Περιεχόμενο νομικής υποστήριξης και προϋποθέσεις εφαρμογής της ρύθμισης ως προς την ιδιότητα του αιρετού οργάνου και του φερόμενου ποινικού αδικήματος
Με εγκύκλιό του το Υπουργείο Εσωτερικών παρέχει διευκρινίσεις αναφορικά με τη νομική υποστήριξη αιρετών δήμων.
Αναλυτικά στην εγκύκλιο αναφέρεται:
Η διοίκηση των τοπικών υποθέσεων από τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Ο.Τ.Α.) υλοποιείται με τις πρωτοβουλίες, τη δράση και την άσκηση των καθηκόντων των αιρετών τους οργάνων, μονομελών και συλλογικών, με νομική βάση την πρόβλεψη του άρθρου 102 του Συντάγματος και νομιμοποιητική βάση την έκφραση της λαϊκής κυριαρχίας, μέσω των αυτοδιοικητικών εκλογών και των αποτελεσμάτων τους.
Η συνταγματική επιταγή και η – κατ΄ εφαρμογή αυτής – πολιτική και διοικητική εκπροσώπηση των Ο.Τ.Α. από τα αιρετά τους όργανα απαιτεί τη νομοθέτηση της νομικής τους υποστήριξης, καθώς τα αιρετά πρόσωπα της τοπικής αυτοδιοίκησης καλούνται, συχνά, να λάβουν αποφάσεις που ενδέχεται να τους οδηγήσουν σε δικαστικές διενέξεις.
Στο πλαίσιο αυτό οι δήμοι, ως νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου, υποχρεούνται να παράσχουν νομική υποστήριξη στα αιρετά τους όργανα, τα οποία τέλεσαν, εκ της αιρετής τους ιδιότητας, πράξεις ή παραλείψεις στο πλαίσιο άσκησης των καθηκόντων τους.
Παράλληλα, το δικαίωμα των αιρετών της τοπικής αυτοδιοίκησης στη νομική τους υποστήριξη, με την τήρηση των προϋποθέσεων που προβλέπει ο νόμος, συμβάλλει στην απρόσκοπτη υλοποίηση των καθηκόντων τους και στην προαγωγή των πρωτοβουλιών ή/και της λήψης αποφάσεων, που ο ρόλος τους απαιτεί.
A. Νομική υποστήριξη αιρετών των δήμων, υπό το φως των νέων διατάξεων
Σε συνέχεια του άρθρου 52 του ν. 4735/2020 (Α΄197) , ο νομοθέτης με τις διατάξεις του άρθρου 11 του ν. 4915/2022 (Α΄63) παρεμβαίνει πιο στοχευμένα, προκειμένου να ρυθμίσει με διακριτό τρόπο τη νομική υποστήριξη των αιρετών της τοπικής αυτοδιοίκησης από εκείνη που προβλέπεται για τους υπαλλήλους των φορέων του δημοσίου τομέα. Η παρέμβαση αυτή κρίνεται αναγκαία καθώς έρχεται να αποκαταστήσει τη διακριτή θέση των αιρετών των δήμων από το δημοσιοϋπαλληλικό σώμα, εστιάζοντας στο διπλό τους ρόλο, ως διοικητικά και πολιτικά όργανα, με άμεση νομιμοποίηση από το εκλογικό σώμα.
Επιπλέον, με τις νέες ρυθμίσεις του άρθρου 11 του ν. 4915/2022, η καταβολή των εξόδων της νομικής υποστήριξης των αιρετών μπορεί να λάβει χώρα, υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις, και κατά την προκαταρκτική διαδικασία και όχι υποχρεωτικά μετά την έκδοση αθωωτικής απόφασης ή την παύση της ποινικής δίωξης ή αρχειοθέτησης της υπόθεσης.
B. Περιεχόμενο νομικής υποστήριξης αιρετών από τους δήμους
Η υποχρέωση από τον δήμο παροχής νομικής υποστήριξης στα αιρετά του όργανα, σύμφωνα με τις διατάξεις του νόμου, έχει πολλαπλό περιεχόμενο.
i. Το νομικό περιεχόμενο
Συνίσταται στην υποχρέωση του δήμου, εφόσον υποβληθεί σχετική αίτηση του αιρετού, να εκκινήσει τη διαδικασία, προκειμένου η οικονομική επιτροπή με απόφασή της να εγκρίνει ή να απορρίψει το αίτημα προς νομική υποστήριξη του αιρετού οργάνου, ενώπιον δικαστηρίων ή δικαστικών αρχών.
ii. Το οικονομικό περιεχόμενο
Συνίσταται σε αυτή καθαυτή τη διαδικασία που θα οδηγήσει την οικονομική επιτροπή στην απόφασή της για καταβολή από τον δήμο των αιτούμενων εξόδων νομικής εκπροσώπησης του αιρετού, είτε πριν, είτε μετά την έκδοση σχετικής αθωωτικής πράξης ή απόφασης δικαστικής αρχής για παύση της ποινικής δίωξης ή θέσης της στο αρχείο.
iii. Tο ουσιαστικό περιεχόμενο
H νομική υποστήριξη αφορά, είτε στη νομική εκπροσώπηση των αιρετών από πληρεξούσιο δικηγόρο που συμβάλλεται για τον ανωτέρω σκοπό με το δήμο, ανά υπόθεση, είτε στη νομική εκπροσώπηση των αιρετών διά ή μετά πληρεξούσιου δικηγόρου της επιλογής τους.
Γ. Προϋποθέσεις εφαρμογής της ρύθμισης ως προς την ιδιότητα του αιρετού οργάνου και του φερόμενου ποινικού αδικήματος
Για την ενεργοποίηση του άρθρου της νομικής υποστήριξης των αιρετών οργάνων από τους δήμους στους οποίους έχουν ασκήσει τα αιρετά τους καθήκοντα, πρέπει να συντρέχουν, σωρευτικά, οι ακόλουθες προϋποθέσεις.
i. Στο πεδίο εφαρμογής της ρύθμισης εμπίπτουν τα αιρετά όργανα των δήμων και της ενδοδημοτικής τους αποκέντρωσης, δηλαδή ο δήμαρχος, οι αντιδήμαρχοι, οι δημοτικοί σύμβουλοι, οι σύμβουλοι και οι πρόεδροι κοινοτήτων.
ii. Η σύνδεση της νομικής υποστήριξης των αιρετών με αδικήματα τα οποία διαπράττουν κατά την άσκηση των καθηκόντων τους καταλαμβάνει, πλέον ρητά, στο ρυθμιστικό πεδίο της σχετικής διάταξης και πρόσωπα που είχαν την ιδιότητα αιρετού οργάνου κατά τον χρόνο τέλεσης του φερόμενου αδικήματος. Καταλαμβάνει δηλαδή και πρόσωπα, τα οποία κατά τον χρόνο διενέργειας προκαταρκτικής εξέτασης ή άσκησης ποινικής δίωξης, δεν διατηρούν τη σχετική αιρετή ιδιότητα, καθώς έληξε η θητεία τους, καθ΄ οιονδήποτε τρόπο.
iii. Στο πεδίο εφαρμογής της ρύθμισης εμπίπτουν τα αιρετά όργανα, εφόσον τους αποδίδεται ποινικό αδίκημα το οποίο φέρεται να τελέστηκε κατά την άσκηση των αιρετών τους καθηκόντων όχι, όμως, επ΄ ευκαιρίας άσκησης αυτών. Τα ποινικώς διωκόμενα αδικήματα πρέπει να τελούν σε αιτιώδη συνάφεια με την άσκηση των καθηκόντων τους ως αιρετοί, δηλαδή να αφορούν πράξεις ή παραλείψεις που τελέστηκαν εντός του πλαισίου που ορίζουν οι νόμοι και οι κανονιστικές πράξεις για την εφαρμογή μίας προβλεπόμενης αρμοδιότητάς τους και όχι επί της ευκαιρίας άσκησης των αιρετών τους καθηκόντων.
iv. Το δικαίωμα νομικής υποστήριξης αιρετών από τους δήμους στους οποίους άσκησαν τα αιρετά τους καθήκοντα, αφορά στην τέλεση μόνο ποινικών αδικημάτων και – κατά συνέπεια- τη νομική τους υποστήριξη σε ποινικές και όχι σε αστικές, πειθαρχικές ή διοικητικές διαφορές.
v. Η διενέργεια προκαταρκτικής εξέτασης ή η άσκηση ποινικής δίωξης δεν πρέπει να είναι συνέπεια καταγγελίας εκ μέρους οργάνου του δήμου ή της περιφέρειας ή άλλης δημόσιας υπηρεσίας ή κατόπιν έκθεσης ή πορίσματος ανεξάρτητης διοικητικής αρχής (Εθνική Αρχή Διαφάνειας κ.ά.). Η προϋπόθεση αυτή συντρέχει και στην περίπτωση παροχής νομικής υποστήριξης σε περίπτωση άσκησης ένδικου μέσου.
Εφόσον υποβληθεί καταγγελία ή πορισματική έκθεση από τα ανωτέρω όργανα και ακολούθως διενεργηθεί προκαταρκτική εξέταση ή ασκηθεί ποινική δίωξη, τότε ο διωκόμενος αιρετός δεν μπορεί να ασκήσει το δικαίωμα της νομικής υποστήριξης.
Ως δημόσια υπηρεσία ή ανεξάρτητη διοικητική αρχή δεν νοείται η Εισαγγελική Αρχή, καθώς ο Εισαγγελέας είναι ο εκ του νόμου αρμόδιος για την άσκηση ποινικής δίωξης ή τη διενέργεια προκαταρκτικής εξέτασης.
Δείτε αναλυτικά την εγκύκλιο.
