Με πολύ αργούς ρυθμούς η απονομή δικαιοσύνης στην Ελλάδα, σύμφωνα με σχετική έκθεση που δημοσίευσε η Κομισιόν για το 2023 – Οι «πρωτιές» της χώρας μας
Βασίλης Δαλιάνης
Ελλάδα. Νούμερο 3 ανάμεσα στα κράτη – μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τους περισσότερους δικαστές (ανά 100.000 πολίτες) στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Νούμερο 3 ανάμεσα στα κράτη – μέλη με τους περισσότερους δικηγόρους. Και νούμερο 3 στον εκτιμώμενο αναγκαίο χρόνο για τη δικαστική επίλυση αστικών, εμπορικών, διοικητικών και άλλων υποθέσεων.
Αυτό είναι το παράδοξο που προκύπτει από τον “Πίνακα αποτελεσμάτων της ΕΕ στον τομέα της δικαιοσύνης 2023”, που δημοσίευσε σήμερα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Το εκτελεστικό όργανο της ΕΕ παρουσίασε την ενδέκατη έκδοση μιας ετήσιας επισκόπησης που παρέχει συγκριτικά στοιχεία σχετικά με την αποδοτικότητα, την ποιότητα και την ανεξαρτησία των συστημάτων απονομής δικαιοσύνης στα κράτη μέλη. Ο φετινός πίνακας αποτελεσμάτων περιλαμβάνει διαγράμματα για 16 νέους τομείς, όπως, π.χ., την αντιμετώπιση που επιφυλάσσουν οι εθνικές αρχές στα φαινόμενα διαφθοράς, τη διάρκεια των διαδικασιών που αφορούν υποθέσεις δωροδοκίας, και τις ειδικές ρυθμίσεις που διευκολύνουν την ισότιμη πρόσβαση στη δικαιοσύνη από ηλικιωμένους, θύματα έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας και άτομα που γενικά κινδυνεύουν να υποστούν διακρίσεις. Η έκδοση του 2023 περιλαμβάνει επίσης, για πρώτη φορά, συγκεκριμένα αριθμητικά στοιχεία που αφορούν, μεταξύ άλλων, τους μισθούς των δικαστών και των εισαγγελέων, τον διορισμό των προέδρων και των γενικών εισαγγελέων του Ανώτατου Δικαστηρίου, και τα ανώτατα δικαστήρια που ασκούν συνταγματικές δικαιοδοσίες.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Κομισιόν, η Ελλάδα καταγράφει μερικές ενδιαφέρουσες ”πρωτιές”.
Συγκεκριμένα:
Στον αριθμό εισηγμένων ή και εισαχθεισών αστικών, εμπορικών, διοικητικών και άλλων υποθέσεων σε πρώτο βαθμό, τo 2021 η χώρα μας κατατάσσεται στην 16η θέση, ενώ μέχρι το 2012 βρισκόμασταν στην 3η θέση σε ενωσιακό επίπεδο. Στο ζήτημα του εκτιμώμενου χρόνου που απαιτείται για την επίλυση αστικών, εμπορικών, διοικητικών και άλλων υποθέσεων, τα ίδια έτη, η Ελλάδα βρίσκεται στην 3η θέση, μετά την Πορτογαλία και την Κύπρο (σ.σ Βελγιο, Γερμανία και Ιρλανδία δεν συμπεριλαμβάνονται καθώς η Κομισιόν δεν έλαβε τα απαραίτητα στοιχεία).
Το 2021, οι Έλληνες δικαστές χρειάστηκαν, κατά μέσο όρο, 728 ημέρες για την επίλυση δικαστικών αστικών και εμπορικών υποθέσεων σε πρώτο βαθμό, την ώρα που στη Λετονία οι συνάδελφοί τους χρειάστηκαν μόλις 106. Ο χρόνος που απαιτείται στην Ελλάδα (σ.σ. το 2021) ώστε τα διοικητικά δικαστήρια να κρίνουν μια απόφαση σε 1ο βαθμό είναι 595 ημέρες, σε αντίθεση με τη Σουηδία που είναι μολις 102.
Αναφορικά με τον αριθμό δικαστών ανά 100.000 πολίτες, η Ελλάδα, σύμφωνα πάντα με τα στοιχεία που δημοσίευσε η Κομισιόν, βρίσκεται στην 3η θέση πανευρωπαϊκά (37 δικαστές/100χλ πολίτες), μετά την Ουγγαρία (42 δικαστές/100 χιλ) και τη Σλοβενία (40 δικαστές/ 100 χιλ πολίτες) . Το “χάλκινο μετάλλιο” παίρνει επίσης η χώρα μας στον αριθμό δικηγόρων, καθώς στην Ελλάδα αντιστοιχούν 404 δικηγόροι ανά 100.000 πολίτες. Το “χρυσό μετάλλιο” λαμβάνει το Λουξεμβούργο με 503 δικηγορους ανά 100 χιλ. πολίτες και το “αργυρό” η Κύπρος με 483 δικηγόρους ανά 100 χιλ πολίτες.
Τα κυριότερα πορίσματα του πίνακα αποτελεσμάτων της ΕΕ στον τομέα της δικαιοσύνης για το 2023
Η αντίληψη για την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης εξακολουθεί να εντοπίζει αδυναμίες: Έρευνα του Ευρωβαρόμετρου στο ευρύ κοινό δείχνει ότι, από το 2016, η αντίληψή του για την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης έχει βελτιωθεί σε 15 κράτη μέλη. Σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος, η αντίληψη αυτή βελτιώθηκε σε 12 κράτη μέλη, ενώ μειώθηκε ή παρέμεινε σταθερή σε άλλα 12 κράτη μέλη. Σε ελάχιστα κράτη μέλη η εκλαμβανόμενη ανεξαρτησία της δικαιοσύνης παραμένει σε ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα. Μια άλλη έρευνα του Ευρωβαρόμετρου, που διεξήχθη σε επίπεδο επιχειρήσεων, δείχνει ότι η αντίληψη για την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης έχει βελτιωθεί σε 12 κράτη μέλη σε σύγκριση με το 2016. Ωστόσο, από πέρυσι, η αντίληψη του κοινού για την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης έχει επιδεινωθεί σε 13 κράτη μέλη.
Διαφωτιστικά στοιχεία σχετικά με την καταπολέμηση της διαφθοράς: Σε 12 κράτη μέλη οι υποθέσεις δωροδοκίας σε ποινικά δικαστήρια εκδικάζονται εντός ενός έτους, ενώ στα υπόλοιπα 5 για τα οποία υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία, η διαδικασία μπορεί να διαρκέσει έως και 4 έτη περίπου. Ο πίνακας αποτελεσμάτων του 2023 παρουσιάζει επίσης μια συγκριτική εικόνα των εξουσιών και του διορισμού των ειδικευμένων φορέων που ασχολούνται με την πρόληψη της διαφθοράς. Παρουσιάζει επίσης μια πρώτη επισκόπηση των αστυνομικών και εισαγγελικών οργάνων που ειδικεύονται στην καταπολέμηση της διαφθοράς, καθώς και των διαδικασιών διορισμού των προϊσταμένων των εισαγγελιών που ασχολούνται ειδικά με υποθέσεις διαφθοράς.
Εξακολουθούν να υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης όσον αφορά την ψηφιοποίηση των συστημάτων απονομής δικαιοσύνης: Μόνο οκτώ κράτη μέλη διαθέτουν δικονομικούς κανόνες που επιτρέπουν πλήρως ή ως επί το πλείστον τη χρήση εξ αποστάσεως επικοινωνίας και το παραδεκτό των αποδεικτικών στοιχείων μόνο σε ψηφιακή μορφή. Σε 19 κράτη μέλη αυτό είναι δυνατό μόνο σε περιορισμένο αριθμό περιπτώσεων, όπως για ορισμένους χρήστες των δικαστηρίων (π.χ. για τους διαδίκους), αλλά όχι για όλους (π.χ. για τους δικαστικούς πραγματογνώμονες). Επιπλέον, από τα πορίσματα της φετινής έκδοσης προκύπτει ότι, με δύο εξαιρέσεις, τα δικαστήρια και οι εισαγγελικές αρχές των κρατών μελών δεν αξιοποιούν πλήρως τις δυνατότητες που προβλέπουν οι δικονομικοί κανόνες τους όσον αφορά την ψηφιακή τεχνολογία.
Διαφορετικοί βαθμοί προσβασιμότητας στη δικαιοσύνη για τα άτομα που κινδυνεύουν να υποστούν διακρίσεις και τους ηλικιωμένους: 17 κράτη μέλη παρέχουν πληροφορίες σχετικά με τα δικαιώματα των ατόμων που κινδυνεύουν να υποστούν διακρίσεις, και 22 παρέχουν εύκολη φυσική πρόσβαση στα δικαστικά κτίρια. Επιπλέον, εννέα κράτη μέλη έλαβαν μέτρα για να καταστήσουν τη νομική συνδρομή πιο προσιτή στα ηλικιωμένα άτομα.
Μπορούν να γίνουν περισσότερα προκειμένου να διευκολυνθεί η πρόσβαση στη δικαιοσύνη για τα θύματα έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας: Σε 12 κράτη μέλη έχουν θεσπιστεί όλες οι χαρτογραφημένες διασφαλίσεις, μεταξύ άλλων η διαδικτυακή πρόσβαση σε χρήσιμες πληροφορίες που αφορούν τη συγκεκριμένη ομάδα, η ειδική προστασία για τα θύματα και τους μάρτυρες, η στήριξη κατά τη διάρκεια δικαστικών διαδικασιών από μη κυβερνητικές οργανώσεις ή φορείς ισότητας, ή η ειδικευμένη κατάρτιση για τους δικαστές. Ωστόσο, σχεδόν το ένα τέταρτο των κρατών μελών δεν παρέχουν διαδικτυακή πρόσβαση σε χρήσιμες πληροφορίες για την έμφυλη βία και τα δικαιώματα των θυμάτων.
