Αριθμός 1192/2019
ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΑΡΕΙΟΥ ΠΑΓΟΥ
Α2′ Πολιτικό Τμήμα
ΣΥΓΚΡΟΤΗΘΗΚΕ από τους Δικαστές: Ιωσήφ Τσαλαγανίδη, Αντιπρόεδρο του Αρείου Πάγου, Αβροκόμη Θούα, Γεώργιο Αποστολάκη, Θεόδωρο Κανελλόπουλο και Αναστασία Περιστεράκη, – Εισηγήτρια, Αρεοπαγίτες.
ΣΥΝΗΛΘΕ σε δημόσια συνεδρίαση στο Κατάστημά του, στις 14 Ιανουαρίου 2019, με την παρουσία και της γραμματέως Θεοδώρας Παπαδημητρίου, για να δικάσει την υπόθεση μεταξύ:
Της αναιρεσείουσας: Ε. Μ. του Η., κατοίκου …. Εκπροσωπήθηκε από τον πληρεξούσιο δικηγόρο της Γεώργιο Παρασκευάκη, με δήλωση του άρθρου 242 παρ.2 του Κ.Πολ.Δ.
Του αναιρεσιβλήτου: Κ. Μ. του Δ., κατοίκου …, ως μόνου εξ αδιαθέτου κληρονόμου του αποβιώσαντος αδερφού του Ι. Μ.. Εκπροσωπήθηκε από τον πληρεξούσιο δικηγόρο του Κωνσταντίνο Ραρρή, με δήλωση του άρθρου 242 παρ.2 του Κ.Πολ.Δ.
Η ένδικη διαφορά άρχισε με την από 23-12-2013 αγωγή της ήδη αναιρεσείουσας, που κατατέθηκε στο Πολυμελές Πρωτοδικείο Φλώρινας. Εκδόθηκαν οι αποφάσεις: 12/2015 του ίδιου Δικαστηρίου και 15/2017 του Τριμελούς Εφετείου Δυτικής Μακεδονίας. Την αναίρεση της τελευταίας απόφασης ζητεί η αναιρεσείουσα με την από 8-1-2018 αίτησή της.
Κατά τη συζήτηση της αίτησης αυτής, που εκφωνήθηκε από το πινάκιο, οι διάδικοι παραστάθηκαν, όπως σημειώνεται πιο πάνω.
ΣΚΕΦΘΗΚΕ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ
Η αφανής εταιρία λύεται στις περιπτώσεις που προβλέπονται από τον Αστικό Κώδικα (άρθ. 291 παρ. 1 εδ. α` Ν.4072/2012). Η ρύθμιση αυτή παραπέμπει στις διατάξεις των άρθρων 765 επ ΑΚ για τη λύση της αστικής εταιρίας. Έτσι, η λύση της αφανούς εταιρίας επέρχεται, μεταξύ άλλων περιπτώσεων, μέσω τακτικής ή έκτακτης καταγγελίας εταίρου, η οποία επιφέρει τις έννομες συνέπειες αυτής, έστω κι αν δεν υφίσταται σπουδαίος λόγος (ΑΠ 227/2012). Τη λύση της αφανούς εταιρίας ακολουθεί αυτοδικαίως η εκκαθάρισή της (άρθ. 291 παρ. 1 εδ. β` Ν.4072/2012 σε συνδυασμό προς τα άρθ. 777 επAK). Η προειρημένη εκκαθάριση διενεργείται από τον εμφανή εταίρο (άρθ. 291 παρ. 2 εδ. α’ Ν. 4072/ 2012, 778 AK και 786 ΚΠολΔ). Συνίσταται δε στην απόδοση στον αφανή εταίρο της αξίας της συμμετοχής του μειωμένης κατά τις ζημίες που του αναλογούν. Η κατά χρήση εισφορά του αφανούς εταίρου επιστρέφεται αυτούσια. Αντικείμενο δε της προμνημονευθείσας εισφοράς κατά χρήση, που επιστρέφεται αυτούσια (άρθ. 291 παρ. 2 εδ. γ` Ν.4072/2012), δεν μπορεί άλλωστε να είναι αναλωτά πράγματα, δηλαδή τα κινητά, των οποίων η κατά προορισμό χρήση σύμφωνα με τις αντιλήψεις των συναλλαγών συνίσταται στην κατανάλωση ή την εκποίησή τους, όπως τα χρήματα (άρθ. 779, 951 και 952AK), οπότε δεν δύναται εν προκειμένω να γίνει λόγος περί αυτούσιας αποδόσεως χρημάτων, δοθέντος ότι η εκ μέρους του αφανούς εταίρου εισφορά χρημάτων δεν είναι κατά χρήση, αλλά κατά κυριότητα. Εξάλλου, ως αποκτηθείσα από την εταιρική δραστηριότητα περιουσία νοείται και η υπεραξία της εταιρικής επιχειρήσεως ως συνόλου, που δημιουργείται επιπλέον της τρέχουσας συναλλακτικής αξίας των συγκροτούντων αυτή επί μέρους υλικών περιουσιακών στοιχείων, και οφείλεται στην καλή φήμη, την πελατεία και την καλή πορεία των εταιρικών υποθέσεων, σε συνδυασμό προς την επωνυμία ή το σήμα της επιχειρήσεως που έχουν επικρατήσει στην αγορά. Η υπεραξία θεωρείται ότι υφίσταται ανά πάσα στιγμή, η εξ` αυτής ωφέλεια όμως αποκτάται μόνο σε περίπτωση μεταβιβάσεως της επιχειρήσεως, λόγω πωλήσεως, συγχωνεύσεως, η και λόγω μεταβιβάσεως της εταιρικής μερίδας στους απομένοντες ή σε νέο εταίρο, εφόσον ο τελευταίος εξακολουθεί να ασκεί την ίδια επιχειρηματική δραστηριότητα χρησιμοποιώντας την ίδια επωνυμία ή άλλα διακριτικά στοιχεία της εταιρίας. Αντιθέτως δεν υφίσταται υπεραξία στην περίπτωση της λύσεως και παύσεως της δραστηριότητας της εταιρίας (ΑΠ 288/2011). O νόμος 4072/2012 σύμφωνα με το άρθρο 294 παρ 1 εφαρμόζεται και στις εταιρίες, οι οποίες, κατά την έναρξη ισχύος του (11-4-2012 σύμφωνα με το άρθρο 330), δεν τελούν σε εκκαθάριση ή σε πτώχευση. Η ρύθμιση αυτή διαφοροποιείται από το ισχύον πριν την εφαρμογή του ν.4072/2012 νομικό καθεστώς, στο οποίο δεν προβλεπόταν καταρχήν στάδιο εκκαθάρισης της λυθείσας λόγω καταγγελίας αφανούς εταιρίας. Περαιτέρω, κατά τη διάταξη του άρθρου 559 αριθμ.1ΚΠολΔ, αναίρεση επιτρέπεται, αν παραβιάστηκε κανόνας του ουσιαστικού δικαίου ,στον οποίο περιλαμβάνονται και οι ερμηνευτικοί κανόνες των δικαιοπραξιών. Ο κανόνας δικαίου παραβιάζεται, αν δεν εφαρμοστεί, ενώ συνέτρεχαν οι πραγματικές προϋποθέσεις για την εφαρμογή του, ή αν εφαρμοστεί, ενώ δεν συνέτρεχαν οι προϋποθέσεις αυτές, καθώς και αν εφαρμοστεί εσφαλμένα, η δε παραβίαση εκδηλώνεται, είτε με ψευδή ερμηνεία, είτε με κακή εφαρμογή, δηλαδή με εσφαλμένη υπαγωγή (Ολ.ΑΠ10/2011,7/2006). Στην περίπτωση που το δικαστήριο έκρινε κατ’ουσία την υπόθεση, η παράβαση κανόνα ουσιαστικού δικαίου κρίνεται με βάση τα πραγματικά περιστατικά που ανελέγκτως δέχθηκε ότι αποδείχθηκαν το δικαστήριο της ουσίας και της υπαγωγής αυτών στο νόμο και ιδρύεται ο λόγος αυτός αναίρεσης, αν οι πραγματικές παραδοχές της απόφασης καθιστούν προφανή την παράβαση (ΑΠ24/2015). Τέλος, η εκ του άρθρου 559αρ 14 ΚΠοΛΔ πλημμέλεια υφίσταται και όταν το δικαστήριο κήρυξε απαράδεκτο παρά το νόμο (προβλολΑΠ1408/1984).
Από την επισκόπηση της από 23-12-2013 αγωγής προκύπτει ότι η αναιρεσείουσα-ενάγουσα ιστορούσε, κατ’ εκτίμηση του συνόλου του περιεχομένου και των αιτημάτων αυτής, ότι δυνάμει του από 24-11-2010 ιδιωτικού συμφωνητικού συστήθηκε η αναφερόμενη αφανής εταιρία ορισμένου χρόνου, πενταετούς διάρκειας, με έδρα το … και με σκοπό την εκμετάλλευση πρακτορείου ….., η άδεια λειτουργίας του οποίου είχε εκδοθεί στο όνομα του δικαιοπαρόχου του εναγομένου, Ι. Μ., ο οποίος ήταν και ο εμφανής εταίρος αυτής, ενώ αφανείς εταίροι ορίσθηκαν η ίδια (ενάγουσα) και ο μη διάδικος, Χ. Σ., με ποσοστό συμμετοχής 50% εκάστου εξ αυτών (αφανών εταίρων) στα κέρδη και τις ζημίες της εταιρίας και με προσφορά την προσωπική τους εργασία σε αυτήν. Ότι ο ανωτέρω εμφανής εταίρος, δικαιοπάροχος του εναγομένου, δεν θα συμμετείχε στα κέρδη και τις ζημίες της εταιρίας, ούτε θα προσέφερε την προσωπική του εργασία, αλλά θα λάμβανε από τους ως άνω αφανείς εταίρους ετήσια χρηματική αποζημίωση, ύψους 20.000 ευρώ, κατά τα λεπτομερώς αναφερόμενα στο ως άνω ιδιωτικό συμφωνητικό, για τη χρήση της ατομικής του επωνυμίας. Ότι η εισφορά της ιδίας (ενάγουσας) για τη συμμετοχή της στην ως άνω αφανή εταιρία, όπως και του προαναφερθέντος άλλου αφανούς εταίρου, μη διαδίκου, ορίσθηκε στο ποσό των 10.000 ευρώ, ποσό το οποίο κατέβαλε στον προαναφερθέντα εμφανή εταίρο και δικαιοπάροχο του εναγομένου με την υπογραφή του ανωτέρω ιδιωτικού συμφωνητικού, και το οποίο, μαζί με την ισόποση εισφορά του έτερου αφανούς εταίρου, διατέθηκε για την αγορά παγίων στοιχείων και εξοπλισμού προς εκπλήρωση του ανωτέρω εταιρικού σκοπού, καθώς και για τις αναλυτικά αναφερόμενες εργασίες ανακαίνισης του μισθίου ισογείου καταστήματος, εμβαδού 130 τ.μ., που αποτελούσε την έδρα της εταιρίας. Ότι παρά την κερδοφόρα λειτουργία της αφανούς εταιρίας, την 21η-3-2013 ο δικαιοπάροχος του εναγομένου, υπό την ιδιότητά του ως εμφανούς εταίρου, αφαίρεσε από την ίδια (ενάγουσα) τα κλειδιά του παραπάνω πρακτορείου και κατήγγειλε την ως άνω αφανή εταιρία άκαιρα-και χωρίς τη συνδρομή σπουδαίου λόγου, δηλώνοντάς της ότι θα γινόταν εκκαθάριση μετά από δύο μέρες, δηλ. διακανονισμός των εταιρικών δοσοληψιών για την καταβολή τυχόν ζημιών του εταιρικού σχηματισμού, την απόληψη κερδών και την απόδοση των καταβληθεισών εισφορών. Η άνω καταγγελία είχε ως αποτέλεσμα η παραπάνω αφανής εταιρία να λυθεί, κατά το χρόνο δε της λύσης της παρέμεινε στην κατοχή του δικαιοπαρόχου του εναγομένου και εμφανούς εταίρου η εισφορά της (ενάγουσας) και ο εξοπλισμός του παραπάνω καταστήματος-πρακτορείου που αποκτήθηκε και με την εισφορά της ενάγουσας ως αφανούς εταίρου. Ότι στις αρχές Μαΐου 2013 κλήθηκε από τον εμφανή εταίρο, ο οποίος της γνωστοποίησε ότι μετά από έλεγχο που διενήργησε με τον έτερο αφανή εταίρο Χ. Σ., διαπίστωσαν ότι από τη λειτουργία της εταιρίας δεν υπήρχαν κέρδη προς διανομή ούτε ζημίες και ότι ήταν πρόθυμος τμηματικά να της αποδώσει την εισφορά της, οπότε εκείνη αρνήθηκε. Ότι ο προμνησθείς εμφανής εταίρος απεβίωσε την 22α-7-2013, καταλείποντας μοναδικό εξ αδιαθέτου κληρονόμο του τον αδελφό του και ήδη εναγόμενο, ο οποίος, λόγω απράκτου παρελεύσεως της νόμιμης προθεσμίας για αποποίηση της κληρονομιάς, υπεισήλθε στα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του αποβιώσαντος δικαιοπαρόχου του. Ότι με την από 22-10-2013 εξώδικη διαμαρτυρία-δήλωση-πρόσκλησή της η ενάγουσα αξίωσε από τον εναγόμενο την απόδοση της καταβληθείσας, κατά τα προεκτεθέντα, εισφοράς της, ποσού 10.000 ευρώ, πλην όμως ο τελευταίος ουδέν έπραξε προς τούτο, έκτοτε δε εκμεταλλεύεται ατομικώς, με άδεια εκδοθείσα πλέον στο δικό του όνομα, το ανωτέρω πρακτορείο με όλο τον εξοπλισμό, την πελατεία του και τη φήμη που αυτό απέκτησε από τις εισφορές και την προηγούμενη προσωπική εργασία των αφανών εταίρων, μεταξύ των οποίων και της ίδιας της ενάγουσας, της ως άνω αφανούς εταιρίας. Με βάση τα ανωτέρω, ζητεί, κατά την κύρια βάση της αγωγής σύμφωνα με τις διατάξεις περί λύσης αφανούς εταιρίας, άλλως, κατά την επικουρική βάση της αγωγής σύμφωνα με τις διατάξεις περί αδικαιολογήτου πλουτισμού, να αναγνωρισθεί ότι η παραπάνω αφανής εταιρία καταγγέλθηκε την 21η-3-2013 από το δικαιοπάροχο του εναγομένου, Ι. Μ., άκαιρα και χωρίς τη συνδρομή σπουδαίου λόγου, να υποχρεωθεί ο εναγόμενος, ως μοναδικός εξ αδιαθέτου κληρονόμος του ανωτέρω Ι. Μ., να καταβάλει στην ενάγουσα α) το ποσό των 10.000 ευρώ, που κατέβαλε στον άνω δικαιοπάροχο του εναγομένου ως εισφορά για τη συμμετοχή της στην παραπάνω αφανή εταιρία, και το οποίο ως άνω ποσό διατέθηκε για την αγορά παγίων στοιχείων και εξοπλισμού προς διαρκή χρήση από την αφανή εταιρία και το οποίο ο εναγόμενος, όσο και ο δικαιοπάροχός του, εκδήλωσαν την πρόθεση να κρατήσουν για λογαριασμό τους και β) το ποσό των 15.000 ευρώ, που αποτελεί το ήμισυ της υπεραξίας, κατά το χρόνο άσκησης της αγωγής, που απέκτησε η παραπάνω αφανής εταιρία επιπλέον της τρέχουσας συναλλακτικής αξίας των επιμέρους υλικών περιουσιακών στοιχείων που τη συγκροτούν, λόγω της καλής φήμης, της πελατείας, της τοποθεσίας του μισθίου και της εν γένει καλής πορείας των εταιρικών υποθέσεων, αμφότερα δε τα ανωτέρω ποσά με το νόμιμο τόκο από την επίδοση της αγωγής μέχρι την εξόφληση…>.
Από δε την επισκόπηση της προσβαλλομένης απόφασης, κατά το ενδιαφέρον την αναιρετική διαδικασία μέρος, προκύπτουν τα ακόλουθα: <Στην προκειμένη περίπτωση η κρινόμενη αγωγή κατά το σκέλος που ζητείται η απόδοση της εισφοράς της ενάγουσας τυγχάνει απαράδεκτη ως μη στρεφόμενη και κατά του τρίτου αφανούς εταίρου Χ. Σ., ο οποίος αναφέρεται και ομολογείται στην αγωγή ως ο εταίρος μη διάδικος … και κατά το σκέλος που ζητείται υπεραξία εταιρείας λυθείσης (κατά την ομολογία της αγωγής και πάλι) τυγχάνει μη νόμιμη… δεν υφίσταται έννοια υπεραξίας επί αφανούς λυθείσης εταιρείας. Επομένως η αγωγή πρέπει ν’ απορριφθεί στο σύνολό της >.
Με τον πρώτο λόγο της αναίρεσης η αναιρεσείουσα, μέμφεται την προσβαλλομένη απόφαση για πλημμέλεια του άρθρου 559αρ 1 ΚΠοΛΔ και κατά την νοηματική έννοια του λόγου αυτού και του αριθμού 14 του ίδιου άρθρου. Ειδικότερα, ισχυρίζεται ότι εσφαλμένα η προσβαλλομένη απόφαση απέρριψε το αίτημά της για απόδοση της εισφοράς της ως απαράδεκτο επειδή η αγωγή της δεν στρεφόταν και κατά του έτερου αφανούς εταίρου Χ. Σ., αφού κατά τις διατάξεις των άρθρων 286, 288, 289, 291 και 294 ν 4072/2012 σε συνδυασμό με τα άρθρα 779, 780, 781 ΑΚ, αρμόδιος για την εκκαθάριση και την απόδοση της εισφοράς της ως αφανούς εταίρου ήταν ο εμφανής εταίρος και διαχειριστής της εμφανούς εταιρίας Ι. Μ., σύμφωνα με τις παραπάνω διατάξεις και συνακόλουθα ο εναγόμενος και ήδη αναιρεσίβλητος ως μοναδικός κληρονόμος του εμφανούς εταίρου. Ο λόγος αυτός είναι βάσιμος, αφού ως προαναφέρθηκε στη μείζονα πρόταση ο εμφανής εταίρος είναι και ο εκκαθαριστής της αφανούς εταιρίας, και επομένως η προσβαλλομένη απόφαση πρέπει να αναιρεθεί κατά το μέρος τούτο.
Εξάλλου, με τον δεύτερο λόγο της αναίρεσης η αναιρεσείουσα μέμφεται την προσβαλλομένη απόφαση για την πλημμέλεια εκ του άρθρου 559 αρ 1 ΚΠολΔ σχετικά με την ερμηνεία και εφαρμογή των διατάξεων των άρθρων 285 επ ν.4072/2012 741 επ.758, 762, 361 και 719ΑΚ. Ειδικότερα ισχυρίζεται ότι κατ’ εσφαλμένη ερμηνεία και εφαρμογή των άνω διατάξεων η προσβαλλομένη απόφαση απέρριψε ως μη νόμιμο το αίτημά της για καταβολή σ’ αυτήν ποσού που αφορούσε την υπεραξία της εταιρικής επιχείρησης, λόγω λύσης και εκκαθάρισης αυτής.
Ο λόγος αυτός είναι βάσιμος καθόσον από το δικόγραφο της αγωγής προκύπτει ότι και μετά τη λύση και εκκαθάριση της εταιρίας ο εμφανής εταίρος Ι. Μ. μέχρι του θανάτου του (22-7-2013) και μεταγενέστερα ο εναγόμενος κληρονόμος του συνέχισαν να λειτουργούν την επίδικη επιχείρηση στο ίδιο ακίνητο, εκμεταλλευόμενοι τον εξοπλισμό αυτής καθώς και τη φήμη και πελατεία που είχε αποκτήσει στο μεταξύ η επιχείρηση από τις εισφορές και την προσωπική εργασία των αφανών εταίρων και της ίδιας της ενάγουσας.
Κατόπιν τούτων πρέπει να αναιρεθεί η προσβαλλομένη απόφαση στο σύνολό της, να παραπεμφθεί η υπόθεση προς εκδίκαση στο ίδιο Εφετείο συγκροτούμενο από άλλους δικαστές από αυτούς που εξέδωσαν την αναιρούμενη απόφαση, να αποδοθεί το παράβολο στην αναιρεσείουσα (αρθ 495 ΚΠολΔ) και να καταδικαστεί ο αναιρεσείων στα δικαστικά της έξοδα λόγω της ήττας του (αρθ 176 και 183 ΚΠοΛΔ).
ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ ΑΥΤΟΥΣ
Αναιρεί την 15/2017 απόφαση το Τριμελούς Εφετείου Δυτικής Μακεδονίας.
Παραπέμπει την εκδίκαση της υπόθεσης προς εκδίκαση στο ίδιο Εφετείο προκειμένου να δικαστεί από δικαστές άλλους από εκείνους που εξέδωσαν την αναιρούμενη απόφαση
Διατάσσει την απόδοση του παραβόλου στην αναιρεσείουσα
Καταδικάζει τον αναιρεσίβλητο στα δικαστικά έξοδα της αναιρεσείουσας που ορίζει σε τρεις χιλιάδες (3.000) ευρώ.
ΚΡΙΘΗΚΕ, αποφασίσθηκε στην Αθήνα, στις 17 Σεπτεμβρίου 2019.
ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ σε δημόσια συνεδρίαση στο ακροατήριό του, στην Αθήνα, στις 25 Σεπτεμβρίου 2019.
Ο ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ και νυν ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΟΥ ΑΡΕΙΟΥ ΠΑΓΟΥ
Η ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ
