Απόδοση-Επιμέλεια: Γιώργος Δ. Παυλόπουλος
Ο κόσμος εξέρχεται από την εποχή του φθηνού χρήματος με ένα βουνό χρέους που τώρα καθίσταται οδυνηρά ακριβό.
Σε όλο τον κόσμο, υπάρχουν δανειολήπτες βαθύτερα στο “κόκκινο” από ποτέ. Το σύνολο των οφειλόμενων από νοικοκυριά, επιχειρήσεις και κράτη ανέρχεται σε 290 τρισεκατομμύρια δολάρια, αυξημένο κατά περισσότερο από 33% σε σχέση με πριν από μία δεκαετία, σύμφωνα με έρευνα του Ινστιτούτου Διεθνών Χρηματοοικονομικών (IIF).
Αν και το παγκόσμιο χρέος έχει μειωθεί από ένα επίπεδο-ρεκόρ το οποίο οφειλόταν στην πανδημία στις αρχές του 2022, οι κίνδυνοι που εγκυμονεί για τις οικονομίες και τις χρηματοπιστωτικές αγορές εντείνονται. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι πολλοί δανειολήπτες αντιμετωπίζουν μια αμείλικτη αύξηση στις δόσεις τόκων τους, καθώς η ομοσπονδιακή κεντρική τράπεζα των ΗΠΑ (Federal Reserve) και άλλες κεντρικές τράπεζες αυξάνουν τα επιτόκια με τον ταχύτερο ρυθμό των τελευταίων δεκαετιών προκειμένου να χαλιναγωγήσουν τον πληθωρισμό.
Πολλά δάνεια “κλείδωσαν” όταν τα επιτόκια ήταν χαμηλά, επομένως ο “λογαριασμός” δεν θα “σκάσει” σε όλους ταυτόχρονα. Ωστόσο, θα υπάρξει -το λιγότερο- συμπίεση σε οικονομίες που ήδη παλεύουν με μια κρίση κόστους ζωής. Στη χειρότερη εκδοχή, κάποιο γρανάζι στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα μπορεί να “σπάσει”. Η πρόσφατη ιστορία είναι πλούσια σε παραδείγματα μεγάλων σωρών χρέους που είχαν άσχημη κατάληξη, από ιαπωνικές εταιρείες τη δεκαετία του 1990 έως αγοραστές κατοικιών στις ΗΠΑ και ευρωπαϊκά κράτη τις επόμενες δεκαετίες.
Καθώς οι υψηλότερες πληρωμές χρέους αρχίζουν να επιβαρύνουν τους προσωπικούς, εταιρικούς και κρατικούς προϋπολογισμούς, οι επενδυτές σαρώνουν τον πλανήτη αναζητώντας πιθανούς αδύναμους κρίκους – από τους ισολογισμούς των καναδικών νοικοκυριών έως τα δημόσια οικονομικά της Ιταλίας και τις ιδιωτικές πιστωτικές αγορές στις ΗΠΑ.
Το αυξανόμενο κόστος τόκων είναι “ένα αργό τρένο για τους καταναλωτές και τις εταιρείες, όπως και για τα κράτη”, σημειώνει ο Sean Simko, παγκόσμιος επικεφαλής διαχείρισης χαρτοφυλακίων σταθερού εισοδήματος στη SEI Investments. “Θα το βλέπετε να πλησιάζει σιγά-σιγά. Και τότε ξαφνικά θα είναι μπροστά στο πρόσωπό σας. Τότε θα είναι πολύ αργά”.
Οι πλούσιες χώρες μπορούν σε γενικές γραμμές να αντέξουν οικονομικά να πληρώνουν περισσότερους τόκους για το δημόσιο χρέος τους για λίγο, αν και οι επενδυτές ανησυχούν για την Ιταλία και το Ηνωμένο Βασίλειο, το οποίο υπέστη έναν πανικό στην αγορά ομολόγων του πριν από μερικές εβδομάδες. Ο κίνδυνος είναι πιο έντονος για τις αναπτυσσόμενες οικονομίες, ειδικά εκείνες που έχουν δανειστεί σε δολάρια. Όσον αφορά τις εταιρείες, τα σημάδια μιας πιστωτικής συμπίεσης εμφανίζονται ήδη στις “τσέπες” του χρηματοοικονομικού κλάδου παγκοσμίως.
Αδύναμοι κρίκοι
Το σχετιζόμενο με κατοικίες χρέος κυριαρχεί στους ισολογισμούς των νοικοκυριών, επομένως εκεί βρίσκονται οι μεγαλύτεροι κίνδυνοι· και υπάρχει ένα συγκεκριμένο μείγμα συστατικών που προσδιορίζει τα μέρη όπου νομοτελειακά θα εκδηλωθούν προβλήματα.
Συχνά πρόκειται για χώρες που απέφυγαν ένα στεγαστικό ή τραπεζικό κραχ στη μεγάλη υφεσιακή στροφή του 2007-2009 -έτσι τα νοικοκυριά συνέχισαν να προσθέτουν χρέος αντί να το μειώσουν- και έχουν μεγάλο μερίδιο στεγαστικών δανείων κυμαινόμενου επιτοκίου, πράγμα που σημαίνει ότι τα υψηλότερα επιτόκια των κεντρικών τραπεζών μεταδίδονται γρήγορα στους δανειολήπτες. Ο Καναδάς, η Αυστραλία και η Νότια Κορέα ταιριάζουν σε μία ή και στις δύο κατηγορίες.
“Απλά σκεφτείτε το The Big Short”, τονίζει ο Dario Perkins, οικονομολόγος στην TS Lombard στο Λονδίνο, αναφερόμενος στο βιβλίο και την ταινία για μια ομάδα επενδυτών οι οποίοι πλούτισαν στοιχηματίζοντας στην κατάρρευση των στεγαστικών δανείων χαμηλής εξασφάλισης (subprime) των ΗΠΑ. “Βασικά προσπαθούσαν να χρονομετρήσουν την αναπροσαρμογή στο κόστος δανεισμού. Δεν υπάρχει πια αυτή η ωρολογιακή βόμβα στις ΗΠΑ. Υπάρχει όμως σε άλλες χώρες”.
Η Romspen Investment, με έδρα το Τορόντο, η οποία παρέχει δάνεια στον κλάδο του real estate, πάγωσε πρόσφατα τη δυνατότητα των πελατών της να αποσύρουν κεφάλαια από το μεγαλύτερο fund ενυπόθηκων δανείων της, αφού αρκετοί δανειολήπτες σταμάτησαν να πραγματοποιούν πληρωμές. Τα καναδικά νοικοκυριά είναι από τα πλέον χρεωμένα στον κόσμο.
Επίσης ψηλά στη συγκεκριμένη λίστα βρίσκονται οι χώρες της Βόρειας Ευρώπης. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, όπου τα επιτόκια για τα περισσότερα στεγαστικά δάνεια αναπροσαρμόζονται μετά από δύο ή τρία χρόνια, οι πληρωμές χρέους βρίσκονται σε “καλό δρόμο” για να υπερβούν το 10% του συνολικού εισοδήματος των νοικοκυριών (κι όχι μόνο για τους δανειολήπτες στεγαστικών δανείων). Στην Ολλανδία, τη Σουηδία και τη Νορβηγία, είναι ήδη πολύ πάνω από αυτό το όριο- και οδεύουν προς το 15% εάν οι κεντρικές τράπεζες συνεχίσουν να αυξάνουν επιτόκια, όπως και αναμένεται.
Οι ιδιοκτήτες κατοικιών σε ασιατικές χώρες, συμπεριλαμβανομένων της Νότιας Κορέας, της Μαλαισίας και της Ταϊλάνδης, πρόκειται επίσης να πιεστούν, λέει ο Jonathan Cornish, επικεφαλής αξιολόγησης τραπεζών για την περιοχή Ασίας-Ειρηνικού της Fitch Ratings.
Οι επιχειρήσεις (εκτός του χρηματοοικονομικού κλάδου) ανταγωνίζονται τις κυβερνήσεις ως οι μεγαλύτεροι δανειολήπτες της εποχής του φθηνού χρήματος, σύμφωνα με το IIF- και δεν μπορούν να εκτυπώσουν τα δικά τους χρήματα ως διέξοδο από τα προβλήματα χρέους.
Η φετινή άνοδος του κόστους δανεισμού μπορεί να πληθύνει τις τάξεις των επιχειρήσεων που κερδίζουν τόσα χρήματα ώστε μόλις που να εξυπηρετήσουν τα χρέη τους· μερικές φορές χαρακτηρίζονται ως “εταιρείες-ζόμπι”, παρόλο που απασχολούν πολλούς ανθρώπους και παράγουν αγαθά και υπηρεσίες που έχουν ζήτηση από τους καταναλωτές. Υπό την οπτική ορισμένων στοιχείων, περίπου το ένα πέμπτο των εισηγμένων εταιρειών ταίριαζε ήδη σε αυτόν τον ορισμό όταν τα επιτόκια ήταν χαμηλά. Με το κόστος του χρέους τώρα να αυξάνεται, περισσότερες εταιρείες είναι πιθανό να εισέλθουν σε αυτή την κατηγορία. Και μερικές που ανήκαν ήδη στην κατηγορία των “ζόμπι” μπορεί να καταρρεύσουν.
“Αυτό μου μοιάζει πολύ με τη φούσκα του Διαδικτύου”, δήλωσε ο Scott Minerd, παγκόσμιος επικεφαλής επενδύσεων στην Guggenheim Investments, στην τηλεόραση του Bloomberg. Παρόλο που πολλές εταιρείες τώρα βγάζουν χρήματα, “έχουμε πολλές εταιρείες που δεν βγάζουν”.
Χρεοκοπίες
Σε παγκόσμια κλίμακα, η Moody’s Analytics υπολογίζει ότι τα ποσοστά αθέτησης υποχρεώσεων σε αυτό που αποκαλεί χρέος “κερδοσκοπικής βαθμίδας” -αυτό που ο οικονομικός κόσμος αποκαλεί “σκουπίδια” (junk)- σχεδόν θα διπλασιαστούν το επόμενο έτος. Στην αγορά 6,7 τρισεκατομμυρίων δολαρίων για εταιρικά ομόλογα υψηλής ποιότητας των ΗΠΑ, υπάρχουν ενδείξεις ότι οι χρεοκοπίες θα μπορούσαν να είναι μακράν οι χειρότερες των τελευταίων πέντε δεκαετιών, σύμφωνα με ανάλυση της Barclays.
Οι επενδυτές ανησυχούν ακόμη περισσότερο για την Ασία, όπου η ισχύς του δολαρίου έχει κάνει το χρέος σε αμερικανικό νόμισμα πιο ακριβό. Οι τιμές των ομολόγων που έχουν εκδοθεί από εταιρείες ανάπτυξης ακινήτων στο Βιετνάμ και την Ινδονησία έχουν υποχωρήσει, ενώ οι χρεοκοπίες στον τομέα ακινήτων της Κίνας βρίσκονται σε επίπεδα-ρεκόρ. Στη Νότια Κορέα, η εταιρεία η οποία κατασκεύασε το τοπικό θεματικό πάρκο Legoland αθέτησε πληρωμή χρέους της τον Οκτώβριο, σε ένα σπάνιο γεγονός για τη συγκεκριμένη χώρα.
Για τις μικρότερες επιχειρήσεις στις ΗΠΑ, οι οποίες τείνουν να δανείζονται από τις τράπεζες με κυμαινόμενα επιτόκια, τα χειρότερα δεν έχουν έρθει ακόμη, υπογραμμίζει η Aneta Markowska, επικεφαλής χρηματοοικονομική οικονομολόγος της Jefferies. Πιθανότατα θα αναγκαστούν να απολύσουν εργαζομένους, καθώς οι αυξήσεις των επιτοκίων της Fed θα κορυφώνονται στις αρχές του επόμενου έτους. “Είναι το πρώτο τρίμηνο του 2023 που θα περίμενα να δω περισσότερες ρωγμές, καθώς αυτές οι μικρές επιχειρήσεις θα αρχίζουν να νιώθουν τον πόνο των υψηλότερων επιτοκίων”, λέει.
Η Markowska βλέπει κι έναν άλλο κίνδυνο στις ιδιωτικές πιστωτικές αγορές, όπου οι επενδύσεις συχνά περιλαμβάνουν δανεικά κεφάλαια. “Πολλά μεγάλα deals συνάφθηκαν με μόχλευση τα τελευταία χρόνια”, λέει. “Και, όταν συνήφθησαν, κανείς δεν περίμενε ποτέ ότι το επιτόκιο κεφαλαίων θα πλησίαζε στο 5% κατά τη διάρκεια της ζωής αυτών των συμφωνιών”.
Τα πρακτικά της συνεδρίασης του Νοεμβρίου της επιτροπής καθορισμού επιτοκίων της Fed δείχνουν ότι αρκετοί υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής επισήμαναν επίσης την “κρυφή μόχλευση” στον μη τραπεζικό τομέα ως δυνητικά διαταρακτική για τη λειτουργία μεγάλων παγκόσμιων αγορών.
“Πονοκέφαλοι”
Οι κυβερνήσεις σε πλούσιες οικονομίες που δανείζονται σε δικά τους νομίσματα γενικά δεν αντιμετωπίζουν τους άμεσους περιορισμούς που αντιμετωπίζουν τα νοικοκυριά ή οι επιχειρήσεις όταν αυξάνονται τα επιτόκια. Αυτό δεν σημαίνει ότι είναι άτρωτες, όπως απέδειξε πρόσφατα η Βρετανία. Το σχέδιο της τέως πρωθυπουργού Liz Truss να μειώσει τους φόρους απέτυχε, προκαλώντας κατάρρευση στα κρατικά ομόλογα, καθώς οι επενδυτές πανικοβλήθηκαν για το επιπλέον χρέος που θα προέκυπτε. Η Truss αποχώρησε και οι αγορές του Ηνωμένου Βασιλείου έχουν σταθεροποιηθεί, ωστόσο η νέα κυβέρνηση εξακολουθεί να αντιμετωπίζει διπλασιασμό του κόστους τόκων για το επόμενο έτος.
Μεταξύ των ανεπτυγμένων οικονομιών, το ιταλικό δημόσιο χρέος ανησυχεί περισσότερο τους επενδυτές. Οι πληρωμές τόκων της κυβέρνησης βρίσκονται σε καλό δρόμο για να υπερβούν το 7% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος έως το 2030, ποσοστό μη βιώσιμο, εκτιμά το Bloomberg Economics. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έχει στηρίξει το ιταλικό χρέος στο παρελθόν, εάν ωστόσο το ξανακάνει, πιθανότατα θα αντιμετωπίσει αντίθεση από άλλες κυβερνήσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Οι ΗΠΑ ενδέχεται να οδηγηθούν σε πολιτικούς πονοκεφάλους για το δημόσιο χρέος. Με τους Ρεπουμπλικάνους να είναι έτοιμοι να αναλάβουν τον έλεγχο της Βουλής των Αντιπροσώπων τον Ιανουάριο, υπάρχει πιθανότητα για ακόμη μια ταραχώδη μάχη για την αύξηση του ανώτατου ορίου ομοσπονδιακού κρατικού χρέους.
Ζημιά
Πολλές αναπτυσσόμενες χώρες βρίσκονται ήδη εν μέσω κρίσης δημόσιου χρέους. Η Σρι Λάνκα και η Ζάμπια έχουν χρεοκοπήσει, ενώ η Αίγυπτος και το Πακιστάν είναι μεταξύ μερικών άλλων που κινδυνεύουν να ακολουθήσουν το παράδειγμά τους.
Ο παγκόσμιος δανειστής έκτακτης ανάγκης προς τα κράτη, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, εκτιμά ότι περισσότερες από τις μισές χώρες χαμηλού εισοδήματος βρίσκονται κοντά σε οριακή δυνατότητα εξυπηρέτησης χρέους ή και στο χείλος της χρεοκοπίας. Το ταμείο μοιράζει πακέτα διάσωσης όπως ποτέ στο παρελθόν. “Εάν πιστεύετε ότι χρειάζεστε ένα μαξιλάρι ασφαλείας, είμαστε εδώ για εσάς”, δήλωσε η επικεφαλής του ΔΝΤ, Κρισταλίνα Γκεοργκίεβα, τον περασμένο μήνα από την Ουάσιγκτον.
Οι δανειολήπτες έχουν ορισμένους πόρους προκειμένου να αποτρέψουν τις χειρότερες επιπτώσεις του υψηλότερου κόστους χρέους. Οι αναδυόμενες οικονομίες έχουν ενισχύσει τα συναλλαγματικά τους αποθέματα και πολλά νοικοκυριά μπόρεσαν να εξοικονομήσουν χρήματα στην πανδημία, ενώ οι επιχειρήσεις σημείωσαν ισχυρά κέρδη κατά τη διάρκεια της ανάκαμψης. Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής έχουν διδαχθεί από προηγούμενες κρίσεις και διαθέτουν εργαλεία για να παρεμβαίνουν όταν δημιουργούνται πιέσεις.
Η έκταση της ζημίας είναι πιθανό να εξαρτηθεί από το πόσο υψηλά θα εκτοξεύσουν οι κεντρικές τράπεζες τα επιτόκια. Μια γρήγορη νίκη επί του πληθωρισμού ή μια απόφαση να συμβιβαστούν με τιμές που είναι κάπως υψηλότερες από τον στόχο θα τους επέτρεπε να σταματήσουν τη νομισματική σύσφιγξη. Προς το παρόν, μοιάζουν έτοιμες να συνεχίσουν, ενώ ο πλήρης αντίκτυπος αυτού που έχουν ήδη κάνει δεν έχει ακόμη φανεί.
“Πριν φτάσουν στον προορισμό τους, νομίζω ότι είναι πιθανό να προκαλέσουν μεγάλη ζημιά στην οικονομία και στις χρηματοπιστωτικές αγορές”, αναφέρει ο Minerd.
