ή με χρόνια πάθηση και οι οποίοι εκ του λόγου τούτου δεν δύνανται να διαχειριστούν ή να διαπραγματευτούν τη συμβατική τους σχέση με τον προμηθευτή. (ε) Οι πελάτες σε απομακρυσμένες περιοχές και ιδιαίτερα στα μη διασυνδεδεμένα νησιά που δικαιούνται ίδιες υπηρεσίες τόσο ως προς τις τιμές όσο και ως προς την ποιότητα, την ασφάλεια του εφοδιασμού και τη διαφάνεια των συμβατικών όρων και προϋποθέσεων με τους άλλους πελάτες. 2. Ανάλογα με τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει η κάθε κατηγορία, δύναται να λαμβάνονται πρόσθετα μέτρα για την προστασία τους, ιδίως η παροχή μειωμένων τιμολογίων, η έκπτωση επί των δημοσιευμένων τιμολογίων κάθε προμηθευτή, η εγκατάσταση μετρητών με δυνατότητα προπληρωμής, οι ευνοϊκότεροι όροι πληρωμής των λογαριασμών, οι εναλλακτικοί τρόποι πρόσβασης σε υπηρεσίες εξυπηρέτησης και πληρωμής λογαριασμών, η απαγόρευση διακοπής σύνδεσης τέτοιων καταναλωτών σε κρίσιμες περιόδους. 3. Τα κριτήρια, οι προϋποθέσεις και η διαδικασία ένταξης ενός πελάτη σε κατηγορία Ευάλωτων Πελατών καθορίζονται με αποφάσεις του Υπουργού Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής. Με εξαίρεση μέτρων που σχετίζονται με τιμολόγια προμήθειας και με εκπτώσεις, τα τιμολόγια προμήθειας, τα μέτρα προστασίας για κάθε κατηγορία ευάλωτων καταναλωτών τόσο κατά το προσυμβατικό, όσο και κατά το συμβατικό ή στάδιο λύσης και καταγγελίας της σύμβασης με τον προμηθευτή, καθορίζονται με σχετικές διατάξεις στους αντίστοιχους κώδικες προμήθειας. Η ΡΑΕ ελέγχει και παρακολουθεί την τήρηση των υποχρεώσεων που προβλέπονται για τους ευάλωτους πελάτες και δύναται να επιβάλει τις κυρώσεις του άρθρου 36, σε περίπτωση παράβασης των υποχρεώσεων αυτών». Το άρθρο 53 του ίδιου νόμου ορίζει ότι «Με αποφάσεις του Υπουργού Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής ή κοινές αποφάσεις του Υπουργού Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής και του Υπουργού Οικονομικών, καθώς και κάθε άλλου συναρμόδιου Υπουργού, ανάλογα με την περίπτωση, καθορίζονται τα κατάλληλα μέτρα για την αντιμετώπιση της ενεργειακής πενίας, όπως ιδίως τα Εθνικά Σχέδια Δράσης, τα οποία καταρτίζονται με κοινή απόφαση του Υπουργού Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής και των καθ’ ύλην αρμόδιων Υπουργών έως την …, ευεργετήματα σε συστήματα κοινωνικής ασφάλισης, όταν απαιτείται για τη διασφάλιση του ενεργειακού σχεδιασμού σε ευάλωτους πελάτες και την υποστήριξη των βελτιώσεων ενεργειακής απόδοσης» και η παρ. 1 του άρθρου 55 ότι «Εκτός των υπηρεσιών που αναφέρονται στις διατάξεις των άρθρων 57 και 58, με προεδρικό διάταγμα που εκδίδεται σύμφωνα με τη διαδικασία του παρόντος άρθρου, μετά από πρόταση του Υπουργού Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, και κοινοποιείται στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, δύναται να ορίζονται κι άλλες Υπηρεσίες Κοινής Ωφέλειας, με σκοπό την προστασία των ευάλωτων πελατών, την ασφάλεια, συμπεριλαμβανομένης της ασφάλειας του εφοδιασμού, την τακτική παροχή, την ποιότητα και τις τιμές παροχής, καθώς και την προστασία του περιβάλλοντος, συμπεριλαμβανομένης της ενεργειακής αποδοτικότητας, της ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές και της προστασίας κλίματος». Περαιτέρω, η παρ. 5 του άρθρου 140 του ν. 4001/2011 ορίζει ότι «Με απόφαση του Υπουργού Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής ύστερα από γνώμη της ΡΑΕ, οι κάτοχοι άδειας, στα πλαίσια της γενικής υποχρέωσής τους προς παροχή υπηρεσιών κοινής ωφέλειας, μπορεί να υποχρεωθούν να διαφοροποιούν για κατηγορίες πελατών τα τιμολόγιά τους, με την προϋπόθεση ότι διασφαλίζεται: (α) η δυνατότητα κάλυψης των συνολικών δαπανών για κάθε κάτοχο άδειας και (β) η μη ύπαρξη σταυροειδών επιδοτήσεων μεταξύ κατηγοριών Πελατών». Τέλος, η παρ. 3 του άρθρου 195 του ν. 4001/2011 ορίζει ότι «Από τη δημοσίευση του παρόντος νόμου καταργούνται οι ακόλουθες διατάξεις όπως ισχύουν: α) … γ) τα άρθρα … 28 … του ν. 2773/1999 καταργούνται. Επίσης καταργείται το άρθρο 29 αυτού πλην της παραγράφου 6 …» και η παρ. 14 του άρθρου 196 ότι «Οι αποφάσεις, κώδικες, κανονισμοί και εγχειρίδια που έχουν εκδοθεί βάσει εξουσιοδοτικών διατάξεων από τα αρμόδια προς τούτο όργανα, και τα οποία καταργούνται, τροποποιούνται, συμπληρώνονται ή αντικαθίστανται με διατάξεις του παρόντος νόμου, εξακολουθούν να ισχύουν μέχρι την κατάργηση, τροποποίηση, συμπλήρωση ή αντικατάστασή τους, σύμφωνα με τις αντίστοιχες διατάξεις του». Με βάση τη μεταβατική αυτή διάταξη εξακολούθησαν καταρχήν να ισχύουν οι διατάξεις των κανονιστικών αποφάσεων που μνημονεύονται στις προηγούμενες σκέψεις, οι οποίες καθόρισαν αφενός τις Υπηρεσίες Κοινής Ωφέλειας (ιδίως τις παρεχόμενες στις πολύτεκνες οικογένειες και σε οικονομικά ευπαθείς κοινωνικές ομάδες μέσω των αντίστοιχων τιμολογίων) και αφετέρου τις προϋποθέσεις για τη χορήγηση των τιμολογίων αυτών στους δικαιούχους, όπως είχαν διαμορφωθεί μέχρι τη θέσπιση του ν. 4001/2011.
- Επειδή, εντός του μεταβατικού αυτού πλαισίου, με το άρθρο 36 του ν. 4067/2012 (το οποίο φέρει τον τίτλο “Διασφάλιση παροχής Υπηρεσιών Κοινής Ωφέλειας (ΥΚΩ) στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας”) προβλέφθηκε ότι μέχρι την ολοκλήρωση των διαδικασιών ανάθεσης της παροχής Υπηρεσιών Κοινής Ωφέλειας κατά τις διατάξεις των άρθρων 55 και επόμενα του ν. 4001/2011, για την απρόσκοπτη και αδιάλειπτη παροχή Υπηρεσιών Κοινής Ωφέλειας που έχει επιβληθεί στις επιχειρήσεις του τομέα ηλεκτρικής ενέργειας, οφείλεται σε αυτές αντάλλαγμα Υπηρεσιών Κοινής Ωφέλειας, το οποίο υπολογίζεται με βάση τους παρατιθέμενους πίνακες χρέωσης σε ευρώ ανά μεγαβατώρα για κάθε κατηγορία καταναλωτών (βλ. παρ. 1 και παρ. 1α του ως άνω άρθρου 36, όπως η δεύτερη από τις παραγράφους αυτές προστέθηκε με το άρθρο 55 παρ. 1 του ν. 4508/2017). Κατά την παρ. 2 του άρθρου 36 του ν. 4067/2012, όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρο 55 παρ. 2 του ν. 4508/2017, “Υπόχρεοι καταβολής του ανταλλάγματος ΥΚΩ είναι οι εκάστοτε χρήστες κάθε παροχής ηλεκτροδότησης, οι οποίοι το συγκαταβάλλουν στους προμηθευτές ηλεκτρικής ενέργειας με διακριτή χρέωση στους λογαριασμούς κατανάλωσης που λαμβάνουν, όπως η κατανάλωση αυτή προσδιορίζεται από τον αρμόδιο Διαχειριστή Δικτύου … Το αντάλλαγμα ΥΚΩ αποδίδεται … από τους προμηθευτές … στον ειδικό λογαριασμό ΥΚΩ που τηρείται από τον αρμόδιο Διαχειριστή, σύμφωνα με την παρ. 8 του άρθρου 55 του ν. 4001/2011. Από τα έσοδα του ειδικού λογαριασμού καταβάλλεται από τον αρμόδιο Διαχειριστή εξ ολοκλήρου αντιστάθμιση στους κατόχους άδειας προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας για τις παρεχόμενες από αυτούς Υπηρεσίες Κοινής Ωφέλειας. Σε περίπτωση ελλείμματος ή πλεονάσματος του ετήσιου οικονομικού αποτελέσματος του ειδικού λογαριασμού ΥΚΩ, οι μοναδιαίες χρεώσεις του ανταλλάγματος ΥΚΩ … αναπροσαρμόζονται … μετά από εισήγηση της ΡΑΕ, η οποία εκδίδεται λαμβάνοντας υπόψη … τυχόν σωρευτικά ελλείμματα … . Με απόφαση του Υπουργού Οικονομικών δύναται να καλύπτεται από τον Κρατικό Προϋπολογισμό, πλήρως ή μερικώς, το κόστος παροχής Υπηρεσιών Κοινής Ωφέλειας, με αντίστοιχη πίστωση ως εισροή του ειδικού διαχειριστικού λογαριασμού για τις Υπηρεσίες Κοινής Ωφέλειας που τηρεί ο αρμόδιος διαχειριστής …”.
- Επειδή, τέλος, με το άρθρο 235 του ν. 4389/2016 (Α΄ 94), όπως ίσχυε κατά τον κρίσιμο χρόνο, προβλέφθηκε η θέση σε ισχύ προγράμματος υπό τον τίτλο “Κοινωνικό Εισόδημα Αλληλεγγύης”. Ειδικότερα, με το ως άνω άρθρο ορίζεται ότι: “1. … Το Πρόγραμμα είναι αμιγώς προνοιακού χαρακτήρα, απευθύνεται σε νοικοκυριά, που διαβιούν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας και λειτουργεί κατά τρόπο συμπληρωματικό στο πλαίσιο εφαρμογής δημόσιων πολιτικών καταπολέμησης της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Το Πρόγραμμα περιλαμβάνει τρεις (3) πυλώνες: ήτοι (α) εισοδηματική ενίσχυση, (β) πρόσβαση και διασύνδεση σε συμπληρωματικές κοινωνικές παροχές και υπηρεσίες, κατά περίπτωση και αναλόγως των αναγκών των δικαιούχων … 2. [όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο 22 παρ. 2 του ν. 4445/2016, Α΄ 236] Ως Ωφελούμενες Μονάδες ορίζονται οι κάτωθι κατηγορίες: α. Μονοπρόσωπο νοικοκυριό: κάθε ενήλικο άτομο, το οποίο διαμένει μόνο του σε κατοικία και δεν εμπίπτει στην κατηγορία ενηλίκων έως 25 ετών, που φοιτούν σε πανεπιστημιακές σχολές ή σχολεία ή ινστιτούτα επαγγελματικής κατάρτισης ή κατάρτισης της ημεδαπής ή αλλοδαπής. β. Πολυπρόσωπο νοικοκυριό: όλα τα άτομα, τα οποία διαμένουν κάτω από την ίδια στέγη. Δύναται να απαρτίζεται και από φιλοξενούμενα άτομα ή φιλοξενούμενη οικογένεια, υπό την προϋπόθεση ότι η φιλοξενία έχει δηλωθεί στην τελευταία εκκαθαρισμένη φορολογική δήλωση. Στο πολυπρόσωπο νοικοκυριό εντάσσονται και τα ενήλικα τέκνα έως 25 ετών που φοιτούν σε πανεπιστημιακές σχολές ή σχολεία ή ινστιτούτα επαγγελματικής εκπαίδευσης ή κατάρτισης, ανεξαρτήτως του τόπου διαμονής τους. γ. Άστεγοι … 6. Με κοινές αποφάσεις των Υπουργών Εσωτερικών, Εργασίας … Οικονομικών … ρυθμίζονται ο καθορισμός των δικαιούχων, βάσει κριτηρίων εισοδήματος, περιουσίας και διαμονής, η βάση και ο τρόπος υπολογισμού, καθώς και το ύψος του Κοινωνικού Εισοδήματος Αλληλεγγύης για κάθε ωφελούμενη μονάδα …”. Με την Γ.Δ.5οικ.2961-10/24.1.2017 κοινή απόφαση των ανωτέρω Υπουργών (Β΄ 128) καθορίσθηκαν οι ειδικότεροι όροι και προϋποθέσεις εφαρμογής του πιο πάνω προγράμματος. Στις “συμπληρωματικές κοινωνικές υπηρεσίες” του προγράμματος αυτού εντάσσεται ρητά, μεταξύ άλλων, και το “κοινωνικό τιμολόγιο παρόχων ηλεκτρικής ενέργειας” (άρθρο 1 παρ. 2 της πιο πάνω απόφασης). Με το άρθρο 2 της απόφασης επαναλαμβάνονται οι ορισμοί των “ωφελούμενων μονάδων” (μονοπρόσωπο νοικοκυριό, πολυπρόσωπο νοικοκυριό κλπ.), σύμφωνα με τα εκτεθέντα ανωτέρω. Με το άρθρο 3 παρ. 1, 2 και 3 της απόφασης καθορίζονται τα κριτήρια ένταξης στο πρόγραμμα, τα οποία, ανάλογα με τη σύνθεση του νοικοκυριού (αριθμός μελών, ενηλίκων και ανηλίκων), είναι εισοδηματικά (όρια εξαμηνιαίου εισοδήματος), περιουσιακά (όρια ακίνητης και κινητής περιουσίας, υπαγωγή σε διατάξεις φόρου πολυτελείας κλπ.) και κριτήρια διαμονής (νόμιμη και μόνιμη διαμονή στη χώρα).
- Επειδή με την προσβαλλόμενη υπουργική απόφαση επήλθαν δύο κύριες μεταβολές σε σχέση με την προϊσχύουσα ρύθμιση της παροχής ειδικού τιμολογίου ηλεκτρικού ρεύματος οικιακής χρήσης σε πολύτεκνες οικογένειες (οικογένειες με τέσσερα και πάνω “προστατευόμενα παιδιά”, κατά την ορολογία και τις διακρίσεις της καταργηθείσας Δ5/ΗΛ/Β/Φ29/22891/2004 υπουργικής απόφασης, σε συνδυασμό με τα οριζόμενα στο άρθρο πρώτο του ν. 1910/1944, όπως ισχύει): (α) Η πρώτη από τις μεταβολές αυτές συνίσταται στο ότι το ειδικό τιμολόγιο για τις πολύτεκνες οικογένειες, όπως είχε διαμορφωθεί με την 2153/3.4.1996 απόφαση της Επιτροπής Τιμών και Εισοδημάτων και την ανωτέρω υπουργική απόφαση, καταργήθηκε με το άρθρο 5 παρ. 2 της προσβαλλόμενης υπουργικής απόφασης. (β) Η δεύτερη μεταβολή συνίσταται στο ότι η παροχή τιμολογίου οικιακής χρήσης έπαυσε να αποτελεί αντικείμενο ειδικής ρύθμισης ως προς τις πολύτεκνες οικογένειες. Οι οικογένειες αυτές εντάχθηκαν σε ενιαία ρύθμιση με τους λεγόμενους “ευάλωτους πελάτες” των επιχειρήσεων προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας, εφόσον πληρούν τα αντίστοιχα κριτήρια εισοδήματος, περιουσίας, διαμονής κλπ. με τις διάφορες κατηγορίες “νοικοκυριών” που καθορίζονται με την απόφαση. Βασικό γνώρισμα της όλης ρύθμισης, η οποία στηρίζεται στους ορισμούς των “ωφελούμενων μονάδων” (“μονοπρόσωπα” και “πολυπρόσωπα νοικοκυριά” της μνημονευθείσας στην προηγούμενη σκέψη νομοθεσίας για το Κοινωνικό Εισόδημα Αλληλεγγύης, είναι ότι η διαφοροποίηση των δικαιούχων με βάση το κριτήριο της “σύνθεσης του νοικοκυριού” εξαρτάται μόνο από τον αριθμό των “[ατόμων] τα οποία διαμένουν υπό την ίδια στέγη”. Δεν γίνεται, δηλαδή, διάκριση με βάση το είδος της σχέσης που συνδέει τα διαμένοντα υπό κοινή στέγη άτομα και, ιδίως, με βάση το αν τα άτομα αυτά συνδέονται με συγγενικό δεσμό, ώστε να αποτελούν οικογένεια. Μόνη μορφή οικογενειακής σχέσης που μνημονεύεται ρητά στην απόφαση είναι η περίπτωση των “μονογονεϊκών οικογενειών” με ένα ή περισσότερα ανήλικα μέλη. Ειδικότερα, από τις διατάξεις του άρθρου 2 της προσβαλλόμενης υπουργικής απόφασης, με το οποίο αντικαταστάθηκε (εκ νέου) το άρθρο 2 της από 6.8.2010 απόφασης του Υφυπουργού Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής για την “Εφαρμογή Κοινωνικού Οικιακού Τιμολογίου” (εφεξής οι παραπομπές σε διατάξεις αναφέρονται στην από 6.8.2010 υπουργική απόφαση, όπως ισχύει μετά την αντικατάσταση διατάξεών της με την προσβαλλόμενη απόφαση), προκύπτουν τα εξής: (i) Στην “Α΄ Κατηγορία” (άρθρο 2 παρ. 2 περ. α΄), δηλαδή στους δικαιούχους “Κοινωνικού Οικιακού Τιμολογίου Α” (στους οποίους παρέχεται έκπτωση στη χρέωση για την προμήθεια ηλεκτρικής ενέργειας 0,075 ευρώ ανά κιλοβατώρα), εντάσσονται όσοι πληρούν όλα τα κριτήρια εισοδήματος, περιουσίας και διαμονής κατά τις προαναφερθείσες διατάξεις του άρθρου 235 του ν. 4389/2016 και της Γ.Δ.5οικ.2961-10/24.1.2017 κοινής υπουργικής απόφασης περί Κοινωνικού Εισοδήματος Αλληλεγγύης (πρόκειται δηλαδή για “νοικοκυριά” που τελούν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας). (ii) Στη “Β΄ Κατηγορία”, δηλαδή στους δικαιούχους “Κοινωνικού Οικιακού Τιμολογίου Β” (στους οποίους παρέχεται έκπτωση 0,045 ευρώ ανά κιλοβατώρα), εντάσσονται τα “νοικοκυριά” που δεν εμπίπτουν στην Κατηγορία Α΄. Τα “νοικοκυριά” αυτά κατατάσσονται με βάση τον αριθμό των προσώπων που τα αποτελούν (υπό την εκτεθείσα έννοια της υπό κοινή στέγη διαμονής) και το “ετήσιο συνολικό πραγματικό ή τεκμαρτό εισόδημα, όπως προκύπτει από τις τελευταίες εκκαθαρισμένες δηλώσεις φόρου εισοδήματος των μελών του νοικοκυριού” σε έξι υποκατηγορίες: (1) “Μονοπρόσωπο νοικοκυριό”, με εισοδηματικό όριο (πέραν του οποίου δεν χορηγείται το κοινωνικό οικιακό τιμολόγιο) 9.000 ευρώ. (2) “Νοικοκυριό αποτελούμενο από δύο ενήλικα μέλη ή μονογονεϊκή οικογένεια με ένα ανήλικο μέλος”, με εισοδηματικό όριο 13.500 ευρώ. (3) “Νοικοκυριό αποτελούμενο από δύο ενήλικα μέλη και ένα ανήλικο μέλος ή μονογονεϊκή οικογένεια με δύο ανήλικα μέλη”, με εισοδηματικό όριο 15.750 ευρώ. (4) “Νοικοκυριό αποτελούμενο από τρία ενήλικα μέλη ή δύο ενήλικα και δύο ανήλικα μέλη ή μονογονεϊκή οικογένεια με τρία ανήλικα μέλη”, με εισοδηματικό όριο 18.000 ευρώ. (5) “Νοικοκυριό αποτελούμενο από τρία ενήλικα και ένα ανήλικο μέλος ή δύο ενήλικα και τρία ανήλικα μέλη ή μονογονεϊκή οικογένεια με τέσσερα ανήλικα μέλη”, με εισοδηματικό όριο 24.750 ευρώ. (6) “Νοικοκυριό αποτελούμενο από τέσσερα ενήλικα μέλη ή δύο ενήλικα και τέσσερα ανήλικα μέλη ή μονογονεϊκή οικογένεια με πέντε ανήλικα μέλη”, με εισοδηματικό όριο 27.000 ευρώ (άρθρο 2 παρ. 2 περ. β΄ υποπερ. αα΄, ββ΄ και γγ΄ και παρ. 3). (iii) Τα ως άνω εισοδηματικά όρια, πέραν των οποίων δεν παρέχεται το κοινωνικό οικιακό τιμολόγιο, προσαυξάνονται κατά 8.000 και 15.000 ευρώ, αντίστοιχα, αν το “νοικοκυριό” περιλαμβάνει “και άτομο ή άτομα με αναπηρία εξήντα επτά τοις εκατό (67%) και άνω” ή “και άτομο ή άτομα που έχουν ανάγκη μηχανικής υποστήριξης με χρήση ιατρικών συσκευών, η οποία παρέχεται κατ’ οίκον και είναι απαραίτητη για τη ζωή τους”. (iv) Για κάθε επιπλέον ενήλικο μέλος προστίθεται στα ανωτέρω εισοδηματικά όρια το ποσό των 4.500 ευρώ και για κάθε επιπλέον ανήλικο μέλος το ποσό των 2.250 ευρώ “μέχρι του συνολικού ορίου των 31.500 ευρώ ανεξαρτήτως του αριθμού των μελών του νοικοκυριού”, με διατήρηση και στην περίπτωση αυτή των προσαυξήσεων 8.000 και 15.000 ευρώ της προηγούμενης περίπτωσης. Από τις ανωτέρω ρυθμίσεις της προσβαλλόμενης απόφασης προκύπτει ότι μία πολύτεκνη οικογένεια, η οποία εμπίπτει στην κατηγορία του “πολυπρόσωπου νοικοκυριού” με δύο ενήλικα και τέσσερα ανήλικα μέλη, ταυτίζεται ως προς την αντιμετώπιση, σε σχέση με το καθοριζόμενο εισοδηματικό όριο (27.000 ευρώ), με ένα “νοικοκυριό” που αποτελείται από τέσσερα ενήλικα μέλη ανεξάρτητα από τη σχέση που τα συνδέει. Το μέγιστο (“συνολικό”) όριο των 31.500 ευρώ (27.000 ευρώ προσαυξανόμενο κατά 2.250 ευρώ για κάθε επιπλέον ανήλικο μέλος) ισχύει, κατ’ ουσίαν, χωρίς περαιτέρω διαφοροποίηση για όλες τις πολύτεκνες οικογένειες με δύο ενήλικα μέλη και έξι ή πάνω από έξι ανήλικα μέλη. (v) Πέραν των ανωτέρω εισοδηματικών κριτηρίων, για τη χορήγηση του κοινωνικού οικιακού τιμολογίου τίθεται ανώτατο όριο συνολικής ακίνητης περιουσίας (του δικαιούχου και των μελών του νοικοκυριού) αξίας 180.000 ευρώ (120.000 ευρώ για μονοπρόσωπο νοικοκυριό, προσαυξανόμενη κατά 15.000 για κάθε πρόσθετο μέλος έως το ανώτατο όριο των 180.000 ευρώ). (vi) Για τη χορήγηση του κοινωνικού οικιακού τιμολογίου, τα μέλη του “νοικοκυριού” πρέπει να μην εμπίπτουν στις διατάξεις του φόρου πολυτελείας και να μη δηλώνουν δαπάνες διαβίωσης για αμοιβές πληρωμάτων σκαφών αναψυχής, για δίδακτρα σε ιδιωτικά σχολεία και για οικιακούς βοηθούς, οδηγούς αυτοκινήτων, δασκάλους ή άλλο προσωπικό. (vii) Τα όρια τετραμηνιαίας κατανάλωσης (120 ημερών) για την τιμολόγηση με το κοινωνικό οικιακό τιμολόγιο ορίζονται ομοιόμορφα για την Κατηγορία Α΄ και την Κατηγορία Β΄ του τιμολογίου αυτού, κλιμακούμενα από 1.400 κιλοβατώρες έως 2.000 κιλοβατώρες ανάλογα με τη σύνθεση του “νοικοκυριού” (βλ. ανωτέρω, στοιχείο ii). Για μια πολύτεκνη οικογένεια με δύο ενήλικα και τέσσερα ανήλικα μέλη το όριο τετραμηνιαίας κατανάλωσης είναι 2.000 κιλοβατώρες (kWh), στο οποίο προστίθενται 100 κιλοβατώρες για κάθε επιπλέον ανήλικο μέλος “μέχρι του συνολικού αριθμού των 2.400 kWh ανεξαρτήτως του αριθμού των μελών του νοικοκυριού” (παράλληλα ισχύουν προσαυξήσεις 300 και 600 κιλοβατωρών, αντίστοιχα, για νοικοκυριά με ένα ή περισσότερα άτομα που έχουν αναπηρία πάνω από 67% ή έχουν ανάγκη μηχανικής υποστήριξης με χρήση ιατρικών συσκευών). Το αντίστοιχο όριο τετραμηνιαίας κατανάλωσης υπό την ισχύ της καταργηθείσας υπουργικής απόφασης (Δ5/ΗΛ/Β/Φ29/22891/2004) ήταν, για πολύτεκνη οικογένεια με τέσσερα “προστατευόμενα παιδιά”, 3.500 κιλοβατώρες, το δε ανώτατο όριο (για όλες τις οικογένειες με δέκα ή περισσότερα παιδιά) ήταν 4.500 κιλοβατώρες. Εξάλλου, η προσβαλλόμενη υπουργική απόφαση μνημονεύει στο προοίμιό της την 11/2017 γνωμοδότηση της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας (ΡΑΕ), η οποία στο τμήμα με τίτλο «IV. Σχετικά με την αναγκαιότητα ένταξης των πολυτέκνων στο [κοινωνικό οικιακό τιμολόγιο] … και προσαρμογής του εφαρμοστέου ειδικού τιμολογίου» αναφέρει, μεταξύ άλλων, ότι « … Η δε εφαρμογή ενιαίας προσέγγισης ως προς την τιμολόγηση των καταναλώσεων δικαιούχων … [κοινωνικού οικιακού τιμολογίου] και δικαιούχων τιμολογίου πολυτέκνων συνιστά ισότιμη και άνευ διακρίσεων αντιμετώπιση αξιολογικά όμοιων καταστάσεων που αφορούν κατηγορίες καταναλωτών με ίδια ή όμοια χαρακτηριστικά. Συναφώς, η ένταξη των πολυτέκνων στο … [κοινωνικό οικιακό τιμολόγιο] παρίσταται ως εύλογη, καθότι θεμελιώδες κριτήριο ένταξης στο πλαίσιο του … [κοινωνικού οικιακού τιμολογίου] συνιστά η θεώρηση των προκείμενων ομάδων καταναλωτών ως “ευπαθών”, ιδιότητα που ομοίως φέρουν οι δικαιούχοι του τιμολογίου πολυτέκνων, στο μέτρο που πληρούν -πέραν του οικογενειακού κριτηρίου που αφορά στον αριθμό των προστατευόμενων τέκνων- και άλλα κριτήρια, εισοδηματικά και περιουσιακά … . … η αρχή της μη διακριτικής μεταχείρισης αξιολογικά όμοιων περιπτώσεων, ιδίως κατ’ αναλογία προς τα οριζόμενα για τους τρίτεκνους (Β΄ κατηγορία κατά το ισχύον πλαίσιο δικαιούχων ΚΟΤ [Κοινωνικού Οικιακού Τιμολογίου]), επιβάλλει την ένταξη του ειδικού τιμολογίου πολυτέκνων τόσο ως προς τις χρεώσεις όσο και τα όρια κατανάλωσης στις προτεινόμενες με την παρούσα βαθμίδες επιδότησης ΚΟΤ …». Η ίδια γνωμοδότηση στο τέλος του τμήματος με τίτλο «V. Σχετικά με την διαμόρφωση της νέας δομής του … [κοινωνικού οικιακού τιμολογίου] ως προς την ένταξη των δικαιούχων και την προσποριζόμενη σε αυτούς ωφέλεια» επισημαίνει, μεταξύ άλλων, ότι «… ελλείψει αναλυτικών και τεκμηριωμένων στοιχείων που αφορούν στην κατανάλωση και την πληθυσμιακή σύσταση και εισοδηματική-περιουσιακή κατάσταση των ανωτέρω ομάδων καταναλωτών [δικαιούχους Κοινωνικού Εισοδήματος Αλληλεγγύης του άρθρου 235 του ν. 4389/2016, λοιπούς ευάλωτους και πολυτέκνους], δεν έχει έτι καταστεί εφικτή η εκτίμηση … τυχόν επιβάρυνσης του Ειδικού Λογαριασμού ΥΚΩ, όσον αφορά την παροχή της υπηρεσίας ΚΟΤ, από την εφαρμογή των προτεινόμενων … μέτρων. Η παροχή στην Αρχή τεκμηριωμένων και αναλυτικών στοιχείων αναφορικά με τις ανωτέρω παραμέτρους από τους αρμόδιους φορείς, στο μέτρο που τα εν λόγω στοιχεία δύνανται να καταστούν προσβάσιμα, αποτελεί ελάχιστη προϋπόθεση για περαιτέρω συνδρομή της Αρχής στην προσπάθεια διαμόρφωσης και ακριβούς καθορισμού κριτηρίων ένταξης και ορίων κατανάλωσης στο πλαίσιο ΚΟΤ και την εκτίμηση του σχετικού κόστους».
- Επειδή, η προσβαλλόμενη υπουργική απόφαση επικαλείται στο προοίμιό της ως εξουσιοδοτικό έρεισμα τον ως άνω ν. 4001/2011 και ειδικότερα τα άρθρα 52, 55, 56 και 140 του νόμου αυτού. Από τις διατάξεις αυτές μόνο τα άρθρα 52, 55 και 140 σχετίζονται γενικώς με την προσβαλλόμενη απόφαση, εφόσον το άρθρο 56 αναφέρεται στο διαφορετικό του κρινόμενου ζήτημα της διαδικασίας ανάθεσης της παροχής υπηρεσιών κοινής ωφέλειας με πρόσκληση εκδήλωσης ενδιαφέροντος. Ειδικότερα, τα άρθρα 52 και 53 αναφέρονται στην προστασία των ευάλωτων πελατών και στην αντιμετώπιση της ενεργειακής πενίας ενσωματώνοντας στο ελληνικό δίκαιο τις επιταγές των παρ.7 και 8 του άρθρου 3 της οδηγίας 2009/72/ΕΚ που, όπως έχει εκτεθεί στην σκέψη 12, δεν ασχολείται με το δημογραφικό πρόβλημα που τυχόν αντιμετωπίζουν κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης ούτε με τα μέτρα που αυτά λαμβάνουν υπέρ των πολύτεκνων οικογενειών στο πλαίσιο του εν λόγω προβλήματος. Συνεπώς, οι εξουσιοδοτήσεις της παρ. 3 του άρθρου 52, κατά την οποία τα «κριτήρια, οι προϋποθέσεις και η διαδικασία ένταξης ενός πελάτη σε κατηγορία Ευάλωτων Πελατών καθορίζονται με αποφάσεις του Υπουργού Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής» και του άρθρου 53 κατά την οποία με «αποφάσεις του Υπουργού Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής ή κοινές αποφάσεις του Υπουργού Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής και του Υπουργού Οικονομικών, καθώς και κάθε άλλου συναρμόδιου Υπουργού, ανάλογα με την περίπτωση, καθορίζονται τα κατάλληλα μέτρα για την αντιμετώπιση της ενεργειακής πενίας, όπως ιδίως…» δεν μπορούν να αποτελέσουν το έρεισμα της προσβαλλόμενης υπουργικής απόφασης κατά το μέρος με το οποίο αυτή καταργεί, δυνάμει του άρθρου 5 παρ. 2, το ισχύον κατά την έκδοσή της ειδικό τιμολόγιο οικιακής χρήσης για τις πολύτεκνες οικογένειες. Τούτο δε, διότι οι ανωτέρω εξουσιοδοτήσεις αναφέρονται ρητώς στην κατηγορία των ευάλωτων πελατών και στην αντιμετώπιση της ενεργειακής πενίας ενώ οι πολύτεκνοι, όπως έχει ήδη εκτεθεί στην σκέψη 7, αποτελούν διαφορετική κατηγορία πολιτών, απολαμβάνουν, σύμφωνα με το άρθρο 21 παρ. 2 και 5 του Συντάγματος, ειδικής προστασίας και δεν επιτρέπεται να εξομοιωθούν με τις ευπαθείς ομάδες καταναλωτών. Εξάλλου, η ως άνω εξουσιοδότηση της παρ. 1 του άρθρου 55 του ν. 4001/2011 αναφέρεται σε προεδρικό διάταγμα (που εκδίδεται κατόπιν πρότασης του Υπουργού Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής), με το οποίο δύναται να ορίζονται και άλλες υπηρεσίες κοινής ωφέλειας, και όχι σε υπουργική απόφαση, όπως η προσβαλλόμενη απόφαση. Τέλος, η παρ. 5 του άρθρου 140 του ν. 4001/2011 που προβλέπει ότι με απόφαση του Υπουργού Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, ύστερα από γνώμη της ΡΑΕ οι κάτοχοι άδειας, στο πλαίσιο της γενικής υποχρέωσής τους προς παροχή υπηρεσιών κοινής ωφέλειας, μπορεί να υποχρεωθούν να διαφοροποιούν για κατηγορίες πελατών τα τιμολόγιά τους, ερμηνευόμενη κατά το γράμμα της, που αναφέρεται σε διαφοροποίηση τιμολογίων για κατηγορίες πελατών και όχι σε συνένωση τιμολογίων διαφορετικών κατηγοριών, αλλά και σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 21 του Συντάγματος, που διαχωρίζουν τις πολύτεκνες οικογένειες από τις οικονομικά ή κοινωνικά ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού, δεν έχει την έννοια ότι επιτρέπει την εξομοίωση των δύο αυτών κατηγοριών πελατών των κατόχων άδειας προμήθειας ηλεκτρικού ρεύματος και την ένταξη των πολυτέκνων, υπό προϋποθέσεις, στους ευάλωτους καταναλωτές. Συνεπώς, η προσβαλλόμενη υπουργική απόφαση κατά το μέρος της (άρθρο 5 παρ. 2), με το οποίο καταργήθηκε η 2153/3.4.1996 απόφαση της Επιτροπής Τιμών και Εισοδημάτων σχετικά με τα τιμολόγια ηλεκτρικού ρεύματος οικιακής χρήσης για τις πολύτεκνες οικογένειες, η με αριθμό Δ5ΗΛ/Β/Φ29/οικ.247/8.1.1996 οδηγία του Υπουργείου Ανάπτυξης για την υλοποίηση της απόφασης αυτής και η Δ5/ΗΛ/Β/Φ29/22891/17.12.2004 απόφαση του Υπουργού Ανάπτυξης για το “Ειδικό Τιμολόγιο Οικιακής Χρήσεως για τις Πολύτεκνες Οικογένειες”, όπως προβάλλεται βασίμως, δεν βρίσκει έρεισμα στα άρθρα 52, 55, 56 και 140 που επικαλείται και είναι μη νόμιμη προεχόντως ως εκδοθείσα εκτός εξουσιοδότησης. Τούτο δε, ανεξαρτήτως του γεγονότος ότι η ίδια υπουργική απόφαση αντιβαίνει και ευθέως στις διατάξεις των παρ.2 και 5 του άρθρου 21 του Συντάγματος, στο μέτρο που καταργεί το ισχύον κατά την έκδοσή της ειδικό τιμολόγιο οικιακής χρήσης για τις πολύτεκνες οικογένειες, εξομοιώνοντας την κατά τις εν λόγω διατάξεις του Συντάγματος ειδική προστασία των πολυτέκνων στο πλαίσιο της ασκούμενης δημογραφικής πολιτικής με τις λοιπές διακεκριμένες κατά το άρθρο αυτό του Συντάγματος περιπτώσεις άσκησης κοινωνικής πολιτικής χωρίς αποχρώντα λόγο, όπως συνάγεται αφενός από το ως άνω αναφερόμενο στους πολυτέκνους μέρος της 11/2007 γνωμοδότησης της ΡΑΕ που θεωρεί τους πολυτέκνους και τους ευάλωτους καταναλωτές ως κατηγορίες καταναλωτών με «ίδια ή όμοια χαρακτηριστικά» και αφετέρου από τη γενικότερη διαπίστωση της ίδιας γνωμοδότησης περί έλλειψης αναλυτικών και τεκμηριωμένων στοιχείων σχετικά με την κατανάλωση, την πληθυσμιακή σύσταση και την κατάσταση των ομάδων καταναλωτών, στις οποίες αναφέρεται.
- Επειδή, σύμφωνα με όσα έχουν εκτεθεί, οι κρινόμενες αιτήσεις πρέπει να γίνουν δεκτές και η προσβαλλόμενη υπουργική απόφαση να ακυρωθεί κατά το μέρος που, με το άρθρο 5 παρ. 2, καταργεί την 2153/3.4.1996 απόφαση της Επιτροπής Τιμών και Εισοδημάτων σχετικά με τα τιμολόγια ηλεκτρικού ρεύματος οικιακής χρήσης για τις πολύτεκνες οικογένειες, την Δ5ΗΛ/Β/Φ29/οικ.247/8.1.1996 οδηγία του Υπουργείου Ανάπτυξης για την υλοποίηση της απόφασης αυτής και την Δ5/ΗΛ/Β/Φ29/ 22891/17.12.2004 απόφαση του Υπουργού Ανάπτυξης για το “Ειδικό Τιμολόγιο Οικιακής Χρήσεως για τις Πολύτεκνες Οικογένειες”. Μετά δε την κατά τα άνω ακύρωση της προσβαλλόμενης πράξης, το τιμολόγιο οικιακής χρήσης των πολύτεκνων οικογενειών διέπεται από την Δ5/ΗΛ/Β/Φ29/ 22891/17.12.2004 απόφαση του Υπουργού Ανάπτυξης, η οποία εξακολουθεί να ισχύει, και μετά την κατάργηση των άρθρων 28 και 29 του ν. 2733/1999, στα οποία ερείδεται, με την παρ. 3γ του άρθρου 195 του ν. 4001/2011, δυνάμει της διάταξης της παρ. 14 του άρθρου 196 του ν. 4001/2011.
Δ ι ά τ α ύ τ α
Δέχεται τις συνεκδικαζόμενες αιτήσεις ως προς τους αιτούντες της πρώτης αίτησης (741/2018) και τον 1ο αιτούντα, κατά τη σειρά αναγραφής στο δικόγραφο, της δεύτερης αίτησης (869/2018).
Ακυρώνει την ΥΠΕΝ/ΥΠΡΓ/892/152/8.1.2018 απόφαση του Υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας κατά το μέρος που με την παρ. 2 του άρθρου 5 καταργεί την 2153/3.4.1996 απόφαση της Επιτροπής Τιμών και Εισοδημάτων σχετικά με τα τιμολόγια ηλεκτρικού ρεύματος οικιακής χρήσης για τις πολύτεκνες οικογένειες, την Δ5ΗΛ/Β/Φ29/οικ.247/8.1.1996 οδηγία του Υπουργείου Ανάπτυξης για την υλοποίηση της απόφασης αυτής και την Δ5/ΗΛ/Β/Φ29/22891/17.12.2004 απόφαση του Υπουργού Ανάπτυξης για το “Ειδικό Τιμολόγιο Οικιακής Χρήσεως για τις Πολύτεκνες Οικογένειες”, σύμφωνα με το σκεπτικό.
Διατάσσει την απόδοση του παραβόλου.
Επιβάλλει στο Δημόσιο τη δικαστική δαπάνη των αιτούντων ως προς τους οποίους γίνεται δεκτή η αίτηση, η οποία ανέρχεται στο ποσό των χιλίων τριακοσίων ογδόντα (460+460+460) ευρώ.
Η διάσκεψη έγινε στις 16 Ιουνίου 2021
Η Πρόεδρος — Η Γραμματέας
Ε. Σάρπ — Ελ. Γκίκα
