Διανύουμε μία χρονιά κατά την οποία έχουν ολοκληρωθεί για τις συστημικές τράπεζες οι μεγάλες συναλλαγές που περιλάμβαναν τιτλοποιήσεις μη εξυπηρετούμενων δανείων. Ταυτόχρονα, ολοκληρώθηκαν και οι μεταφορέςτου εξειδικευμένουπροσωπικούστιςεταιρείες διαχείρισης. Αυτό πραγματοποιήθηκε κυρίως, μέσω του προγράμματος «Ηρακλής». Έτσι, το βάρος μετατίθεταιστους servicers για την υλοποίηση των επιχειρηματικών σχεδίων που έχουν τεθεί για τα επόμενα χρόνια. Τα ερωτήματα που ανακύπτουν είναι τα εξής:
- Πως διαμορφώνεται το τοπίο στην ελληνική οικονομία μετά από 2 έτη ύφεσης και μεγάλου αποθέματος «Μη Εξυπηρετούμενων Δανείων»;
Με τις πρωτοβουλίες της ελληνικής κυβέρνησης, της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και του Ενιαίου Εποπτικού Μηχανισμού, το Πρόγραμμα «Ηρακλής» – που αποτελεί ένα σχήμα παροχής κρατικής εγγύησης σε ομολογίες υψηλήςδιαβάθμισης– έχει βοηθήσει σημαντικά στην μείωση του αποθέματος μη εξυπηρετούμενων δανείων, βελτιώνοντας τους δείκτες των Τραπεζών και παρέχοντας τους την δυνατότητα να αυξήσουν το ρυθμό χρηματοδότησης της ελληνικής οικονομίας.
Ωστόσο, με την πανδημία παρούσα τα τελευταία 2 έτη, η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίζει ο εγχώριος τραπεζικός κλάδος εξακολουθεί να είναι τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια. Και τούτο διότι, μεγάλο μέρος τους παραμένει στα βιβλία των τραπεζών. Αυτό συμβαίνει είτε γιατί δεν έχουν μεταβιβαστεί ή λόγω της δομής των τιτλοποιήσεων.
Επιπρόσθετα, η πανδημία οι γεωπολιτικές εξελίξεις και η πρόσφατη ενεργειακή κρίση εκτιμάταιότι θα δημιουργήσουνπερί τα 10 δισ. ευρώ νέα κόκκινα δάνεια, τα οποία θα περιλαμβάνουν και μη εξυπηρετούμενα δάνεια που ρυθμίστηκαν.
- Πως αξιολογείται το Σχέδιο «Ηρακλής» μετά από 2 έτη εφαρμογής του,ως προς το σχέδιο και τα αποτελέσματα του;
Μέχρι σήμερα, οι συναλλαγές που έχουν ενταχθεί στο σχέδιο «Ηρακλής» είναι 15 και περιλαμβάνουν δάνεια ονομαστικής αξίας περίπου 50 δισ. ευρώ, ενώ οι κρατικές εγγυήσεις που έχουν δοθεί αγγίζουν τα 19 δισ. ευρώ. Εκτιμάται ότι, με την επέκταση στο πρόγραμμα «Ηρακλής II», διάρκειας έως τον Οκτώβριο του 2022, τα ποσά αυτά θα ανέλθουν σε περίπου 60 δισ. ευρώ και σε 23 δισ. ευρώ οι εγγυήσεις αντίστοιχα.
Με μια πρώτη ματιά παρατηρούμε ότι, στις συναλλαγές που έχουν ήδη ολοκληρωθεί οι τίτλοι υψηλής διαβάθμισης (seniornotes) τους οποίους εγγυάται εξ ολοκλήρου το Ελληνικό Δημόσιο, είναι μεσοσταθμικά στο 38% της λογιστικής αξίας των συναλλαγών. Δηλαδή, για κάθε 100 ευρώ λογιστικής αξίας δανείων, το Ελληνικό Δημόσιο εγγυάται τα 38 ευρώ.
Στην Ιταλία, το αντίστοιχο πρόγραμμα κρατικών εγγυήσεων, που ονομάζεται «GACs», ξεκίνησε το 2016 με τις μεγαλύτερες συναλλαγές να ολοκληρώνονται το 2018. Μέχρι το τέλος του 2021, μέσω του προγράμματος αυτού, έχουν ολοκληρωθεί 39 συναλλαγές αξίας 96 δισ. ευρώ και έχουν δοθεί εγγυήσεις ύψους περίπου 19 δισ. ευρώ. Κατ’ αντιστοιχία, για κάθε 100 ευρώ λογιστικής αξίας δανείων το ιταλικό δημόσιο εγγυάται περίπου τα 20 ευρώ.
Σε αντίθεση με την Ιταλία, όπου οι στρατηγικές στα επιχειρηματικά σχέδιαβασίζονται κατά κύριο λόγω σε πλειστηριασμούς και πτωχεύσεις, τα επιχειρηματικά σχέδια του προγράμματος «Ηρακλής» έχουν βασιστεί κυρίως σε στρατηγικές αναδιαρθρώσεων, μακροπρόθεσμων ρυθμίσεων και άμεσωνεπαναπωλήσεων δανείων των χαρτοφυλακίων.Μένει να αποδειχθεί στην πράξη η υλοποίηση των επιχειρηματικών σχεδίων, κάτι που θα απαιτήσει καινέα χρηματοδοτικά εργαλεία (πχ. αναχρηματοδότηση δανειοληπτών με κόκκινα δάνεια) που δεν είναι, προς το παρόν, διαθέσιμα από τις Τράπεζες.
Σήμερα, δεν έχουμε ακόμα μια ξεκάθαρη εικόνα για την πορεία τους, δεδομένου ότι, οι 7 από τις 15 προαναφερθείσες συναλλαγές που έχουν ενταχθεί στο πρόγραμμα «Ηρακλής» ολοκληρώθηκαν στα τέλη του 2021.Ωστόσο, τα πρώτα δείγματα μαρτυρούν ότι κάποιες συναλλαγές υστερούν σε σχέση με τα επιχειρηματικά σχέδια που έχουν τεθεί. Κυριότερος λόγος αποτελείη παρατεταμένη αναστολή των πλειστηριασμών. Επιπλέον αναμένεται ότι, η συνέχιση της πανδημίας έχει καθυστερήσειτο ρυθμό δημιουργίαςρυθμισμένων χαρτοφυλακίων.Εκτιμάταιεπίσης ότι αυτά θα αγγίζουν το 20-25% των δανείων που έχουν ενταχθεί στο πρόγραμμα «Ηρακλής» και δυνητικά θα επαναπωληθούνσε επενδυτές ή/και Τράπεζες, επανεντάσσοντας ιδιώτες και επιχειρήσεις στην υγιή οικονομική δραστηριότητα.
- Θα μπορούσαν να καταπέσουν οι εγγυήσεις του Δημοσίου; Ποια προβλήματα δημιουργεί η μη επίτευξη των στόχων που έχουν τεθεί στο πρόγραμμα «Ηρακλής»;
Θεωρώ ότι δεν υπάρχει άμεσος κίνδυνος, διότι το ετήσιο ύψος των τοκομεριδίων των κρατικών εγγυήσεων που είναι απαραίτητα να πληρώνεται για να μην εκπέσουνείναι σε εύλογο επίπεδο, ιδίως για τα πρώτα χρόνια.
Ωστόσο, μακροπρόθεσμα, σε ένα απαισιόδοξο σενάριο, θα μπορούσε να υπάρξει κατάπτωση μέρος των εγγυήσεων του προγράμματος «Ηρακλής». Το ρίσκο αυτό αντισταθμίζεται σε ένα βαθμό από τα τοκομερίδια (προμήθειες)που λαμβάνει το Δημόσιο για τις κρατικές εγγυήσεις. Επιπρόσθετα, σε κάθε τιτλοποίηση, πριν την εγγραφή των εγγυήσεων στο δημόσιο χρέος, θα πρέπει να αναζητούνται και οι λόγοι κατάπτωσής τους, καθώς και τυχόν ευθύνες της εκάστοτε τράπεζας ή/και της εταιρείαςδιαχείρισης.
Ενδεχόμενη όμως παρέκκλιση των επιχειρηματικώνσχεδίων των τιτλοποιήσεων του προγράμματος «Ηρακλής» επιφέρει και μια σειρά άλλων θεμάτων για τους επενδυτές και τις εταιρείες διαχείρισης. Συγκεκριμένα, μετά το πέρας δύο2 ετών από την έναρξη τους (περίοδος χάριτος), όταν οι στόχοι δεν επιτυγχάνονται,όλες οι συναλλαγές προβλέπουν μία σειρά μέτρων, όπως την αναστολή των πληρωμών τοκομεριδίων των ομολογιών (μεσαίας διαβάθμισης) και μέρους της αμοιβής του διαχειριστή ή ακόμα και η αντικατάσταση του.Τα μέτρα αυτά λειτουργούν ως δικλείδες ασφαλείας των κρατικών εγγυήσεων, ενώ η ενεργοποίησή τους προκαλεί πλήγμα στα έσοδα των επενδυτών και των εταιρειών διαχείρισης.
Από την εμπειρία της Ιταλίας γνωρίζουμε ότι οι 18 από τις 30 συναλλαγές (60%) του αντίστοιχου προγράμματος «Ηρακλής», για τις οποίες υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία, δεν επιτυγχάνουν τους στόχους των επιχειρηματικών σχεδίων (under-performance). Ο μέσος χρόνος για την αναστολή πληρωμών τοκομεριδίων ή/και αμοιβών των εταιρειών διαχείρισης είναι περίπου 8 – 10 τρίμηνα από την έναρξη τους, δηλαδή αμέσως μετά την περίοδο χάριτος. Ένα άλλο ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι, οι συναλλαγές που εμφάνισαν υστέρηση στο επιχειρηματικό σχέδιο σχετικά νωρίς (πχ. από τα πρώτα τρίμηνα) δεν φαίνεται να επανακάμπτουν.
Για τις περισσότερες συναλλαγές που έχουν ενταχθεί στον πρόγραμμα «Ηρακλής» η περίοδος χάριτος ολοκληρώνεται περίπου στα μέσα του έτους 2023. Βεβαίως, ήδη υπάρχει κινητικότητα στην δευτερογενή αγοράκαθώς οι εταιρείες διαχείρισης επιχειρούν να δημιουργήσουν ένα «μαξιλάρι» εισπράξεων σε σχέση με τους στόχους του επιχειρηματικού σχεδίου,προκειμένου να αποφύγουν τις προαναφερθείσες αναστολές.
Εφόσον δεν υπάρχει απόκλιση από τα επιχειρηματικά σχέδια, τα κέρδη για τους επενδυτές είναι σημαντικά καθώςμπορούν να λάβουν τοκομερίδια μεσαίας διαβάθμισης και μετά την περίοδο χάριτος. Επιπλέον, για τις εταιρείες διαχείρισης οι συμβάσεις των τιτλοποιήσεων προβλέπουν ικανοποιητικές αμοιβέςδιαχείρισης που δύσκολα επαναδιαπραγματεύονται.Γι’ αυτό άλλωστε,αναμένεται μεγάλος αριθμός πωλήσεων μέρος των χαρτοφυλακίων τους επόμενους μήνες.
- Θα μπορούσαν εντός του έτους 2022 να υπάρξουν πωλήσεις σε μέρος των χαρτοφυλακίων; Αν ναι, σε τι είδους δάνεια;
Πιστεύω πως ναι. Στην Ιταλία, μέσα στην πανδημία περίπου 10-20% των μηναίων εισπράξεων των αντίστοιχων συναλλαγών του προγράμματος κρατικών εγγυήσεων, προέρχονταν από την πώληση μέρους των χαρτοφυλακίων.
Δυνητικά, εκτιμώ ότι θα υπάρξει υστέρηση των εισπράξεων σε αρκετές τιτλοποιήσεις του προγράμματος «Ηρακλής», σε σχέση με τα επιχειρηματικά πλάνατην επόμενη τριετία. Αυτό σημαίνει ότι, σημαντικό μέρος της υστέρησης θα πρέπει να καλυφθεί από πωλήσεις μέρος των χαρτοφυλακίων στην δευτερογενή αγορά. Λαμβάνοντας δε υπόψη ότι κάποιες συναλλαγές του προγράμματος «Ηρακλής» είτε επιτρέπουν την πώληση μέρους των χαρτοφυλακίων με γρήγορες/απλές διαδικασίες είτε έχουν συμπεριλάβει πώληση χαρτοφυλακίων μέσα στα επιχειρηματικά πλάνα, αναμένονται αρκετές συναλλαγές το επόμενο διάστημα. Τα χαρτοφυλάκια προς πώληση θα περιλαμβάνουν κατά κύριο λόγο στεγαστικά δάνεια και μικρά επιχειρηματικά και θα προέρχονται είτε από μη εξυπηρετούμεναείτε από ρυθμισμέναχαρτοφυλάκια.
- Έχουν ξεκινήσει τέτοιες ενέργειες στην αγορά των «κόκκινων» δανείων;
Ήδη, η αγορά από αρχές του 2022 κινείται σε αυτήν την κατεύθυνση. Υπάρχουν προετοιμασίες από τις εταιρείες διαχείρισης να πουλήσουν μέρος των χαρτοφυλακίων που έχουν ενταχθεί στο πρόγραμμα «Ηρακλής» είτε διμερώς ή μέσω διαγωνισμού.
Επιπλέον, εκτός του προγράμματος «Ηρακλής» επενδυτές που απέκτησαν χαρτοφυλάκια πριν από 3-4 χρόνια και πλησιάζουν στην περίοδο «ωρίμανσης»σύντομα θα προχωρήσουν σε αποεπένδυση.
Ήδη, στο τέλος του 2021, ολοκληρώθηκαν δύο συναλλαγές. Η πρώτη αφορούσε στην πώληση περιμέτρου δανείων από χαρτοφυλάκιο που έχει ενταχθεί στο πρόγραμμα «Ηρακλής» και η δεύτερη, επαναπώληση χαρτοφυλάκιού που είχε αρχικά μεταβιβαστεί το 2017.
Θεωρώ ότι η Quant θα διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην δευτερογενή αγορά, βοηθώντας τους επενδυτές στην αξιολόγηση των χαρτοφυλακίων (underwriting) και στην παρακολούθηση της διαχείρισης τους(masterservicer), εφόσον αποκτηθούν.
- Πως διαμορφώνεται το κομμάτι των πλειστηριασμών και των ακινήτων;
Οι μεγάλες συναλλαγές τιτλοποιήσεων, που έχουν ενταχθεί στο πρόγραμμα «Ηρακλής» περιλαμβάνουν σχήματα «REOCO», τα οποία ανήκουν στους επενδυτές και έχουν ως στόχο την επανάκτηση/επαναγορά των ακινήτων μέσω πλειστηριασμών. Με αυτό τον τρόπο δίνεται ο απαραίτητος χρόνος στην αγορά ακινήτων να ανακάμψει και ταυτόχρονα περιορίζεται η απόκλιση στα επιχειρηματικά πλάνα. Βέβαια, η αναστολή των πλειστηριασμών έχει προκαλέσει μεγάλες καθυστερήσεις στην υλοποίηση των επιχειρηματικών σχεδίων, ιδιαίτερα εκείνων που ολοκληρώθηκαν πριν τον COVID.
Επιπρόσθετα, ο νέος πτωχευτικός νόμος προβλέπει αυτόματη μείωση τιμής των ακινήτων στους πλειστηριασμούς (έως και 65%), γεγονός το οποίο μπορεί να οδηγήσει σε μεγάλη ζημιά των δανείων που εξασφαλίζουν τα εν λόγω ακίνητα. Ως αποτέλεσμα οι εταιρείες διαχείρισης καλούνται να «προστατέψουν» την αξία των ακινήτων και να τα επανακτήσουν προτού σημειωθεί αυτόματη μείωση τιμής. Ως εκ τούτου θα οδηγηθούν σε επανάκτηση αρκετών ακινήτων από τους πλειστηριασμούς πράγμα το οποίο απαιτεί κεφάλαια, χρηματοδότηση και εργαλεία, πέραν από αυτά που ήδη προβλέπονται στα σχήματα των τιτλοποιήσεων.
- Πως διαμορφώνεται η εικόνα στις μη συστημικές τράπεζες;
Μεγάλη κινητικότητα υπάρχει και στις μη συστημικές τράπεζες. Βλέπουμε ότι ηΤράπεζα Αττικής έχει προχωρήσει σε περαιτέρω τιτλοποιήσεις δανείων, ενώ αξιολογείται και η δυνατότητα κάποιες από αυτές να ενταχθούν στο πρόγραμμα «Ηρακλής». Η διαχείριση των μη εξυπηρετούμενων δανείων της Τράπεζας Αττικής, γίνεται εξολοκλήρου από εταιρείες διαχείρισης με την Quant να έχει πρωταγωνιστικό ρόλο.
Στο ίδιο μήκος κύματος, η Παγκρήτια Τράπεζα, έχει ήδη αναθέσει την διαχείριση των μη εξυπηρετούμενων δανείων στην Quant και έχει υπογράψει μνημόνιο για πιθανή συγχώνευση με την Τράπεζα Χανίων.
Όσον αφορά στις συνεταιριστικές τράπεζες, οι επιλογές είναι περιορισμένες διότι δεν είναι εύκολο να προχωρήσουν σε πωλήσεις ή τιτλοποιήσεις των χαρτοφυλακίων τους, λόγω μεγέθους και συγκέντρωσης των δανείων και εξασφαλίσεων, σε συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές. Επομένως, συνάγεται το συμπέρασμα ότι η διαχείριση θα γίνεται είτε με τις εσωτερικές μονάδες ήθα προχωρήσουν σε σύμβαση διαχείρισης με αντίστοιχες εταιρείες διαχείρισης.
* Ο Θεόδωρος Μαθηκολώνης είναι Αν. Διευθύνων Σύμβουλος της QQuant Master Servicer Α.Ε.Δ.Α.Δ.Π.
