Θέμα νομιμότητας των αποφάσεων των δήμων τίθεται μετά τις αποφάσεις του ΣτΕ για εκ των υστέρων αλλαγές στον εκλογικό νόμο (ν. 4555/2018) των αυτοδιοικητικών εκλογών του 2019
Κι αυτό γιατί, σύμφωνα με συνταγματολόγους, μπορεί η νομιμότητα αυτών των πράξεων να μην υπάρχει δυνατότητα, πλέον, να ελεγχθεί δικαστικά, αφού έχει προ πολλού παρέλθει ο κρίσιμος χρόνος για την ευθεία δικαστική προσβολή τους, η διατήρησή τους όμως σε ισχύ και οι αποφάσεις που θα λαμβάνουν αντιδήμαρχοι, πρόεδροι, επιτροπές και διοικητικά συμβούλια θα προκαλέσουν αμφισβητήσεις με προεξοφλημένη τη δικαστική τους κατάληξη.
Για το λόγο αυτό, σύμφωνα με τους ίδιους νομικούς, η κυβέρνηση πρέπει αμέσως να καταργήσει τις κριθείσες ως αντισυνταγματικές διατάξεις των ν. 4623 και 4625/2019, επαναφέροντας σε ισχύ εκείνες του ν. 4555/2019, εντέλλοντας τους δημάρχους και τα οικεία συμβούλια σε όλη τη χώρα στην αμελλητί εφαρμογή τους.
Οι τρεις εκ των υστέρων αλλαγές
Υπενθυμίζεται ότι η σημερινή κυβέρνηση με δύο διαδοχικές νομοθετικές πρωτοβουλίες, οι οποίες εκδηλώθηκαν σε απόσταση ελάχιστων ημερών μεταξύ τους, μετά τις αυτοδιοικητικές εκλογές του 2019 και πριν από την εγκατάσταση των νέων αρχών τους την 1η Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους, προβλέφθηκε ότι:
α) σε δημοτική κοινότητα που εκτείνεται στην εδαφική περιφέρεια νησιού ο δήμαρχος ορίζει ως αντιδήμαρχο σύμβουλο της πλειοψηφίας (άρθρο 5 παρ. 2 του ν. 4623/2019), ενώ σύμφωνα με την ισχύουσα ρύθμιση κατά τη διενέργεια των αυτοδιοικητικών εκλογών τον Μάιο και τον Ιούνιο του 2019 ο αντιδήμαρχος μπορούσε να προέρχεται και από τη μειοψηφία, αρκεί ο ορισμός του να εγκρινόταν από την πλειοψηφία της παράταξής του (άρθρο 68 παρ. 1 του ν. 4555/2018),
β) πρόεδρος του συμβουλίου κοινότητας με πληθυσμό μεγαλύτερο των τριακοσίων (300) κατοίκων ορίζεται ο σύμβουλος του πρώτου κατά σειρά συνδυασμού που έλαβε τους περισσότερους σταυρούς προτίμησης μεταξύ των υποψηφίων του (άρθρου 10 παρ. 4 του ν. 4625/2019), ενώ σύμφωνα με την ισχύουσα ρύθμιση κατά τη διενέργεια των αυτοδιοικητικών εκλογών τον Μάιο και τον Ιούνιο του 2019 ο πρόεδρος αναδεικνυόταν από το σύνολο των μελών του οικείου συμβουλίου με ψηφοφορία μεταξύ των επικεφαλής των δύο πρώτων σε ψήφους συνδυασμών (άρθρο 80 του ν. 4555/2018), και
γ) τα εκλεγόμενα μέλη της οικονομικής επιτροπής και της επιτροπής ποιότητας ζωής καθορίστηκαν σε αριθμό που εξασφαλίζει, υποχρεωτικά, την πλειοψηφία στην παράταξη του δημάρχου (άρθρο 2 παρ. 1 του ν. 4623/2019), ο οποίος υποδεικνύει επίσης, τα τρία πέμπτα (3/5) των μελών στα διοικητικά συμβούλια των νομικών προσώπων του Δήμου (άρθρο 6 παρ. 1 του ν. 4623/2019), ενώ στην ισχύουσα ρύθμιση κατά τη διενέργεια των αυτοδιοικητικών εκλογών τον Μάιο και τον Ιούνιο του 2019 οι έδρες στις επιτροπές και, αντιστοίχως, οι θέσεις στα διοικητικά συμβούλια κατανέμονταν μεταξύ των παρατάξεων και των μεμονωμένων υποψηφίων αναλόγως των ψήφων τους στο δημοτικό συμβούλιο (άρθρα 76 κα 91 του ν. 4555/2018).
Η γνωμοδότηση Σωτηρέλη, Ξηρού
Σε γνωμοδότησή τους που ζητήθηκε από δημοτικούς συμβούλους και παραδόθηκε τον Νοέμβριο 2019 ο Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου Γ. Σωτηρέλης και ο Αναπληρωτής Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου Θ. Ξηρός ανέδειξαν την αντίθεση των παραπάνω επιλογών της κυβέρνησης σε διατάξεις του Συντάγματος και διεθνών συμβάσεων υπερνομοθετικής ισχύος. Συγκεκριμένα, κατέδειξαν ότι προσκρούουν ευθέως στη θεμελιώδη εκλογική αρχή του άρθρου 52 Συντ., η οποία κατοχυρώνει την ελεύθερη και ανόθευτη εκδήλωση της λαϊκής θέλησης ως έκφραση της λαϊκής κυριαρχίας και αναγορεύει σε εγγυητές της, δηλαδή υπόχρεους για τη διασφάλισή της, όλους τους λειτουργούς της Πολιτείας στους οποίους περιλαμβάνεται και ο νομοθέτης. Επισήμαναν, επίσης, με αναφορά στη νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου ότι η τροποποίηση της νομοθεσίας μετά τις αυτοδιοικητικές εκλογές και πριν από την εγκατάσταση των νέων αρχών των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης παραβιάζει το άρθρο 3 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της Σύμβασης. Ανέφεραν, τέλος, ότι η κυβερνητική πρωτοβουλία αντίκειται στον Ευρωπαϊκό Χάρτη Τοπικής Αυτονομίας, ο οποίος ισχύει στη χώρα μας από την κύρωσή του με το ν. 1850/1989. Η γνωμοδότηση και το σχετικό νομοθετικό υλικό περιέχοντα σε αυτοτελή έκδοση που κυκλοφόρησε τον περασμένο Νοέμβριο από τις εκδόσεις Παπαζήση (Γ. Σωτηρέλη-Θ. Ξηρού, Η εκ των υστέρων αλλοίωση της αντιπροσώπευσης στους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης υπό το πρίσμα του Συντάγματος, της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Ευρωπαϊκού Χάρτη Τοπικής Αυτονομίας, Πολιτεία-Θεσμοί-Δικαιώματα -10, Αθήνα 2021).
Οι αποφάσεις του ΣτΕ
- Οι παραπάνω νομοθετικές επιλογές της κυβέρνησης τέθηκαν, όπως αναμενόταν, στην κρίση του Συμβουλίου της Επικρατείας. Το Γ΄ Τμήμα του κλήθηκε να αποφασίσει για διαφορές που ανέκυψαν, κατά σειρά, με το διορισμό αντιδημάρχου σε νησί των Κυκλάδων, με την ανάδειξη προέδρου σε συμβούλιο κοινότητας με πληθυσμό μεγαλύτερο των τριακοσίων (300) κατοίκων σε Δήμο της Δυτικής Μακεδονίας, καθώς επίσης με τη συγκρότηση της οικονομικής επιτροπής και της επιτροπής ποιότητας ζωής, με τη μεταφορά σε αυτές αρμοδιοτήτων του δημοτικού συμβουλίου και, τέλος, με τη σύνθεση του διοικητικού συμβουλίου σε νομικό πρόσωπο Δήμου στη Βόρειο Ελλάδα. Ο δικάσας σχηματισμός στις αποφάσεις του 2037 και 2366/2021, καθώς επίσης 760/2022, οι δύο πρώτες ομόφωνες, δέχθηκε ότι η πρωτοβουλία της κυβέρνησης δεν παραβιάζει μόνον τις επιταγές του άρθρου 52 Συντ., αλλά και τις συνταγματικές αρχές της λαϊκής κυριαρχίας και της ισότητας των όρων του εκλογικού ανταγωνισμού.
Όπως ήταν υποχρεωμένο από την παρ. 5 του άρθρου 100 Συντ., το Γ΄ Τμήμα παρέπεμψε τις υποθέσεις στην Ολομέλεια του Συμβουλίου της Επικρατείας για οριστική κρίση. Οι υποθέσεις συζητήθηκαν στη συνεδρίασή της τον Μάιο. Η απόφαση για την πρώτη υπόθεση δημοσιεύθηκε την Παρασκευή 3 Ιουνίου, δέχθηκε, επαναλαμβάνοντας τις σκέψεις του Τμήματος, την αίτηση και ακύρωσε την απόφαση του Δημάρχου Νάξου με την οποία διορίστηκε Αντιδήμαρχος στο νησί της Σχοινούσας. Την ίδια ακριβώς τύχη εκτιμάται σφόδρα ότι θα έχουν και οι προσβαλλόμενες πράξεις και στις άλλες δύο υποθέσεις που απασχόλησαν την Ολομέλεια. Οι αποφάσεις της, κατά την αντικειμενική θεώρηση των πραγμάτων, εκτιμάται ότι θα είναι ακυρωτικές και η δημοσίευσή τους αναμένεται τις προσεχείς εβδομάδες.
Αντισυνταγματικές οι αποφάσεις και στους υπόλοιπους δήμους
Η διοίκηση υποχρεούται, συνταγματικά, να συμμορφώνεται στις δικαστικές αποφάσεις. Οι πράξεις που ακυρώθηκαν ή που αναμένεται να ακυρωθούν από την Ολομέλεια πρέπει να αντικατασταθούν με νέες, η έκδοση των οποίων θα ερείδεται, υποχρεωτικά, στις σχετικές διατάξεις του ν. 4555/2018. Δηλαδή, στις ρυθμίσεις που ίσχυαν κατά τη διενέργεια των αυτοδιοικητικών εκλογών του 2019 και καταργήθηκαν από την κυβέρνηση πριν από την τοποθέτηση των νέων αρχών στους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης με τους αντισυνταγματικούς νόμους 4623 και 4625/2019.
Αντίθετες στις συνταγματικές αρχές της λαϊκής κυριαρχίας, της ισότητας των όρων του εκλογικού αγώνα και της ελεύθερης και ανόθευτης της λαϊκής θέλησης είναι, επίσης, και οι πράξεις με τις οποίες διορίστηκαν σε όλη την χώρα αντιδήμαρχοι σε άλλες δημοτικές κοινότητες στην εδαφική περιφέρεια νησιού, ορίστηκαν οι πρόεδροι σε συμβούλια κοινοτήτων με πληθυσμό μεγαλύτερο των τριακοσίων (300) κατοίκων ή καθορίστηκε η σύνθεση της οικονομικής επιτροπής, της επιτροπής ποιότητας ζωής ή των διοικητικών συμβουλίων σε νομικά πρόσωπα δήμων.
