Η αρχαία Ελλάδα επαινείται συχνά για τη συμβολή της στη φιλοσοφία, την πολιτική και τον πολιτισμό. Ωστόσο, οι πολίτες της ήταν επίσης καινοτόμοι της στρατιωτικής θεωρίας και πρακτικής.
Για τους σύγχρονους στρατιώτες και στρατιωτικούς στοχαστές, η ιστορία τους είναι επομένως γεμάτη με πολύτιμες περιπτωσιολογικές μελέτες σχετικά με τη διεξαγωγή της τέχνης και της επιστήμης του πολέμου.
Επιπλέον, πολλοί στρατηγικοί επαγγελματίες, όπως ο Θουκυδίδης και ο Ξενοφών, εξιστόρησαν τις στρατιωτικές τους εμπειρίες και σκέψεις για τον πόλεμο. Αυτές οι αφηγήσεις είναι γεμάτες από σημαντικές γνώσεις που εκτιμούν ιδιαίτερα οι στρατιωτικοί σήμερα.
Ο Θουκυδίδης και η στρατιωτική σκέψη
Μεταξύ 431 και 404 π.Χ., οι πόλεις-κράτη της Αθήνας και της Σπάρτης άρχισαν να πολεμούν για τον έλεγχο του αρχαίου Ελληνικού κόσμου. Πέρα από το προφανές ενδιαφέρον που έχει για τους ιστορικούς, η σύγκρουση μελετάται από αξιωματικούς που εκπαιδεύονται σε στρατιωτικές ακαδημίες σε όλο τον κόσμο.
Ο Αθηναίος στρατηγός και ιστορικός Θουκυδίδης, ο οποίος πολέμησε ο ίδιος στον πόλεμο, είναι η πιο διάσημη πηγή πληροφοριών για τη σύγκρουση. Το θεμελιώδες έργο του για τον Πελοποννησιακό Πόλεμο έχει επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό τον τρόπο με τον οποίο οι σύγχρονοι στρατιωτικοί και ακαδημαϊκοί σκέφτονται για τη φύση του πολέμου.
Ο αείμνηστος Colin S. Gray, εξέχων μελετητής Διεθνών Σχέσεων και σύμβουλος τόσο της Βρετανικής όσο και της Αμερικανικής κυβέρνησης, κατέταξε την Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου του Θουκυδίδη ως ένα από τα δέκα κανονικά βιβλία για τη γενική στρατηγική θεωρία. Κατά την άποψη του Gray, ο Θουκυδίδης είναι απαραίτητο ανάγνωσμα για την πλήρη κατανόηση του πολέμου.
Ο Dr. Martin Robson, Ανώτερος Λέκτορας Στρατηγικών Σπουδών στο Ινστιτούτο Στρατηγικής και Ασφάλειας του Πανεπιστημίου του Έξετερ συμφωνεί ότι:
«Όπως ο πατέρας της θεωρίας των Διεθνών Σχέσεων, η ανάλυση του Θουκυδίδη για τα αίτια και την πορεία του Πελοποννησιακού Πολέμου σκιαγραφεί θεμελιώδεις διαρκείς πτυχές του χρήση και κατάχρηση εξουσίας και ο παράδοξος χαρακτήρας της αναζήτησης ασφάλειας – αυτό που σήμερα θα ονομάζαμε δίλημμα ασφάλειας στο οποίο ενώ προσπαθεί κανείς να γίνει πιο ασφαλής το αποτέλεσμα είναι να κάνει τους άλλους να αισθάνονται λιγότερο ασφαλείς».
Υπάρχουν παραλληλισμοί μεταξύ της αντίληψης του Θουκυδίδη για τον Πελοποννησιακό πόλεμο και της σύγκρουσης στην Ουκρανία σήμερα. Ο Robson προσθέτει ότι «η επέκταση του ΝΑΤΟ προς την Ανατολή από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, δικαιολογημένα, θεωρήθηκε μεταξύ των Δυτικών Συμμάχων και εκείνων των χωρών που προηγουμένως ήταν υπό σοβιετική κυριαρχία, όπως η Πολωνία και η Βαλτική ως ένας λογικός τρόπος για να γίνει η Δύση «ασφαλέστερη».», αλλά αυτό που αγνοήθηκε ήταν η αυξανόμενη αίσθηση φόβου στη Μόσχα ότι η επέκταση του ΝΑΤΟ ήταν μια πραγματική και άμεση απειλή για τα συμφέροντα της ρωσικής ασφάλειας».
Τώρα, οι στρατηγικοί θεωρητικοί στρέφονται στον Θουκυδίδη για πληροφορίες σχετικά με τον συνεχιζόμενο στρατηγικό ανταγωνισμό μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Κίνας.
Σχετικά με τον αγώνα για την εξουσία της εποχής του, ο Θουκυδίδης έγραψε:
«Η ανάπτυξη της δύναμης της Αθήνας και ο συναγερμός που αυτό ενέπνευσε στη Σπάρτη έκανε τον πόλεμο αναπόφευκτο». Αυτό το υποτιθέμενο αναπόφευκτο πόλεμο μεταξύ ενός κυρίαρχου μεγάλου ηγεμόνα και της ανερχόμενης δύναμης έχει γίνει γνωστό ως η «Παγίδα του Θουκυδίδη».
Πολλοί θεωρητικοί των στρατιωτικών και πολιτικών επιστημών ρωτούν τώρα εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Κίνα θα πέσουν θύματα της Παγίδας του Θουκυδίδη. Η άνοδος της Κίνας θα προκαλέσει τις ίδιες ανησυχίες στις Ηνωμένες Πολιτείες όπως η άνοδος της Αθήνας για τη Σπάρτη;
Ένα άγαλμα του Θουκυδίδη μπροστά από το κτίριο του Αυστριακού Κοινοβουλίου. Εικόνα: Walter Maderbacher/CC BY-NC-SA 3.0
Ο Ξενοφών και οι δέκα χιλιάδες
Όπως ο Θουκυδίδης, ο Ξενοφών ήταν στρατιωτικός και συγγραφέας. Το 401 π.Χ., ο Ξενοφών συνόδευσε δέκα χιλιάδες Έλληνες μισθοφόρους σε εκστρατεία στη Μικρά Ασία. Στόχος τους ήταν να βοηθήσουν τον Κύρο τον νεότερο να ανατρέψει τον αδελφό του, τον Αρταξέρξη, και να καταλάβει τον περσικό θρόνο.
Οι Έλληνες μισθοφόροι νίκησαν στην Κούναξα, αλλά ο Κύρος, σκοτώθηκε. Οι «Δέκα χιλιάδες», όπως έγιναν γνωστοί, εγκλωβίστηκαν βαθιά στο εχθρικό έδαφος. Ο Ξενοφών κατέγραψε το επικίνδυνο ταξίδι τους προς το σπίτι στην Ανάβασή του.
Ο Robert C. Lewis, ακαδημαϊκός και βετεράνος του πολέμου του Βιετνάμ, έχει σημειώσει τη σύγχρονη συνάφεια του έργου του Ξενοφώντα. Σύμφωνα με τον Lewis, ο Ξενοφών παρέχει «απλά μαθήματα με διαχρονικές Ελληνικές ρίζες».
Όταν σκοτώθηκαν το διοικητικό σώμα των Ελλήνων αξιωματικών, ο Ξενοφών ανέλαβε την ευθύνη. Παρουσίασε ένα σχέδιο για τους Δέκα Χιλιάδες να δραπετεύσουν δια ξηράς πίσω στην Ελλάδα. Στη συνέχεια πρότεινε στους Σπαρτιάτες να αναλάβουν τη γενική διοίκηση και να προσφερθούν εθελοντικά για την πιο επικίνδυνη αποστολή στην οπισθοφυλακή.
Βάζοντας τους άνδρες του και την αποστολή πάνω από τον εαυτό του, ο Ξενοφών επέδειξε υποδειγματικές ιδιότητες ως διοικητής. Το σχέδιό του ήταν επίσης απλό και αποτελεσματικό. Ενεργώντας αποφασιστικά σε μια κρίσιμη στιγμή, ο Ξενοφών κατάφερε να εξασφαλίσει την επιβίωση των ανδρών του. Όπως υποστηρίζει ο Lewis, το παράδειγμα που έδωσε παραμένει επίκαιρο για τους στρατιωτικούς αξιωματικούς σήμερα.
Πορεία των Δέκα Χιλιάδων. Εικόνα: Johnny Shumate / Johnnyshumateillustrations
Μέγας Αλέξανδρος
Ο Μέγας Αλέξανδρος είναι ίσως η πιο διάσημη στρατιωτική προσωπικότητα της ιστορίας. Πριν από το θάνατό του, σε ηλικία τριάντα δύο ετών, ο Αλέξανδρος είχε κατακτήσει μια τεράστια περιοχή σε όλη την Ευρώπη και την Ασία.
Πολλά μαθήματα μπορούν να εξαχθούν από πάνω από μια δεκαετία της στρατιωτικής εκστρατείας του Αλέξανδρου. Όπως σημείωσε ο Ταγματάρχης Robert B. Pederson, ο Αλέξανδρος διεξήγαγε με επιτυχία τακτικές διελεύσεις ποταμών, αντιανταρτοπόλεμο και μάχες. Είχε την ευελιξία να λειτουργεί σε βουνά, ερήμους και αστικά περιβάλλοντα.
Το πιο αξιοσημείωτο είναι ότι πρωτοστάτησε στον πόλεμο συνδυασμένων όπλων. Αυτό συμβαίνει όταν διαφορετικοί τύποι στρατιωτικών μονάδων συνεργάζονται για να συνδυάσουν τα πλεονεκτήματά τους. Εναντίον των Περσών, ο Αλέξανδρος διέλυσε τους αψιμαχιστές του με το βαρύ ιππικό. Και άλλες μονάδες συνεργάστηκαν επίσης. Για παράδειγμα, η δυσκίνητη αλλά αδυσώπητη φάλαγγα υποστηριζόταν από πιο ελαφρά εξοπλισμένους σκιρτσήδες και υπασπιστές που μπορούσαν να κάνουν ελιγμούς πιο εύκολα.
Αν και η στρατιωτική τεχνολογία έχει εξελιχθεί σημαντικά από την εποχή του Αλεξάνδρου, η έννοια του συνδυασμένου οπλικού πολέμου παραμένει σε μεγάλο βαθμό η ίδια. Για παράδειγμα, τα άρματα μάχης μπορεί να υποστηρίζονται από πεζικό ή αεροσκάφη μπορεί να συνεργάζονται με σκάφη του πολεμικού ναυτικού για συνδυασμένο αποτέλεσμα.
Μαθαίνοντας από την ιστορία
Οι μάχες ανά τους αιώνες του αρχαίου Ελληνικού πολέμου παρέχουν στους σύγχρονους μελετητές και επαγγελματίες μια πληθώρα περιπτωσιολογικών μελετών που προσφέρουν πληροφορίες για τη στρατιωτική στρατηγική και τις διεθνείς σχέσεις που εξακολουθούν να είναι επίκαιρες σήμερα.
Κάνοντας αυτό, αυτό που έχουν συνειδητοποιήσει είναι ότι οι Έλληνες αφιέρωσαν χρόνο για να αναλογιστούν τις εμπειρίες τους από τον πόλεμο, αφήνοντας στις μελλοντικές γενιές έναν πλούτο γραπτού υλικού.
Οι άνθρωποι όπως ο Θουκυδίδης και ο Ξενοφών ενώνουν μόνο μια χούφτα συγγραφέων από την αρχαιότητα, όπως ο Sun Tzu της Κίνας και ο Kautilya της Ινδίας, στην παραγωγή διαχρονικών τόμων για τη στρατηγική και την εμπειρία του πολέμου.
