Νομικές έννοιες που αφορούν τα ακίνητα και έχουν σχέση με την κληρονομική διαδοχή, (Διαθήκη, Κληροδοσία, Κληρονομητήριο, Νόμιμη μοίρα )
του Απόστολου Αλωνιάτη*
Είδαμε στο πρώτο μέρος ποιοι έχουν υποχρέωση υποβολής εντύπου Ε9, πως υποβάλλετε το έντυπο και ποιοι νέοι κωδικοί προστέθηκαν σε αυτό.
Ποιοι έχουν υποχρέωση υποβολής εντύπου Ε9, πως υποβάλλεται. Νέοι κωδικοί
Στο δεύτερο μέρος είδαμε τις ημερομηνίες υποβολής των δηλώσεων Στοιχείων Ακινήτων, σε πόσες δόσεις εξοφλείται ο φόρος ΕΝΦΙΑ, που προκύπτει από το έντυπο Ε9 καθώς και από ποιόν αναγράφονται τα στοιχεία δήλωσης στοιχείων ακινήτων.
Βασικές έννοιες που αφορούν τα ακίνητα (Α μέρος)
Ημερομηνίες υποβολής της δήλωσης Ε9, τρόπος εξόφλησης και από ποιόν αναγράφονται τα στοιχεία δήλωσης στοιχείων ακινήτων
Στο τρίτο μέρος είδαμε τις νομικές έννοιες που αφορούν τα ακίνητα (κυριότητα ακινήτου, δουλείες, χρησικτησία )
Νομικές έννοιες που αφορούν τα ακίνητα (κυριότητα ακινήτου, δουλείες, χρησικτησία)
Στο σημερινό μας σημείωμα θα δούμε αρχίσουμε να εξετάζουμε τις βασικές έννοιες που αφορούν την κληρονομική διαδοχή των ακινήτων , τα είδη διαδοχής, ζητήματα που αφορούν τις κληρονομιές. Τι είναι η κληροδοσία και τι αφορά τα κληρονομητήρια.
Κληρονομική διαδοχή
Κληρονομική διαδοχή είναι η υπεισέλευση του κληρονόμου στο σύνολο των δικαιωμάτων (της κινητής και ακίνητης περιουσίας) και των υποχρεώσεων (χρέη) του αποβιώσαντος (κληρονομούμενου).
Η κληρονομική διαδοχή λαμβάνει χώρα είτε από το νόμο (εξ αδιαθέτου) είτε με διαθήκη.
Προϋπόθεση αναγκαία, για να λάβει χώρα κληρονομική διαδοχή, είναι να υπάρξει θάνατος φυσικού προσώπου. Τούτο σημαίνει ότι μόνο τα φυσικά πρόσωπα κληρονομούνται, όχι όμως και τα νομικά, αφού αυτά δεν αποθνήσκουν αλλά διαλύονται.
Με το θάνατο του προσώπου η περιουσία αποχωρίζεται από το πρόσωπο του θανόντος και ταυτόχρονα μεταβιβάζεται στον από το νόμο ή από διαθήκη καλούμενο κληρονόμο, ο οποίος έχει δικαίωμα να αποποιηθεί.
1. Εξ αδιαθέτου διαδοχή
Διαδοχή εξ αδιαθέτου είναι η διαδοχή που λαμβάνει χώρα όταν δεν υπάρχει διαθήκη.
Στην εξ αδιαθέτου διαδοχή ο Αστικός Κώδικας (Α.Κ.) κατατάσσει τους συγγενείς του κληρονομούμενου σε τέσσερις τάξεις:
Πρώτη τάξη: Σ’ αυτήν την κληρονομούν ο επιζών σύζυγος και οι κατιόντες του κληρονομούμενου (τα τέκνα). Αν κάποιο τέκνο δεν ζει, στη θέση του έρχονται οι δικοί του κατιόντες (τα τέκνα του). Ο σύζυγος κληρονομεί το 1/4 και οι κατιόντες (τα τέκνα) τα 3/4. Σε όλες τις τάξεις ο επιζών σύζυγος κληρονομεί κατ’ εξαίρεση τα έπιπλα και σκεύη και τα λοιπά οικιακά αντικείμενα που χρησιμοποιούν από κοινού οι σύζυγοι, στα οποία συμπεριλαμβάνεται και το αυτοκίνητο.
Δεύτερη τάξη: Σ’ αυτήν κληρονομούν ο επιζών σύζυγος το 1/2 και το άλλο 1/2 κληρονομούν οι γονείς και τα αδέλφια του κληρονομούμενου. Αν κάποιος από τους αδελφούς δε ζει, τότε κληρονομούν τα τέκνα ή τα εγγόνια του (του κληρονομούμενου). Αν υπάρχουν ετεροθαλείς αδελφοί, κληρονομούν το μισό της μερίδας που κληρονομεί ο αμφιθαλής αδελφός.
Τρίτη τάξη: Σ’ αυτήν κληρονομούν ο επιζών σύζυγος κατά το 1/2 μαζί με τα έπιπλα και σκεύη και οι παππούδες και οι γιαγιάδες του κληρονομούμενου, αν δε κάποιος από αυτούς έχει πεθάνει, στη θέση του κληρονομούν τα τέκνα και τα εγγόνια αυτού (δηλαδή οι θείοι και τα πρώτα ξαδέλφια του κληρονομούμενου) επίσης κατά 1/2.
Τέταρτη τάξη: Σ’ αυτήν κληρονομούν οι προπαππούδες και οι προγιαγιάδες του κληρονομούμενου κατά το 1/2 καθώς και ο επιζών σύζυγος επίσης κατά το υπόλοιπο 1/2 μαζί με τα έπιπλα και σκεύη.
Πέμπτη τάξη: Κληρονομεί μόνο ο επιζών σύζυγος.
Έκτη τάξη: Κληρονομεί το Δημόσιο.
2. Εκ διαθήκης διαδοχή
Ο νόμος αναγνωρίζει στο φυσικό πρόσωπο το δικαίωμα να ρυθμίσει, κατ’ ελεύθερη βούληση, την τύχη της περιουσίας του για το μετά το θάνατό του χρόνο. Το δικαίωμα τούτο του κληρονομούμενου στηρίζεται στη θεμελιώδη αρχή της ελευθερίας της βούλησης.
Ο κώδικας χρησιμοποιεί, εκτός του όρου «διαθήκη», ως συνώνυμο (ταυτόσημο) τον όρο «διάταξη τελευταίας βούλησης» και τον όρο «τελευταία διάταξη».
Διαθήκη είναι η μονομερής και απεριορίστως μετακλητή δικαιοπραξία, με την οποία το φυσικό πρόσωπο ρυθμίζει την περιουσία του, για -μετά το θάνατό του- χρόνο.
Περισσότερα από ένα πρόσωπα δεν μπορούν να συντάξουν διαθήκη με την ίδια πράξη (συνδιαθήκη).
Ανάλογα με τον τύπο που κάθε φορά τηρείται, οι διαθήκες διακρίνονται σε κοινές και έκτακτες. Κοινές είναι η ιδιόγραφη, η δημόσια και η μυστική, ενώ έκτακτες είναι η διαθήκη επί πλοίου, η διαθήκη σε εκστρατεία, η διαθήκη σε αποκλεισμό.
Κοινές διαθήκες
· Ιδιόγραφη διαθήκη: Είναι η διαθήκη που ολόκληρη γράφεται, χρονολογείται και υπογράφεται με το χέρι του διαθέτη. Η διαθήκη αυτή σε κανένα άλλο τύπο δεν υπόκειται. Απλές προσθήκες που γίνονται στο περιθώριο ή σε υστερόγραφο πρέπει να υπογράφονται από το διαθέτη, διαφορετικά θεωρούνται ότι δεν έχουν γραφεί.
Η ιδιόγραφη διαθήκη μπορεί για οποιονδήποτε λόγο, να κατατεθεί σε συμβολαιογράφο για φύλαξη (Α.Κ. 1722), ο οποίος είναι υποχρεωμένος, σύμφωνα με τα δημόσια καθήκοντά του, να συντάξει σχετική πράξη παραλαβής.
· Δημόσια διαθήκη: Είναι η διαθήκη που συντάσσεται, με δήλωση της τελευταίας βούλησης του διαθέτη, ενώπιον συμβολαιογράφου και τριών μαρτύρων ή δεύτερου συμβολαιογράφου και ενός μάρτυρα.
· Μυστική διαθήκη: Είναι η διαθήκη που καταρτίζεται από το διαθέτη χειρόγραφα και παραδίδεται από αυτόν στο συμβολαιογράφο, με την παρουσία τριών μαρτύρων ή δεύτερου συμβολαιογράφου και ενός μάρτυρα και με την προφορική δήλωση ότι το έγγραφο αυτό (δηλαδή η διαθήκη) περιέχει την τελευταία του βούληση.
Ειδικότερα, για τη σύνταξη της μυστικής διαθήκης, ο διαθέτης παραδίδει στο συμβολαιογράφο, με παρουσία των ως άνω μαρτύρων, έγγραφο (τη διαθήκη) δηλώνοντάς του ότι περιέχει την τελευταία βούλησή του. Ο συμβολαιογράφος, εφόσον τούτο δεν είναι σφραγισμένο, το σφραγίζει, ώστε να εξασφαλίζεται το απαραβίαστο, και σημειώνει επ’ αυτού τα στοιχεία του διαθέτη και τη χρονολογία παράδοσης του εγγράφου. Τη σημείωση αυτή υπογράφει ο διαθέτης και τα συμπράττοντα πρόσωπα.
Έκτακτες διαθήκες
· Η διαθήκη σε πλοίο συντάσσεται από όποιον βρίσκεται σε πλοίο ελληνικό, κατά τη διάρκεια θαλάσσιου ταξιδιού.
Η σύνταξη γίνεται με προφορική δήλωση του προσώπου στον κυβερνήτη ή στον αναπληρωτή του, αν πρόκειται για πολεμικό πλοίο ή στον πλοίαρχο ή τον αναπληρωτή του αν πρόκειται για λοιπά πλοία.
· Η διαθήκη σε εκστρατεία (στρατιωτική) συντάσσεται όταν συντρέχει περίπτωση εκστρατείας, αποκλεισμού, πολιορκίας ή αιχμαλωσίας, από στρατιωτικούς. Διαθήκη σε εκστρατεία συντάσσει και όποιος βρίσκεται σε πολεμικό πλοίο κατά τη διάρκεια εκστρατείας.
· Διαθήκη σε αποκλεισμό συντάσσεται, όταν σε ένα τόπο έπεσε αρρώστια ή συμβαίνουν άλλα έκτακτα περιστατικά και το πρόσωπο αποκλείστηκε.
Κληροδοσία
Κληροδοσία είναι η -με βάση διαθήκη- ωφέλεια που προσπορίζεται κάποιο πρόσωπο, χωρίς να ορίζεται στη διαθήκη κληρονόμος το πρόσωπο αυτό.
Κατά το νόμο, ο ωφελούμενος δεν είναι κληρονόμος, δηλαδή δεν αποκτά μερίδα από την κληρονομία (ποσοστό), αλλά αποκτά ειδικά αντικείμενα της κληρονομίας, είναι δηλαδή ειδικός και όχι καθολικός διάδοχος του κληρονομούμενου και συνεπώς δεν βαρύνεται με τυχόν χρέη της κληρονομίας.
Προϋποθέσεις της κληροδοσίας είναι:
· Παροχή περιουσιακής ωφέλειας σε κάποιον, χωρίς να είναι κληρονόμος.
· Η παροχή να γίνει με διάταξη τελευταίας βούλησης, για το μετά το θάνατο χρόνο.
· Η παροχή να γίνει μέσω άλλου προσώπου που καλείται έτσι «βεβαρημένος».
(άρθρο 1714 του Α.Κ.).
Κληρονομητήριο
Κληρονομητήριο, είναι πιστοποιητικό, που παρέχεται από το δικαστήριο της κληρονομίας, με το οποίο βεβαιώνεται η κληρονομική ιδιότητα ορισμένου προσώπου (ότι δηλαδή είναι πράγματι κληρονόμος) και η ανήκουσα σ’ αυτό κληρονομική μερίδα (περιουσία).
Το κληρονομητήριο εκδίδεται μετά από αίτηση του ενδιαφερόμενου (κληρονόμου, εκτελεστή διαθήκης κ.λπ.) προς το δικαστήριο κληρονομίας.
Το δικαστήριο της κληρονομίας, ύστερα από αίτηση του κληρονόμου, του παρέχει πιστοποιητικό για το κληρονομικό του δικαίωμα και για τη μερίδα που του αναλογεί (κληρονομητήριο) (άρθρο 1956 του Α.Κ.).
Για την έκδοση κληρονομητηρίου ακολουθείται η διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας.
Νόμιμη Μοίρα
Νόμιμη μοίρα είναι το κληρονομικό μερίδιο που αναγνωρίζεται από το νόμο και παρά τη θέληση ενδεχομένως του διαθέτη, σε ορισμένα πρόσωπα, που καλούνται αναγκαίοι κληρονόμοι και είναι οι γονείς, τα τέκνα του κληρονομούμενου, καθώς και ο επιζών σύζυγος αυτού. Η νόμιμη μοίρα είναι ίση με το μισό της εξ αδιαθέτου μερίδας και κατά το ποσοστό αυτό ο μεριδούχος συντρέχει ως κληρονόμος.
Έλληνες υπήκοοι κάτοικοι εξωτερικού επί εικοσιπέντε τουλάχιστον συνεχόμενα χρόνια πριν από το θάνατό τους, δεν υπόκεινται στους περιορισμούς των διατάξεων του ελληνικού νόμου, όσον αφορά τη διάθεση της περιουσίας τους που βρίσκεται στο εξωτερικό.
Εφόσον συντρέχει η παραπάνω προϋπόθεση, η μη συμμόρφωση με τις περί νομίμου μοίρας και μεριδιούχων διατάξεις δεν επηρεάζει το κύρος της διαθήκης ως προς την περιουσία που βρίσκεται στο εξωτερικό.
