ΑΡΙΘΜΟΣ 16/2022
ΑΡΕΙΟΣ ΠΑΓΟΣ
– Προσύμφωνο. Αρραβώνας.
– Από τη διάταξη του άρθρου 166 ΑΚ, κατά την οποία το προσύμφωνο είναι σύμβαση, με την οποία τα μέρη αναλαμβάνουν την υποχρέωση να συνάψουν ορισμένη σύμβαση, προκύπτει ότι το προσύμφωνο παράγει υποχρέωση προς παροχή, συνιστάμενη στην κατάρτιση της οριστικής συμβάσεως, και αποτελεί ενοχική υποσχετική σύμβαση. Η σύναψη της σκοπούμενης οριστικής συμβάσεως επιφέρει απόσβεση της ενοχής από το προσύμφωνο. Η εκπλήρωση αυτής, καθ’ ορισμένο χρονικό σημείο ή εντός ορισμένης προθεσμίας, αποτελεί ουσιώδες στοιχείο της έννοιας της ενοχής. Ο χρόνος, κατά τον οποίο ή εντός του οποίου πρέπει να καταρτισθεί η κυρία σύμβαση, είναι δυνατόν να καθορίζεται από το νόμο ή από τη δικαιοπραξία, η πρακτική δε σημασία του ζητήματος καθορισμού αυτού του χρόνου συνίσταται, μεταξύ άλλων, στο ότι έκτοτε η απαίτηση καθίσταται ληξιπρόθεσμη και αρχίζει η παραγραφή. Όσον αφορά τη συνέπεια, που τυχόν θα έχει η άπρακτη πάροδος της ορισμένης ημέρας προς σύναψη της οριστικής συμβάσεως εκ μέρους είτε του ενός, είτε αμφοτέρων των μερών του προσυμφώνου, προέχουσα σημασία έχει η σχετική βούληση των συμβαλλομένων μερών. Κατ’ αρχήν, η εν λόγω προθεσμία, εφόσον δεν ορίσθηκε διαφορετικά, έχει απλώς τον χαρακτήρα προθεσμίας εκπληρώσεως της παροχής των συμβληθέντων, οπότε η άπρακτη πάροδος αυτής δεν επάγεται ανατροπή του προσυμφώνου. Και μετά την πάροδο της και μέχρι τη συμπλήρωση της παραγραφής, στην οποία υπόκειται η σχετική αξίωση, μπορεί να ζητηθεί η σύναψη της οριστικής συμβάσεως (ΑΠ 297/2016, 2356/2009, 1851/2009).
– Από τις διατάξεις των άρθρων 402 και 403 εδ. α’ ΑΚ προκύπτει ότι κατά την κατάρτιση σύμβασης μπορεί να δοθεί αρραβώνας. Ο υπαίτιος για τη μη εκτέλεση της συμβάσεως χάνει τον αρραβώνα, που έδωσε, ή αποδίδει διπλάσιο αυτόν, που έλαβε. Σύμφωνα με αυτές τις ενδοτικού δικαίου διατάξεις, ο αρραβώνας, όταν δεν έχει απλώς επιβεβαιωτικό της κατάρτισης της σύμβασης χαρακτήρα, έχει χαρακτήρα επιτιμίου μεταμελείας, περίπτωση που συντρέχει όταν ο συμβαλλόμενος ή οι συμβαλλόμενοι επιφύλαξαν στον εαυτό τους δικαίωμα υπαναχώρησης από τη σύμβαση έναντι καταβολής ποινής (άρθ. 398 ΑΚ), δηλαδή χάνοντας τον αρραβώνα ή αποδίδοντάς τον διπλάσιο (ΑΠ 297/2016), ή έχει αμιγώς χαρακτήρα ποινής (ποινικός αρραβώνας), οπότε επέρχονται οι ίδιες συνέπειες, ενώ διατηρείται και αξίωση αποζημίωσης για την επιπλέον ζημία από τη μη εκπλήρωση. Ο αρραβώνας, που δίδεται, συνίσταται συνήθως σε χρηματικό ποσό και η ποινή, στις δύο τελευταίες περιπτώσεις, ανέρχεται σε ποσό ίσο με το ποσό του αρραβώνα, εάν υπαίτιος για τη μη εκπλήρωση (ή τη μη προσήκουσα εκπλήρωση) της συμβάσεως είναι εκείνος που τον έδωσε, ή με το διπλάσιο αυτού, εάν υπαίτιος γι’ αυτήν είναι εκείνος που τον έλαβε. Ειδικότερα ο οφειλέτης παροχής, ο οποίος έλαβε τον αρραβώνα, υπόσχεται προς τον δανειστή την καταβολή αυτής της ποινής για την περίπτωση που δεν θα εκπληρώσει ή (και) δεν θα εκπληρώσει προσηκόντως την παροχή, η δε ποινή καταπίπτει, αν αυτός αδυνατεί υπαίτια να εκπληρώσει την παροχή ή αν περιέλθει σε υπερημερία. Έτσι η παρεπόμενη αυτή συμφωνία, που αποτελεί συνήθως μέσο πίεσης για την εξασφάλιση της εκπλήρωσης της κύριας ενοχής, θεμελιώνει ενοχή, η οποία τελεί υπό την ιδιόρρυθμη (αρνητική) αίρεση της μη εκπλήρωσης ή της μη προσήκουσας εκπλήρωσης της παροχής, που πηγάζει από την κύρια σύμβαση, μπορεί δε να συμφωνηθεί και κατά την κατάρτιση προσυμφώνου. Για την κατάπτωση της ποινής δεν αρκεί, σύμφωνα με αυτά, μόνον η όχληση του οφειλέτη ή η παρέλευση της συμφωνηθείσας τυχόν δήλης ημέρας εκπλήρωσης, αλλά απαιτείται η αδυναμία εκπλήρωσης ή η καθυστέρηση να οφείλονται σε υπαιτιότητά του (υπαίτια αδυναμία ή υπερημερία του: άρθ. 335, 336 και 340-342 ΑΚ). Στον οφειλέτη απόκειται να ισχυρισθεί και αποδείξει ότι έχει εκπληρώσει την παροχή ή ότι η μη εκπλήρωση ή μη προσήκουσα εκπλήρωση της παροχής οφείλεται σε γεγονός, για το οποίο δεν έχει ευθύνη, αφού στην περίπτωση αυτή δεν τελεί σε υπαίτια αδυναμία ούτε περιέρχεται σε υπερημερία, η οποία αποτελεί προϋπόθεση της κατάπτωσης της εις βάρος του ποινής. Γεγονός για το οποίο δεν έχει ευθύνη ο οφειλέτης είναι κάθε εύλογη αιτία, λόγω της οποίας δικαιολογείται η μη εκπλήρωση ή η μη προσήκουσα εκπλήρωση της παροχής του (ΑΠ 269/2012, 352/2011, 1489/2009). Εφόσον συντρέχει το στοιχείο της υπαιτιότητας του οφειλέτη, ο αρραβώνας καταπίπτει από την πάροδο της ημέρας προς εκτέλεση της σύμβασης, όταν έχει ορισθεί τέτοια, αλλιώς από την όχληση, οπότε ο δανειστής αποκτά δικαίωμα από την παρεπόμενη αρραβωνική σύμβαση είτε στον αρραβώνα που έλαβε, είτε αξίωση προς απόδοση του διπλασίου, μη αποκλειόμενης εν αμφιβολία και υποχρέωσης για επιπλέον αποζημίωση, μειούμενη κατά το ποσό του αρραβώνα (ΑΠ 1161/2020, ΑΠ 1339/2011, 2097/2009, 254/1997).
