Του Γιώργου Δαλιάνη με τη συνεργασία της κας Νίκης Χατζοπούλου*
Διευθύνων Σύμβουλος της Artion Α.Ε. & ιδρυτής του Ομίλου Artion, Οικονομολόγος – Φοροτεχνικός.
Ο κοινός τραπεζικός λογαριασμός είναι ο δημοφιλέστερος τύπος τραπεζικού λογαριασμού, ιδίως για σκοπούς αποταμίευσης. Ο θεσμός των κοινών τραπεζικών λογαριασμών (joint accounts) υφίσταται από τις αρχές του 20ου αιώνα. Με βάση τους ορισμούς του ν. 5638/1932, ο κοινός λογαριασμός έχει πλείονες δικαιούχους, ο καθένας από τους οποίους μπορεί να κάνει εν όλω ή εν μέρει χρήση του λογαριασμού, χωρίς τη σύμπραξη των υπολοίπων συνδικαιούχων. Οι κοινοί τραπεζικοί λογαριασμοί πέραν των λειτουργικών πλεονεκτημάτων τους, έχουν και ένα σημαντικό φορολογικό πλεονέκτημα. Υπό προϋποθέσεις, χρήματα τα οποία ανήκαν σε θανόντα συνδικαιούχο απαλλάσσονται φορολόγησης για τους συνδικαιούχους που τα αναλαμβάνουν.
Πιο συγκεκριμένα, η Φορολογία Κληρονομιών και Δωρεών (ν. 2961/2001) προβλέπει απαλλαγή φόρου εφόσον συνδικαιούχος (ακόμη και κληρονόμος) προχωρήσει σε ανάληψη χρημάτων (μέρους ή και όλου του ποσού) μετά τον θάνατο κάποιου άλλου από τους συνδικαιούχους (άρθρο 25 παρ.2 ν.2961/2001). Μόνη προϋπόθεση για την απαλλαγή από το φόρο κληρονομιάς ή δωρεάς που θα όφειλε κανονικά ο συνδικαιούχος είναι να έχει τεθεί ρητά στην τραπεζική σύμβαση ο πρόσθετος όρος ότι με το θάνατο οποιουδήποτε δικαιούχου η κατάθεση και ο λογαριασμός αυτής περιέρχεται αυτοδίκαια στους λοιπούς επιζώντες μέχρι τον τελευταίο από αυτούς. Η διάταξη αυτή βασίζεται στο άρθρο 2 του Ν.5638/1932 που εξακολουθεί να ισχύει.
Πρόσφατα, με τον νόμο 4916/2022 τροποποιήθηκε η σχετική διάταξη του Κώδικα Φορολογίας Κληρονομιών, Δωρεών, Γονικών Παροχών και Κερδών από Τυχερά παίγνια ( άρθρο 25 παρ. 2 γ του ν.2961/2001) και ρητά διευρύνθηκε η απαλλαγή από τον φόρο κληρονομιάς των κοινών τραπεζικών λογαριασμών, προκειμένου να περιλαμβάνει αφενός μεν αυτούς της αλλοδαπής, αφετέρου δε όλα τα κοινά επενδυτικά προϊόντα, σε ευρώ ή/και σε ξένο νόμισμα, που αποκτώνται αυτοδίκαια από τους συνδικαιούχους, και μέχρι τον τελευταίο από αυτούς. Η απαλλαγή δεν περιλαμβάνει τα προαναφερόμενα προϊόντα, τα οποία βρίσκονται σε μη συνεργάσιμα κράτη κατά τη φορολογική νομοθεσία ή σε κράτη τα οποία δεν εφαρμόζουν ανταλλαγή πληροφοριών για τους χρηματοοικονομικούς λογαριασμούς με την Ελλάδα..
Σύμφωνα και με την αιτιολογική έκθεση του νόμου, η τροποποίηση της διάταξης, και κατά συνέπεια η διεύρυνση της απαλλαγής από τον φόρο κληρονομιάς, κατέστη αναγκαία, διότι η εν λόγω διάταξη με την προηγούμενη μορφή της «είχε δημιουργήσει στην πράξη ερμηνευτικά προβλήματα ως προς το εύρος της απαλλαγής, δεδομένου ότι δεν αναφέρεται αφενός στους κοινούς λογαριασμούς σε λοιπά επενδυτικά προϊόντα σε κοινή μερίδα και αφετέρου σε λογαριασμούς που τηρούνται σε χώρες της αλλοδαπής. Εξάλλου, η ρητή αναφορά της ισχύουσας ρύθμισης στον ν. 5638/1932 περιόριζε στην πράξη τη χορηγούμενη απαλλαγή».
Η ανωτέρω ρύθμιση έχει ισχύ από την ημερομηνία δημοσίευσης του νόμου 4916/2022, δηλαδή από τις 28 Μαρτίου 2022.
Ωστόσο, ήδη από το έτος 2020 είχε εκδοθεί η υπ’ αριθ. 59/2020 απόφαση του Τριμελούς Διοικητικού Εφετείου Αθηνών, σύμφωνα με την οποία είχε γίνει δεκτό ότι: «Επειδή, από τις διατάξεις του άρθρου 2 του ν. 5638/1932, σε συνδυασμό με τις διατάξεις της παρ. 2 περ. γ του άρθρου 25 τουν. 2961/2001, οι οποίες ισχύουν αδιαλείπτως από τη δημοσίευση τους στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως και μέχρι σήμερα, συνάγεται ότι για όλες τις καταθέσεις σε κοινούς τραπεζικούς λογαριασμούς ή σε κοινά χαρτοφυλάκια, στην ημεδαπή ή στην αλλοδαπή, Ελλήνων κατοίκων ημεδαπής, παρέχεται απαλλαγή των συνδικαιούχων από το φόρο κληρονομίας, σε περίπτωση θανάτου ενός συνδικαιούχου, υπό την προϋπόθεση ότι έχει τεθεί ο πρόσθετος όρος στους κοινούς λογαριασμούς και στα κοινά χαρτοφυλάκια ότι, μετά το θάνατο οποιουδήποτε συνδικαιούχου, οι καταθέσεις περιέρχονται αυτοδικαίως στους λοιπούς επιζώντες. Συνεπώς, η πρόβλεψη από τις παραπάνω διατάξεις του πρόσθετου όρου στους κοινούς λογαριασμούς και στα κοινά χαρτοφυλάκια, προκειμένου οι κοινοί αυτοί λογαριασμοί και τα κοινά χαρτοφυλάκια να περιέρχονται χωρίς φόρο κληρονομίας στους επιζώντες συνδικαιούχους, ισχύει τόσο για τους κοινούς λογαριασμούς και τα κοινά χαρτοφυλάκια που βρίσκονται στην ημεδαπή, όσο και για αυτούς/αυτά που βρίσκονται στην αλλοδαπή».
Υπενθυμίζουμε ότι η διάταξη (άρθρο 25 παρ. 2 περιπτ. γ’ ν. 2961/2001), όπως ίσχυε πριν την τροποποίησή της με τον ν. 4916/2022, όριζε ότι «Επίσης απαλλάσσονται από το φόρο: (…) γ) Η χρηματική κατάθεση σε τράπεζα σε ανοικτό λογαριασμό στο όνομα δύο ή περισσοτέρων από κοινού (CompteJoint, JointAccount) κατά τις διατάξεις του ν. 5638/1932 (ΦΕΚ 307 Α’),στην οποία έχει τεθεί ο πρόσθετος όρος ότι με το θάνατο οποιουδήποτε δικαιούχου η κατάθεση και ο λογαριασμός αυτής περιέρχεται αυτοδίκαια στους λοιπούς επιζώντες μέχρι τον τελευταίο από αυτούς. Η απαλλαγή αυτή ισχύει και σε κοινούς λογαριασμούς με προθεσμία ή ταμιευτηρίου με προειδοποίηση και σε κοινούς λογαριασμούς σε συνάλλαγμα ή σε συνάλλαγμα και δραχμές με προθεσμία ή ταμιευτηρίου με προειδοποίηση μόνιμων κατοίκων της αλλοδαπής ή αυτών με συνδικαιούχους μόνιμους κατοίκους της ημεδαπής. Αντίθετα η απαλλαγή αυτή δεν επεκτείνεται στους κληρονόμους του τελευταίου απομείναντος δικαιούχου. Οι διατάξεις αυτές εφαρμόζονται ανάλογα και σε μερίδα αμοιβαίου κεφαλαίου».
Σύμφωνα, λοιπόν, με την ως άνω απόφαση του Διοικητικού Εφετείου Αθηνών έγινε ερμηνευτικά δεκτό, ήδη προ της ανωτέρω αναφερόμενης νομοθετικής μεταβολής, ότι η απαλλαγή από τον φόρο κληρονομίας για τον κληρονόμο-συνδικαιούχο ισχύει τόσο για τους κοινούς λογαριασμούς ημεδαπής όσο και για τους κοινούς λογαριασμούς αλλοδαπής.
Εντούτοις, πρόσφατα εκδόθηκε η υπ’ αριθ. 2631/2022 απόφαση της ΔΕΔ Αθήνας, με την οποία απορρίπτεται η ενδικοφανής προσφυγή και επικυρώνεται η πράξη προσδιορισμού φόρου κληρονομίας για ποσά που ήταν κατατεθειμένα σε κοινό λογαριασμό αλλοδαπής, με το σκεπτικό ότι η νομοθετική μεταβολή για την απαλλαγή από τον φόρο κληρονομίας των ποσών που κληρονομεί συνδικαιούχος κοινού λογαριασμού εξωτερικού θεσπίστηκε εντός του έτους 2022 και δη με έναρξη ισχύος από 28.3.2022 και εφεξής, ενώ στην προκειμένη περίπτωση ο θάνατος του κληρονομούμενου, που συνιστά και τον χρόνο γένεσης της φορολογικής υποχρέωσης, έλαβε χώρα εντός του έτους 2021. Συνεπώς, κρίθηκε ότι δεν καταλαμβάνεται από το νέο – ισχύον νομοθετικό καθεστώς.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η ανωτέρω νομοθετική μεταβολή (ν. 4916/2022) επήλθε λόγω παρέμβασης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με επιστολή της προς το ελληνικό Υπουργείο Οικονομικών με σκοπό την εναρμόνιση της ελληνικής φορολογίας με το κοινοτικό δίκαιο και ειδικότερα με την αρχή της ελεύθερης κυκλοφορίας των κεφαλαίων (άρθρο 63 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ), καθώς θεωρήθηκε ότι ο διαχωρισμός μεταξύ κοινού λογαριασμού ημεδαπής και αλλοδαπής (εφόσον υπάρχει και στις δύο περιπτώσεις ο όρος περί αυτοδίκαιης περιέλευσης των καταθέσεων στους επιζώντες συνδικαιούχους σε περίπτωση θανάτου ενός συνδικαιούχου) εισάγει μη επιτρεπτό περιορισμό στην ελεύθερη κίνηση των κεφαλαίων εντός ΕΕ. Δυστυχώς, οι φορολογικές αρχές εξακολουθούν να ερμηνεύουν με διαφορετικό τρόπο την προϊσχύουσα διάταξη, καθώς περιορίζουν την φοροαπαλλαγή μόνο σε κοινούς λογαριασμούς της Ελλάδας, με αποτέλεσμα να τυγχάνουν διαφορετικής μεταχείρισης οι καταθέσεις εξωτερικού και επί σειρά ετών να γίνονται αντικείμενο φορολόγησης. Τη θέση αυτή της Διοίκησης απηχεί και η ως άνω απόφαση ΔΕΔ που ερμηνεύει με διαφορετικό (σε σχέση με την υπ’ αριθ. 59/2020 απόφαση του Τριμελούς Διοικητικού Εφετείου Αθηνών) τρόπο την εφαρμοστέα διάταξη. Αυτή η πρακτική της Φορολογικής Διοίκησης οδηγεί τους φορολογούμενους σε ατέρμονες αντιδικίες με το Ελληνικό Δημόσιο που πολλές φορές μπορεί να αχθούν και ενώπιον των Δικαστηρίων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
*H κα Νίκη Χατζοπούλου είναι Δικηγόρος LL.M. & Διαμεσολαβήτρια, συνεργάτης της Artion Α.Ε.
Το ανωτέρω κείμενο έχει ενημερωτικό χαρακτήρα και σε καμία περίπτωση δεν υποκαθιστά τις εξειδικευμένες συμβουλευτικές υπηρεσίες.
Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να απευθυνθείτε στην ARTION Α.Ε. (Πουρνάρα 9 Μαρούσι|+30 210 6009062| www.artion.gr).
