της Ουρανίας Πανταζίδου
Εκατό χρόνια συμπληρώνονται φέτος από τη Μικρασιατική Καταστροφή, που σήμαινε το οριστικό τέλος της ελληνικής παρουσίας στη Μικρά Ασία, μιας παρουσίας από τους προϊστορικούς χρόνους, από τους πρώτους δηλαδή αποικισμούς των Ελλήνων στα παράλια της Μικράς Ασίας και στον Εύξεινο Πόντο, που χάνονται στα βάθη των αιώνων.
Με τον όρο Μικρασιατική Καταστροφή περιγράφεται η τελευταία φάση της ελληνικής εκστρατείας στη Μικρά Ασία, δηλαδή το τέλος του ελληνοτουρκικού πολέμου του 1919-1922. Η ελληνική ήττα θα είναι καταστροφική καθώς θα προκαλέσει ένα ντόμινο εξελίξεων, από τη φυγή από την Τουρκία της ελληνικής διοίκησης και την υποχώρηση του ελληνικού στρατού έως και την εκδίωξη μεγάλου μέρους του ελληνικού πληθυσμού από τη Μικρά Ασία. Η υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης με την υποχρεωτική Ανταλλαγή των Πληθυσμών το 1923 θ΄ αλλάξει οριστικά την εικόνα της Ανατολίας.
Η Μικρασιατική Καταστροφή επηρέασε και την τύχη της Ανατολικής Θράκης, η οποία είχε εκχωρηθεί στην Ελλάδα με τη Συνθήκη των Σεβρών (28 Ιουλίου / 10 Αυγούστου 1920).
Η Συνθήκη υπογράφηκε στην πόλη Σέβρες (Σεβρ) της Γαλλίας και προέβλεπε το Διαμελισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Με τη Συνθήκη των Σεβρών είχαν τεθεί οι βάσεις για την ανάδειξη της Ελλάδας των δύο ηπείρων (Ευρώπη – Ασία) και των πέντε θαλασσών, όπως την οραματιζόταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος.
Μόλις υπογράφηκε η Συνθήκη των Σεβρών ο Γάλλος πολιτικός Πουανκαρέ προέβη στη δυσοίωνη πρόβλεψη, ότι η Συνθήκη είναι πιο εύθραυστη και από τις διάσημες πορσελάνες της πόλης (δηλ. τις Σέβρες όπου υπογράφηκε η Συνθήκη).
Το ίδιο καλοκαίρι ο Βενιζέλος θ΄ αλλάξει τη θέση που είχε έως τότε για το αίτημα των Ποντίων περί ανεξαρτησίας και θ΄ ανακοινώσει στο Βρετανό πρωθυπουργό το σχέδιό του για επέμβαση στον Πόντο, με στόχο τη δημιουργία ενός ελληνικού κράτους.
Λίγο πριν τις εκλογές του 1920 ο Βενιζέλος θα στείλει υπόμνημα στον Λόυδ Τζορτζ ζητώντας την οριστική εκδίωξη των Τούρκων από την Κωνσταντινούπολη και τη δημιουργία ενός νέου κράτους στον Πόντο από τους Έλληνες γηγενείς, στο οποίο θα επέστρεφαν και όσοι είχαν καταφύγει κι εγκατασταθεί στη νότια Ρωσία.
Το ζήτημα της ανεξαρτησίας του Πόντου είχε τεθεί στο Α’ Παμπόντιον Συνέδριον στις 22 Ιανουαρίου / 4 Φεβρουάριου 1918 στη Μασσαλία. Οι συμμετέχοντες πληρεξούσιοι των Ποντίων απ΄ όλον τον κόσμο είχαν εκλέξει τότε πρόεδρο του κινήματος για την ίδρυση Ανεξάρτητης Δημοκρατίας του Πόντου τον έμπορο της Μασσαλίας Κωνσταντίνο Κωνσταντινίδη. Τα σύνορα της Ανεξάρτητης Δημοκρατίας του Πόντου θα εκτείνονταν από τα ρωσικά σύνορα μέχρι πέρα από τη Σινώπη και την ενδοχώρα.
Ο Κων. Κωνσταντινίδης απευθυνόμενος στους συνέδρους είχε πει μεταξύ άλλων: «Είναι λοιπόν και δι΄ ημάς τους Ποντίους υπέρ ποτε και τώρα καιρός, όπως δραττόμενοι της ευκαιρίας ταύτης σύσσωμοι διεκδικήσωμεν την πραγματοποίησιν των προαιωνίων της χώρας μας πόθων, απαιτούντες την ανεξαρτησίαν μας υπό ελεύθερον δημοκρατούμενον πολίτευμα».
Ταυτόχρονα θα στείλει επιστολές σε ηγέτες από τη Ρωσία και τον Καύκασο έως την Ευρώπη και την Αμερική ζητώντας τη στήριξή τους. Ήταν η περίοδος, μετά τη λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου (1918) που οι νικήτριες Μεγάλες Δυνάμεις συζητούσαν για τον διαμελισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η νέα αυτή κατάσταση είχε αναπτερώσει το ηθικό των Ελλήνων του Πόντου για τη διεκδίκηση της αυτονομίας τους.
Ο Κωνσταντινίδης στο συνέδριο θ΄ αναφερθεί και στη συγκρότηση συλλόγων – μυστικών οργανώσεων αλλά και στο κίνημα στον Καύκασο, στο οποίο είχαν προσχωρήσει ήδη 12.000 Ευξεινοπόντιοι (Ποντοκαυκάσιοι) ένοπλοι εθελοντές, που ήλπιζε σύντομα ότι θα έφταναν τις 50.000. Του Σώματος εκείνου προΐσταντο Έλληνες αξιωματικοί του ρωσικού στρατού όπως ο Συνταγματάρχης Ανανίας, ο Νικηφοράκης και ο καθηγητής του ρωσικού πανεπιστημίου Σπηλιώτης.
Σχετικό είναι το τηλεγράφημα που θ΄ αποστείλει ο Κωνσταντινίδης στο Μητροπολίτη Χρύσανθο και στο Συνταγματάρχη Ανανία στις 3/16 Φεβρουαρίου 1918: «Απανταχού Πόντιοι πλήρεις χαράς και υπερηφάνειας χαιρετίζουσι συγκρότησιν ελληνικών μεραρχιών Καυκάσου ευγνωμονούσι δε δι΄ έμπρακτον υποστήριξιν δικαιωμάτων εθνικοτήτων».
Ο χάρτης του διεκδικούμενου κράτους του Πόντου (με κίτρινο χρώμα)
και η σημαία φέρουν την υπογραφή του Κ. Κωνσταντινίδη
Η ήττα του Βενιζέλου στις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920 και η επάνοδος του γερμανόφιλου βασιλιά Κωνσταντίνου, όπως καταγράφεται από τους ερευνητές άλλαξε τις έως τότε ισορροπίες με τους Συμμάχους και στην ουσία προανήγγειλαν τα όσα θα ακολουθούσαν, καθιστώντας τον Πουανκαρέ σε …Πυθία. Κάπου εκεί θα μπει η οριστική ταφόπλακα στην επίλυση του ζητήματος του Πόντου.
Ο Κων. Κωνσταντινίδης θ΄ αποστείλει επιστολή προς τον Ελευθέριο Βενιζέλο για να του εκφράσει την απογοήτευση των Ποντίων για την ήττα στις εκλογές και την αποχώρησή του από την πολιτική.
ΕΠΙΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ ΟΣΑ ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΑΝ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΗΤΤΑ ΤΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ
Από τις αρχές του 1921 οι Σύμμαχοι είχαν ήδη επαναπροσδιορίσει την πολιτική τους και τη μεταστροφή τους υπέρ του Κεμάλ.
Το Μάρτιο του 1921 θ΄ αρχίσουν οι πρώτες μετωπικές επιθέσεις του ελληνικού στρατού στη γραμμή Εσκί Σεχήρ – Αφιόν Καραχισάρ. Το Εσκί Σεχήρ (το Βυζαντινό Δορύλαιο) ήταν σημαντικός στρατηγικός κόμβος, καθώς από εκεί περνούσε η σιδηροδρομική γραμμή που ένωνε την Κωνσταντινούπολη με τη Βαγδάτη και ήταν σταθμός ανεφοδιασμού του Κεμάλ.
Τον ίδιο μήνα η Σοβιετική Ένωση θ΄ αναγνωρίσει την κυβέρνηση του Κεμάλ ενώ θα δοθεί και άφθονη υλική, στρατιωτική και συμβουλευτική βοήθεια στο τουρκικό εθνικιστικό κίνημα. Ο Λένιν την περίοδο εκείνη αποδείχθηκε ο πολυτιμότερος σύμμαχος του τουρκικού εθνικιστικού κινήματος. Εκτός από οπλισμό και βαρύ εξοπλισμό, η Μόσχα θα διαθέσει στην κυβέρνηση του Κεμάλ 10 εκατομμύρια ρούβλια σε χρυσό.
31 Μαρτίου 1921: Η Σοβιετική αντιπροσωπεία
με τον Μουσταφά Κεμάλ και τους επιτελείς του
Τον Ιούνιο του 1921 ο βασιλιάς Κωνσταντίνος θ΄ αποβιβαστεί στη Σμύρνη για ν΄ αναλάβει τις επιχειρήσεις στη Μικρά Ασία.
Τον Ιούλιο του 1921 ο ελληνικός στρατός θ΄ απωθήσει τον τουρκικό πέραν της γραμμής Εσκί Σεχήρ – Αφιόν Καραχισάρ.
Τον Αύγουστο του 1921 στην πολύνεκρη μάχη στο Σαγγάριο ο ελληνικός στρατός θ΄ αποτύχει να καταλάβει την Άγκυρα ενώ ο τουρκικός στρατός θ΄ ανακαταλάβει το Εσκί Σεχήρ.
Τα γεγονότα εκείνα θα επισπεύσουν τις νέες ισορροπίες, με τα τραγικά αποτελέσματα για τον ελληνισμό της Ανατολής. Η αλλαγή της στάσης των Συμμάχων και οι συζητήσεις που διεξάγονταν τον Οκτώβριο του 1921 αφορούσαν την εκκένωση της Μικράς Ασίας από τον ελληνικό στρατό.
Τον Οκτώβριο του 1921 και η Γαλλία θα επιλέξει και επίσημα την Κεμαλική Τουρκία και θα υπογράψει τη Συνθήκη της Άγκυρας, η οποία προέβλεπε την εκκένωση της Κιλικίας από τους Γάλλους (της είχε παραχωρηθεί με τη Συνθήκη των Σεβρών) και την παράδοση του σημαντικού οπλισμού τους στις τουρκικές δυνάμεις. Η Συνθήκη θα επισφραγίσει την πλήρη απομόνωση της ελληνικής κυβέρνησης, στην πιο κρίσιμη καμπή τη Μικρασιατικής εκστρατείας.
Το ίδιο είχε πράξει ήδη και η Ιταλία, αποχωρώντας από την Αττάλεια που είχε βρεθεί υπό την κατοχή της, ομοίως με τη Συνθήκη των Σεβρών.
ΤΟ ΠΟΝΤΙΑΚΟ ΖΗΤΗΜΑ
Με την απόβαση του Κεμάλ στην Σαμψούντα (Αμισός) στις 19 Μαΐου 1919 ξεκινούσε η πιο σκληρή φάση της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου. Οι διώξεις και οι σφαγές βρισκόταν σε εξέλιξη ήδη από την κήρυξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου (1914-1918).
Πόλεις και χωριά εκκενώνονταν, σπίτια παραδίδονταν στις φλόγες, κάτοικοι σφάζονταν. Αλλοι στέλνονταν στα λεγόμενα δικαστήρια ανεξαρτησίας της Αμάσειας. Τότε όλη η ηγεσία των Ελλήνων (δάσκαλοι, ιερείς, δικηγόροι, δημοσιογράφοι, φαρμακοποιοί, δικηγόροι, γιατροί, έμποροι κ.α.) είχε συλληφθεί και μετά από δίκη παρωδία οδηγήθηκε στην αγχόνη. Χαρακτηριστική είναι η επιστολή ενός εκ των μελλοθανάτων, του εμπόρου Τραπεζούντας Ακριτίδη Αλέξανδρου:
Κυριακή, 7 Σεπτεμβρίου 1921
Γλυκυτάτη μου Κλειώ
Σήμερον ετελέσθη εν τη φυλακή λειτουργία και εκοινωνήσαμε όλοι, περί τους 100 από διάφορα μέρη. Έχει αποφασισθεί ο δια της κρεμάλας θάνατος.
Αύριον θα πηγαίνουν οι 60, μεταξύ αυτών οι 5 Τραπεζούντιοι και θα γίνει ο δι’ αγχόνης θάνατος. Την Τρίτην δεν θα είμεθα εν ζωή, ο Θεός να μας αξιώσει τους ουρανούς και σε σας να δώσει ευλογίαν και υπομονήν και άλλο κακόν να μη δοκιμάσητε.
Όταν θα μάθετε το λυπηρόν γεγονός να μη χαλάσετε τον κόσμον, να έχετε υπομονή.
Τα παιδιά ας παίξουν και ας χορέψουν. Ας σε βλέπω να κανονίσης όλα όπως ξέρεις εσύ.
Ο αγαπητός μου Θεόδωρος ας αναλαμβάνει πατρικά καθήκοντα και να μην αδικήσει κανένα από τα παιδιά.
Τον Γέργον να φροντίσει να τελειώσει το σχολείον και να γίνει καλός πολίτης. Τον Γιάννην ας τον έχει μαζί του στη δουλειά. Από τα μικρά, τον Παναγιώτη να στείλεις στο σχολείο, την Βαλεντίνην να την μάθης ραπτικήν. Την Φωφών να μη χωρίζεσαι ενόσω ζεις.
Εις τον Στάθιον τας ευχάς μου και την υποχρέωσιν όπως χωρίς αμοιβήν διεκπεραιώσει όλας τα οικογενειακάς μου υποθέσεις που θα του αναθέσητε.
Ο παπα Συμεών ας με μνημονεύσει ενόσω ζη. Να δώσης 5 λίρες στην Φιλόπτωχον, 5 λίρες στην Μέριμναν, 5 λίρες στου Λυκαστή το σχολείον.Και ας με συγχωρέσουν όλοι οι αδελφοί μου, οι νυφάδες και όλοι οι συγγενείς και φίλοι.
Αντίο βαίνω προς τον πατέρα και συγχωρήσατέ μου
ο υμέτερος
Αλ. Γ. Ακριτίδης
Οι Τούρκοι συνέχιζαν να εκτοπίζουν όλους τους άνδρες στο εσωτερικό της Ανατολίας. Πολλοί από αυτούς κατέφευγαν στα βουνά για να σωθούν ή έβρισκαν δίοδο ελευθερίας προς τη Ρωσία. Ο Νουρεντίν πασάς, επικεφαλής 4 συνταγμάτων αναλάμβανε δράση εναντίον των Ποντίων. (Ο Νουρεντίν πασάς είναι γνωστός από το ρόλο του στη σύλληψη και παράδοση του Μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσόστομου στο φανατικό όχλο των Τούρκων, στα χέρια των οποίων βρήκε μαρτυρικό θάνατο).
Όπως γράφει ο Γεώργιος Κανδηλάπτης – Κάνις, στις 6 Δεκεμβρίου 1920 οι ζανταρμάδες συνέλαβαν από την περιοχή της Αργυρούπολης όλους τους άνδρες ηλικίας 20 έως 50 ετών. Μέσα σε χιονοθύελλα και κάτω από πολικές θερμοκρασίες ξεκίνησαν το βασανιστικό ταξίδι. Μετά δέκα μέρες θα φτάσουν στο Ερζερούμ (Θεοδοσιούπολη) τον τόπο της εξορίας τους. Εκεί θα πληροφορηθούν ότι το μέτρο για τους εκτοπισμούς είχε επεκταθεί και στις ηλικίες από 15 έως 60 ετών. Αυτούς θα τους οδηγήσουν στο Ερζιγγιάν.
Στη Σάντα οι αντάρτες μάταια περίμεναν κάποια βοήθεια από την ελληνική κυβέρνηση. Οι εκκλήσεις τους παρέμεναν χωρίς απάντηση ενώ οι τσέτες του Τοπάλ Οσμάν συνέχιζαν το αιμοσταγές έργο τους στα ποντιακά χωριά. Μάλιστα ο Τοπάλ Οσμάν παρουσιαζόταν ως εθνικός ήρωας από τον τουρκικό τύπο της Κωνσταντινούπολης και της Άγκυρας.
Ο Δημήτρης Ψαθάς στο βιβλίο του “Η Γη του Πόντου” σημειώνει: «…Ιδιαίτερα φημίζεται για τις αγριότητές του ο επικεφαλής των Λαζών Τοπάλ Αγάς. Αυτός πέρασε από τη φωτιά και το μαχαίρι όλη την περιοχή με την άγρια ορδή του. Ακόμη και οι ντόπιοι Τούρκοι μιλάνε με φρίκη για τις θηριωδίες του…».
Στον Πόντο το τέλος του 1921 σφραγίζεται από τις φοβερές ωμότητες στις οποίες προέβαιναν οι Τούρκοι. Ολο αυτό το διάστημα οι πορείες θανάτου είχαν ενταθεί. Στις πορείες αυτές οδηγούνταν τώρα και οι γυναίκες και τα παιδιά. Ο καθηγητής Κων. Φωτιάδης γράφει για τις πορείες εκείνες: «Πρόκειται για την αργή εξόντωση από την κακομεταχείριση, τις εκτοπίσεις, το κρύο, την παρατεταμένη στέρηση νερού και τροφής, τον αποκλεισμό σε μπουντρούμια, τόσο μικρά, που να μη χωράς όρθιος. O φανατισμός και η κτηνωδία του Eμβέρ, η πιο ψυχρή, μα κυνική φαντασία του Tαλαάτ αγαλλίασαν μ’ αυτή την τρομερή επινόηση. Mπορούσαν να ισχυριστούν πως τις εκτοπίσεις τις απαιτούσαν οι στρατιωτικές ανάγκες και πως τα χέρια τους δεν είχαν λερωθεί με αίμα, γιατί οι χριστιανοί πέθαιναν μόνοι τους στο δρόμο!».
Ο Βρετανός αρμοστής στην Κωνσταντινούπολη πληροφορούσε τον υπουργό Εξωτερικών ότι: «Οι Τούρκοι φαίνεται ότι δρουν βάσει προμελετημένου σχεδίου για την εξόντωση των μειονοτήτων».
Ο ιστορικός Πολυχρόνης Ενεπεκίδης χαρακτήρισε τις πορείες θανάτου ως ένα Άουσβιτς εν ροή. Οι άνθρωποι πέθαιναν καθ΄ οδόν, δεν περπατούσαν για να φτάσουν κάπου. Περπατούσαν για να πεθάνουν από την κακουχία και την πείνα, το τέρμα ήταν ο ίδιος ο θάνατος.
ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ (1922)
Ο Ιανουάριος του 1922 θα σηματοδοτούσε τον προαναγγελθέντα θάνατο του ελληνισμού στη Μικρά Ασία. Ήδη από τις αρχές του Ιανουαρίου στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων βρισκόταν και το θέμα της Ανατολικής Θράκης και η επιστροφή της στην Τουρκία.
Την ίδια περίοδο διάφοροι σύλλογοι από τη Θράκη πραγματοποιούσαν συλλαλητήρια και έστελναν ψηφίσματα διαμαρτυρίας, με τα οποία ζητούσαν να μην αναθεωρηθεί η Συνθήκη των Σεβρών.
Αδελφαί Γυναίκες,
Ελευθερία ή θάνατος!
Καλλίτερα μιας ώρας ελεύθερη ζωή, παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή.
Κλαύσατε με ημάς, ω Γυναίκες της Γης, συμπονέσατε με ημάς και συμμερισθήτε όλην μας την λύπην και απόγνωσιν. Μόλις απελευθερωθείσαι του αφορήτου Τουρκικού ζυγού και γευθείσαι του θείου δώρου της Ελευθερίας, θέλουσιν οι ισχυροί της Γης και Σύμμαχοι, παρά τας υποσχέσεις των και παρά το άφθονον Ελληνικόν αίμα που χύθηκε , να μας παραδώσωσιν εις τους αιμοχαρείς Τούρκους.
Μεταξύ πολλών άλλων αναφέρουν και τους αγώνες που έδωσαν στο πλευρό των Συμμάχων και τις θυσίες προσφιλών τους προσώπων έως ότου ανέπνευσαν ξανά τον αέρα της ελευθερίας με τη Συνθήκη των Σεβρών και αναρωτιούνται: «Τι θα γίνει αν, ως ζητούν οι ισχυροί της Γης εκκενώσει ο Ελληνικός στρατός τα απελευθερωθέντα μέρη και τα παραδώσει εις τους Τούρκους; Ο Κεμάλ με τα στίφη του θα περάσει όλους εν στόματι μαχαίρας, ως εξακολουθεί να γίνηται εν τω Πόντω και παντού του δούλου Ελληνισμού».
Και τελειώνοντας προσθέτουν:
Δεν ζητούμεν κατακτήσεις, δεν ζητούμεν ξένα εδάφη, θέλομεν να κρατήσωμεν την πατρικήν μας κληρονομίαν, την οποίαν απ΄ αιώνων ποθούμεν. Θέλομεν να ζήσωμεν ελεύθεραι και όχι δούλαι, θέλομεν να ζήσομεν ως τέκνα αναπόσπαστα της Μητρός μας Ελλάδος…
Πεπεισμέναι ότι σύμπασαι αι γυναίκες του φιλελευθέρου κόσμου θα υποστηρίξετε παντί σθένει τα απαράγραπτα δίκαιά μας επί της Θράκης και Μικράς Ασίας.
Διατελούμεν μετ΄ αγάπης και αφοσιώσεως.
Αι γυναίκες της Θράκης και εκ μέρους των το προεδρείον της Αδελφότητος “Ευαγγελισμός”.
Εν Σηλυβρία τη 3/16 Φεβρουαρίου 1922.
Η Πρόεδρος Η Γραμματέας
Θεοκτίστη Α. Χατζοπούλου Ζωή Α. Σταματιάδου
Ανάλογη επιστολή θα σταλεί και από τους Τέκτονες της Θράκης:
Προς τους απανταχού της Γης Τέκτονας,
Πάντες Ελεύθεροι Τέκτονες Τμημάτων Θράκης κατόπιν μελετωμένης αναθεωρήσεως Συνθήκης Σεβρών σχετικώς σύνορα Θράκης, συνελθόντες σήμερον έκτακτον συνεδρίασιν εν Αδριανουπόλει εξουσιοδότησαν Στοάν Τσιμισκή Αδριανουπόλεως, όπως μεταβιβάσει μετά πόνου ψυχής έντονον διαμαρτυρίαν προς αδελφούς Υφηλίου δια την ενδεχομένην τροποποίησιν των συνόρων της Θράκης, κτηθείσης κατόπιν προαιωνίων μυρίων αγώνων και ποταμών αίματος αδελφών κατά βαρβάρου κατακτητού.
Αδελφοί, εξ αμοιβαίας αλληλεγγύης και μετά ημετέραν συμμετοχήν εις τελευταίον παγκόσμιον πόλεμον υπέρ ελευθερίας λαών και κατά μιλιταρισμού, παρακαλούμεν εντείνετε και υπέρ ημών προσπαθείας σας, ίνα μη γίνει τοιούτον έγκλημα κατά πολιτισμού και ανθρωπισμού.
Ταχυδρομικώς σχετικάς αποφάσεις.
Εν Ανδριανουπόλει τη 29 Ιανουαρίου 1922.
Ο Γραμματεύς Ο Σεβάσμιος
Ελ. Γεωργιάδης Γ. Κωνσταντινίδης
Δυστυχώς, όσα θα διαδραματιστούν τους επόμενους μήνες θα είναι τραγικά για τον ελληνισμό της Ανατολίας. Η Μικρασιατική Καταστροφή τον Σεπτέμβριο του 1922 θα επισκιάσει τα τραγικά γεγονότα στον Πόντο και στον Καύκασο.
Μετά από σχεδόν τρεισήμισι χρόνια που διήρκησε η εκστρατεία στη Μικρά Ασία, το τελευταίο τμήμα Ελληνικού Στρατού θα εγκαταλείψει τη Μικρασιατική γη, με απολογισμό πάνω από 91.000 νεκρούς, τραυματίες και αγνοούμενους οπλίτες και αξιωματικούς. Η φιλόδοξη και ριψοκίνδυνη εκστρατεία του Ελληνικού στρατού στη Μικρά Ασία λάμβανε τέλος και οι Σύμμαχοι υποχρέωναν την Ελλάδα να εγκαταλείψει την Ανατολική Θράκη.
Πάνω από 1.500.000 Έλληνες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους και να έρθουν πρόσφυγες στην Ελλάδα. Ας μη ξεχνάμε και τους χιλιάδες Έλληνες του Πόντου που είχαν καταφύγει στη Ρωσία.
Ο Γεώργιος Κανδηλάπτης μαζί με τους υπόλοιπους συμπατριώτες του βρισκόταν στις φυλακές του Ταλταπάν, στον τόπο της εξορίας τους όταν πληροφορήθηκαν την κατάρρευση του Μικρασιατικού μετώπου και την αποχώρηση του ελληνικού στρατού από τη Μικρά Ασία.
Τον Οκτώβριο του 1922 με μεσολάβηση των συμμαχικών δυνάμεων η ελληνική κυβέρνηση και ο Κεμάλ συμφώνησαν να μεταφερθούν οι Έλληνες του Πόντου με τουρκικά καράβια στην Κωνσταντινούπολη και από εκεί με ελληνικά στην Ελλάδα.
Το ατμόπλοιο Belgravia με πρόσφυγες από το λιμάνι της Σαμψούντας το Νοέμβριο 1922.
Το ταξίδι ήταν Οδησσός – Κωνσταντινούπολη – Πειραιάς.
Ανάμεσά τους ορφανά που βρισκόταν υπό τη φροντίδα της Near East Relief.
Στις 27/11/1922 ένα τηλεγράφημα από το γραφείο της Κοινωνίας των Εθνών στην Κωνσταντινούπολη ενημέρωνε για την άφιξη 2.000 προσφύγων από τη Σαμψούντα, ενώ σύμφωνα με πληροφορίες που είχαν άλλοι 15.000 περίμεναν στο λιμάνι της Σαμψούντας προς αναχώρηση, ενώ καθημερινά κατέφθαναν 500 πρόσφυγες… (Ίδρυμα Ερευνών kai Μελετών “Ελευθέριος Βενιζέλος” – www.venizelosarchives.gr).
Τελικά η Τουρκία κατόρθωσε να υλοποιήσει τα προμελετημένα σχέδιά της, οι βάσεις των οποίων είχαν τεθεί από τους Νεότουρκους στο συνέδριο του 1911: «Η Τουρκία πρέπει να γίνει μωαμεθανική χώρα, όπου η μωαμεθανική θρησκεία και οι μωαμεθανικές αντιλήψεις θα κυριαρχούν και κάθε άλλη θρησκευτική προπαγάνδα θα καταπνίγεται… Αργά ή γρήγορα θα πρέπει να πραγματοποιηθεί η πλήρης οθωμανοποίηση όλων των υπηκόων της Τουρκίας. Και είναι ολοκάθαρο ότι αυτό δεν μπορεί να γίνει με την πειθώ. Άρα πρέπει να χρησιμοποιηθεί ένοπλη βία… Το δικαίωμα των άλλων εθνοτήτων να έχουν δικές τους οργανώσεις θα πρέπει να αποκλειστεί. Κάθε μορφή αποκέντρωσης και αυτοδιοίκησης θα θεωρείται προδοσία προς την τουρκική αυτοκρατορία».
Και στα σχέδιά τους εκείνα οι Νεότουρκοι είχαν βρει ένθερμο υποκινητή και συμπαραστάτη τη Γερμανία, που είχε τεράστια οικονομικά και στρατιωτικά συμφέροντα στην Τουρκία. Κινητήρια δύναμη στην επίτευξη των στόχων της θα παίξουν οι γερμανικές τράπεζες στην Ασία, με τις οποίες θα χρηματοδοτήσουν τους Νεότουρκους.
Έτσι το μεγάλο όνειρο του Βενιζέλου για την Ελλάδα των δυο ηπείρων και των πέντε θαλασσών παρέμεινε απλά ένα όνειρο…
Υ.Γ. Πως να χωρέσεις ιστορία αιώνων σ΄ ένα κείμενο λίγων σελίδων…
Ουρανία Πανταζίδου
Υποπλοίαρχος Π.Ν. (ε.α)
Πηγές:
- Δικαστήριο Αρείου Πάγου / Ποινικό Τμήμα αριθμός 1675/2010 www.areiospagos.gr
- Γιάννης Γ. Μουρέλος “Η Γαλλοτουρκική προσέγγιση του 1921. Το Σύμφωνο FRANKLIN – BOUILLON και η εκκένωση της Κιλικίας” https://ejournals.epublishing.ekt.gr
- Ομιλία του ΓΕΣ/Δ4 στην Εστία Νέας Σμύρνης με θέμα «Ο Ελληνικός Στρατός στη Μικρά Ασία 1919-1922» http://army.gr
- Χριστίνα Χαφουσίδου “Ο Λένιν, ο Φρούντζε, ο Βοροσίλοφ και η λυσσασμένη μαϊμού” www.pontosnews.gr
- Βλάσσης Αγτζίδης “Φταίει ο Λένιν για την ελληνική ήττα στη Μικρά Ασία;” https://kars1918.wordpress.com
- Βλάσσης Αγτζίδης “Η Γενοκτονία στον Πόντο” https://pontosandaristera.wordpress.com
- Δίκτυο Μικρασιάτης, “Μικρασιατική Καταστροφή 1922” https://mikrasiatis.gr
- Βλάσσης Αγτζίδης “Ποντιακό ζήτημα και Μικρασιατική Καταστροφή” https://kars1918.wordpress.com/2009/10/18/18-10-200
- Σάββας Καλεντερίδης “Το Ποντιακό ζήτημα” www.pontosnews.gr/662694/gnomes/neo-pontiako-zitima
- Νοέμβριος 1922, ορφανά Ελλήνων και Αρμενίων εγκαταλείπουν τη Σαμψούντα www.pontosnews.gr/667984/pontos/genoktonia/arches-noemvrioy-1922-orfana-ellinon-kai-armenion-samsoynta
- Κωνσταντινίδης Γ. Κωνσταντίνος “Πραγματεία περί Πόντου. Λόγος εκφωνηθείς εις το εν Μασσαλία Παμπόντιον Συνέδριον 22 Ιαν. – 4 Φεβ. 1918” (Επιτροπή Ποντιακών Μελετών)
- Υπομνήματα Θρακών Τεκτόνων Ιανουάριος / Φεβρουάριος 1922.
