Μεγάλα αυθαίρετα: Πότε & με ποιες προϋποθέσεις επιστρέφει η τακτοποίηση της κατηγορίας 5

Της ΓΡΑΜΜΑΤΗΣ ΜΠΑΚΛΑΤΣΗ,
τοπογράφου – πολεοδόμου μηχανικού,

Τη νέα νομοθετική ρύθμιση που θα δίνει τη δυνατότητα τακτοποίησης των κτισμάτων με μεγάλες αυθαιρεσίες, επεξεργάζεται το Υπουργείο Περιβάλλοντος τα τελευταία τρία χρόνια. Η τελευταία προσπάθεια για επαναφορά της κατηγορίας 5 που έγινε πρόσφατα, σκόνταψε στο Συμβούλιο της Επικρατείας και για αυτό δεν συμπεριλήφθηκαν σχετικές ρυθμίσεις στο πρόσφατο νόμο 5106/2024 που περιορίστηκε στην καταστολή της αυθαίρετης δόμησης.

Η επαναφορά της υπαγωγής της κατηγορίας 5 είναι μείζονος σημασία, διότι εδώ και τέσσερα χρόνια έχουν παγώσει μεταβιβάσεις χιλιάδων ακινήτων, εκατοντάδες ξενοδοχειακές μονάδες λόγω των αυθαιρεσιών τους δεν μπορούν να ενταχθούν στον αναπτυξιακό νόμο προς χρηματοδότηση και παραμένουν κουφάρια. Επίσης ιδιοκτήτες μεγάλων αυθαιρέτων που καταγράφηκαν παλιά από την πολεοδομία και αμέλησαν να τα τακτοποιήσουν μέχρι το 2020, τώρα είναι αντιμέτωποι με πρόστιμα πολλών χιλιάδων ευρώ (π.χ. ολόκληρες πολυκατοικίες στο Ηράκλειο).

Υπενθυμίζεται ότι, η προθεσμία για την τακτοποίηση των «μεγάλων» αυθαιρέτων (κατηγορία 5) έληξε στις 30/09/2020 και δόθηκε η δυνατότητα να συνεχιστεί η διαδικασία δηλώσεων για αυτήν την κατηγορία μόνο κάτω από συγκεκριμένες προϋποθέσεις, όπως: ακίνητα που αποκτήθηκαν από πλειστηριασμό, από κληρονομιά, που εκμισθώνονται με σύμβαση leasing, που βρίσκονται σε περιοχές που κηρύχθηκαν εντός του έτους 2020 σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης κ.α.

• Ποια είναι τα προαπαιτούμενα για την επαναφορά της κατηγορίας 5;

1. Από τις μέχρι σήμερα ανακοινώσεις των αρμοδίων του ΥΠΕΝ, το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι η σταθερή και αμετακίνητη στάση του Συμβουλίου της Επικρατείας να μπει ένα τέλος στην αυθαιρεσία και να μην δεχθεί κανένα νέο νόμο για νομιμοποιήσεις αυθαιρέτων πριν υλοποιηθούν κατεδαφίσεις όσων ανεγέρθηκαν αρχικά από την 1η Ιανουαρίου 2024 και στη συνέχεια και όσων ανεγέρθηκαν από τις 28 Ιουλίου 2011 μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου 2023.
2. Το δεύτερο είναι η ολοκλήρωση του συστήματος παρακολούθησης του δομημένου περιβάλλοντος/εντοπισμού και κατεδάφισης των αυθαίρετων κατασκευών, ώστε να υπάρχει συνολική και αξιόπιστη εικόνα, για τον αριθμό και τις περιοχές των αυθαιρέτων που δεν έχουν τακτοποιηθεί. Με αυτόν τον τρόπο θα γνωρίζει η πολιτεία αν τα αυθαίρετα που θα δηλωθούν μόλις ανοίξει το σύστημα, πραγματικά ανεγέρθηκαν συνολικά ή σε τμήμα τους προ του 2011. Αυτό συμβαίνει γιατί πολλά αυθαίρετα, κυρίως στα τουριστικά νησιά π.χ. Μύκονος, Σκιάθος, Πάρος κλπ, αλλά και στην υπόλοιπη χώρα δηλώθηκαν ως παλιά αυθαίρετα ενώ χτίστηκαν μετά το 2011.
3. Το τρίτο ζήτημα αφορά τη δημιουργία της Ψηφιακής Τράπεζας Γης και τη δημιουργία Ζωνών Υποδοχής Συντελεστή Δόμησης.

Η λειτουργία της Ψηφιακής Τράπεζας Γης θεωρείται σημαντική καθώς μέσω αυτής θα πραγματοποιείται αποκλειστικά η διαχείριση και αξιοποίηση τίτλων μεταφοράς συντελεστή δόμησης σύμφωνα με το νέο χωροταξικό και πολεοδομικό θεσμικό πλαίσιο.

Οι ιδιοκτήτες της κατηγορίας 5 που θα δηλωθούν καθώς επίσης και όσων δηλώθηκαν με τους προηγούμενους νόμους περί αυθαιρέτων (ν4178/2013, ν4495/2017), εξαιρούνται της κατεδάφισης για 30 χρόνια και έχουν υποχρέωση αγοράς συντελεστή για τη νομιμοποίησή τους, εφόσον ολοκληρωθεί ο πολεοδομικός σχεδιασμός.

• Ποιες άλλες προϋποθέσεις εξετάζει το ΥΠΕΝ για την επαναφορά της τακτοποίησης μεγάλων αυθαιρέτων;

Οι προϋποθέσεις που εξετάζονται να ισχύουν για την επαναφορά της τακτοποίησης των αυθαιρέτων της κατηγορίας 5 είναι:

1. Η δυνατότητα νομιμοποίησης θα ισχύει για αυθαίρετα που χτίστηκαν πριν από τις 28 Ιουλίου του 2011.
2. Κάθε αίτηση υπαγωγής θα ελέγχεται από ελεγκτή δόμησης(ιδιώτη μηχανικό και όχι την Πολεοδομία) για να διαπιστωθεί ότι το ακίνητο πληροί τις προϋποθέσεις για να ενταχθεί στον νόμο.
3. Μετά τον επιτυχή πρώτο έλεγχο η δήλωση θα περνά στο επόμενο στάδιο της οριστικής υπαγωγής με την καταβολή των αναγκαίων προστίμων.
4. Ο έλεγχος δεν θα γίνεται δειγματοληπτικά, αλλά στο 100% των περιπτώσεων.
5. Το πρόστιμο θα είναι κατά αναλογία των προηγούμενων ρυθμίσεων και θα προσαυξάνεται ανάλογα με τον χρόνο υπαγωγής.
6. Το πρόστιμο θα μπορεί να εξοφληθεί σε πολλές μηνιαίες δόσεις, ενώ θα δίνεται η δυνατότητα έκπτωσης, όπως ισχύει και στα υπόλοιπα αυθαίρετα, Δηλαδή 20% στην εφάπαξ καταβολή ή 10% στην καταβολή του 30% του αναλογούντος προστίμου.
7. Με την καταβολή του προστίμου, ο ιδιοκτήτης του κτίσματος θα εξασφαλίζει τη διατήρησή του για 30 έτη.
8. Τα αυθαίρετα μπορούν να εξαιρεθούν οριστικά από την κατεδάφιση με την εξαγορά ίσου με την υπέρβαση συντελεστή δόμησης (Σ.Δ.) από την Τράπεζα Δικαιωμάτων Δόμησης και Κοινόχρηστων Χώρων, «Τράπεζα Γης», η οποία έχει θεσμοθετηθεί.
9. Τα έσοδα, σε ποσοστό -περί το 60% όσων συγκεντρωθούν να αποδίδονται σε ειδικό λογαριασμό στο Πράσινο Ταμείο και από εκεί στους δήμους αποκλειστικά για ρυμοτομικές απαλλοτριώσεις, για την εφαρμογή παλαιών σχεδίων πόλεως (προ του 1983).
10. Οι ελεγκτές δόμησης που θα αναλάβουν το συγκεκριμένο καθήκον θα πρέπει να πληρούν κάποιες προϋποθέσεις προϋπηρεσίας και ειδικής εκπαίδευσης κατά τα πρότυπα των ενεργειακών επιθεωρητών.

• Τι είναι το συμπληρωματικό πρόστιμο που θα πληρώσουν μετά την τακτοποίηση τους «εξαγορά» τα μεγάλα αυθαίρετα;

Είναι ένα περιβαλλοντικό τέλος το οποίο καταβάλλεται στην Τράπεζα Δικαιωμάτων Δόμησης και Κοινόχρηστων Χώρων (Τράπεζα Γης), με την αγορά Συντελεστή Δόμησης για την εκπλήρωση και την ταχεία πρόοδο της διαδικασίας περιβαλλοντικής αποκατάστασης, καθώς και για την ολοκλήρωση του χωρικού σχεδιασμού.

• Τι είναι η Τράπεζα Γης;

Η Ψηφιακή Τράπεζας Γης διαμορφώνει έναν απλό και αποτελεσματικό μηχανισμό, προκειμένου να καταστεί δυνατή η μεταφορά συντελεστή δόμησης από ακίνητα προσφοράς σε ακίνητα υποδοχής συντελεστή δόμησης.

• Ποιοι εισφέρουν συντελεστή δόμησης στην ψηφιακή τράπεζα;
• Οι ιδιοκτήτες διατηρητέων με τίτλους συντελεστή (άχρηστους σήμερα, λόγω απόφασης του ΣτΕ). Ο διαθέσιμος συντελεστής υπολογίζεται σε 3.000.000 τετραγωνικά μέτρα.
• Οι ιδιοκτήτες των άλλων διατηρητέων που δεν διαθέτουν τίτλους. Η εκτίμηση που υπάρχει είναι ότι σήμερα μόλις ένας στους δέκα ιδιοκτήτες έχει τίτλο συντελεστή.
• Οι ιδιοκτήτες δεσμευμένων κοινόχρηστων χώρων (βλέπε απαλλοτριώσεις) που πρέπει να αποζημιωθούν αλλά δεν υπάρχουν στον κρατικό μηχανισμό οι απαιτούμενοι πόροι.
• Πρώην στρατόπεδα, παλαιά κτίρια του Δημοσίου που είναι προς απόσυρση, δημόσιες εκτάσεις και παλαιέςυποδομές που μένουν αχρησιμοποίητες για λόγους ανάσχεσης της δομής.
• Ακίνητα οικοδομικών συνεταιρισμών σε δασικές εκτάσεις που χρήζουν αποζημίωσης από το κράτος.
• Ποια είναι η διαδικασία που θα ακολουθείται για την εξαγορά;

Η διαδικασία είναι η εξής:

Για κάθε δικαιούμενο ακίνητο, εκδίδεται ηλεκτρονικά τίτλος μεταφοράς (υπερβάλλοντος) συντελεστή δόμησης από το αρμόδιο υπουργείο. Ο τίτλος κατοχυρώνεται στην Ψηφιακή Τράπεζα Γης και αποκτά αξία βάσει της τιμής ζώνης που αντιστοιχεί στα τετραγωνικά που έχει. Στη συνέχεια, ο αγοραστής καταχωρεί τον ζητούμενο συντελεστή δόμησης, για ακίνητο που βρίσκεται σε Ζώνη Υποδοχής Συντελεστή και το σύστημα υπολογίζει την αντίστοιχη αξία.

Η αξία που χρηματοδοτεί τη λειτουργία της Ψηφιακής Τράπεζας Γης δημιουργείται από τη διαφορά μεταξύ προσφερόμενης και ζητούμενης ποσότητας αλλά και της διαφοράς μεταξύ αξιών στις τιμές ζώνης. Ο ιδιοκτήτης που διατηρητέου αρχικά θα λαμβάνει το 30% της αποζημίωσης, με τον όρο της αποκατάστασης της πρόσοψης του διατηρητέου που έχει. Και το υπόλοιπο 70% θα το παίρνει με την ολοκλήρωση – και πιστοποίηση – των εργασιών. Οι συναλλαγές με την Ψηφιακή Τράπεζα Γης επιβαρύνονται με ποσοστό 5% επί της αξίας της συναλλαγής. Τα χρήματα αυτά θα καταλήγουν στο Πράσινο Ταμείο για περιβαλλοντικές δράσεις.

• Πως θα αγοράζεται ο Συντελεστής Δόμησης από τους ιδιοκτήτες «μεγάλων» αυθαιρέτων;

Για να καταλάβουμε τη διαδικασία δίνουμε το παρακάτω παράδειγμα. Έχουμε ένα αυθαίρετο χωρίς άδεια που τακτοποιήθηκε και βρίσκεται εντός σχεδίου πόλης στο Βόλο, 100 τετραγωνικών μέτρων με τιμή ζώνης 1.200 ευρώ. Η αγορά συντελεστή δόμησης υπολογίζεται σε 120.000 ευρώ. Από αυτά το 5% θα πάει στο Πράσινο Ταμείο (6.000 ευρώ) για δράσεις αποκατάστασης του περιβάλλοντος. Ακολουθεί ο μειωτικός συντελεστής ή συμψηφισμός με ειδικό πρόστιμο (ΖΥΣ) και ο πολεοδομικός σχεδιασμός. Ύστερα από όλα αυτά, εκδίδεται η οριστική εξαίρεση από κατεδάφιση. Αντίστοιχα από αυτά τα χρήματα, αποζημιώνεται ένας ιδιοκτήτης για παράδειγμα, διατηρητέου για τα 100 τετραγωνικά μέτρα συντελεστή δόμησης που είχε εισφέρει στην Ψηφιακή Τράπεζα Γης, με το ποσό που αντιστοιχεί στη δική του τιμή ζώνης.