Σε πλήρη εξέλιξη είναι οι συζητήσεις για την αναμόρφωση του Κληρονομικού Δικαίου, με την επιτροπή που έχει συστήσει το υπουργείο Δικαιοσύνης να διερευνά όλες τις πτυχές ενός από τους πιο περίπλοκους κλάδους του Αστικού Δικαίου. Το οικείο βιβλίο του Αστικού Κώδικα περιλαμβάνει περίπου 300 σελίδες και χρονολογείται αμετάβλητο από το 1946, εύλογα απηχώντας άλλες εποχές και εξυπηρετώντας άλλες κοινωνικές ανάγκες.
Ανοιχτός διάλογος
Το δίκαιο που διέπει τις διαθήκες, τον τρόπο διαμοιρασμού της περιουσίας και τις σχέσεις μεταξύ κληρονόμων αποτελεί πεδίο δόξης λαμπρόν για μία ευρεία μεταρρύθμιση, με τον επιστημονικό διάλογο να έχει διατυπώσει πλήθος σκέψεων για το πώς μπορεί να εξυπηρετήσει καλύτερα τις σημερινές συνθήκες, που απαιτούν μεγαλύτερη ασφάλεια συναλλαγών και λιγότερη γραφειοκρατία, αλλά και την πρόβλεψη δεδομένων που δεν υπήρχαν όταν γράφτηκε ο νόμος, όπως π.χ. τη συντροφική σχέση ζωής δύο ανθρώπων που όμως δεν έχουν ενωθεί με γάμο.
Η καθιέρωση του συμφώνου συμβίωσης έδωσε μία πρώτη λύση για αυτή την τελευταία περίπτωση, τι γίνεται όμως στην περίπτωση που δεν υπάρχει ούτε αυτό; Δικαιούται κανείς να αποκτά μερίδιο στην περιουσία του συντρόφου του σε μία σχέση ζωής ή όχι; Αυτό είναι ένα μόνο από τα δεκάδες ζητήματα που καλείται να συζητήσει η Επιτροπή για την Αναμόρφωση του Κληρονομικού Δικαίου, στην οποία προεδρεύει ο επίτιμος καθηγητής Αστικού Δικαίου και πρώην πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών, Απόστολος Γεωργιάδης. Σε αυτήν συμμετέχουν ακόμη έξι πανεπιστημιακοί, δύο υψηλόβαθμοι δικαστές, καθώς και από δύο εκπρόσωποι του δικηγορικού και του συμβολαιογραφικού σώματος – όλοι τους εγνωσμένου κύρους στον νομικό κόσμο και με βαθιά γνώση των προβλημάτων που ανακύπτουν στην πράξη από τη σημερινή εφαρμογή του Κληρονομικού Δικαίου.
Αναταραχή
Η είδηση της σύστασης της επιτροπής, καθώς και η δημοσιοποίηση συγκεκριμένων σκέψεων που επικρατούν γύρω από το θέμα έχουν οδηγήσει σε αναταραχή. Πηχυαίοι τίτλοι, που κάνουν λόγο για «κατάργηση της ιδιόγραφης διαθήκης» ή ακόμη και για «αποκλεισμό των άνω των 80 από την κληρονομιά», έχουν οδηγήσει σε ραγδαία προσέλευση σε συμβολαιογραφικά γραφεία για την καταχώρηση διαθηκών από θορυβημένους πολίτες, πριν αλλάξει ο νόμος.
Μία ανησυχία που είναι εύλογη, ωστόσο δεν θα έπρεπε να υφίσταται. Σύμφωνα με πηγές που έχουν γνώση του θέματος, η ιδιόγραφη διαθήκη δεν πρόκειται να καταργηθεί, αφού πρόκειται για έναν πανάρχαιο θεσμό και σειρά από λόγους επιτάσσουν τη διατήρησή του. Αντίστοιχα, καμία περίπτωση δεν υφίσταται να αποκλειστούν οι άνω των 80 ετών από το κληρονομικό δικαίωμα, αφού πέραν όλων των άλλων αντιρρήσεων, μια τέτοια νομοθέτηση θα ήταν αντισυνταγματική.
Κύριος γνώμονας των επερχόμενων μεταρρυθμίσεων είναι η βελτίωση των διατάξεων και όχι η απορρύθμιση του Κληρονομικού Δικαίου. Τα μέλη της επιτροπής εξετάζουν όλες τις πρακτικές που υφίστανται σε άλλες χώρες της Ευρώπης και όχι μόνο, αναζητώντας τους καλύτερους τρόπους ώστε να διασφαλίζεται η αληθινή βούληση του διαθέτη. «Δεν ερχόμαστε να ανατρέψουμε το καθεστώς, αλλά να θεραπεύσουμε και να βοηθήσουμε να λυθούν τα όποια προβλήματα» αναφέρει χαρακτηριστικά μέλος της επιτροπής, οι εργασίες της οποίας, άλλωστε, βρίσκονται σε πολύ πρώιμο στάδιο.
Προτεραιότητα
Ετσι, η βασικότερη αλλαγή που θα πρέπει να αναμένουμε αφορά το ζήτημα των κληρονομικών συμβάσεων. Η δυνατότητα, δηλαδή, να συνεννοείται ο κάθε πολίτης με τους κληρονόμους του για το μερίδιο που θα λάβει ο καθένας από την κληρονομιά και αφού συμφωνήσουν όλα τα μέρη, να υπογράφουν όλοι μαζί σύμβαση, που θα επικυρώνει νομικά το μοίρασμα της περιουσίας.
Αυτή τη στιγμή οι κληρονομικές συμβάσεις δεν προβλέπονται από το ισχύον Κληρονομικό Δίκαιο και η θεσμοθέτησή τους, με κάποιον τρόπο, φαίνεται αυτή τη στιγμή ως η πιθανότερη μεγάλη καινοτομία που θα εισαχθεί, με βάση τις προτάσεις της επιτροπής.
Τα πλεονεκτήματα του μέτρου είναι πολλά, αφού με μία συμφωνία αποφεύγεται οποιαδήποτε σύγκρουση μεταξύ των κληρονόμων σχετικά με τον διαμοιρασμό της περιουσίας. Παράλληλα, αποκλείεται και το ενδεχόμενο να υπάρχουν ασάφειες (φαινόμενο που είναι συχνό κατά την ανάγνωση μίας διαθήκης), ενώ διευκολύνεται και η διάθεση άυλων αντικειμένων, όπως π.χ. πνευματικά δικαιώματα. Σε γενικές γραμμές, η κληρονομική σύμβαση εξασφαλίζει μια πιο ξεκάθαρη κατάσταση σε σχέση με την περιουσία του κληρονομούμενου.
Ο αντίλογος
Υπάρχει βέβαια και ο αντίλογος ως προς τις κληρονομικές συμβάσεις, όπως π.χ. ότι η βούληση του διαθέτη μπορεί να αλλάξει. Με μία διαθήκη αυτό δεν αποτελεί πρόβλημα, μπορεί να γράψει κάποιος νέα διαθήκη, η οποία αυτόματα καταργεί την προηγούμενη. Με μία σύμβαση, ωστόσο, υπάρχει ερώτημα για το πώς αυτό μπορεί να συμβεί, εάν όλοι οι κληρονόμοι έχουν υπογράψει και δεσμεύονται για το κομμάτι της περιουσίας που θα πάρουν.
Σε άλλες χώρες, όπως π.χ. η Μεγάλη Βρετανία ή οι ΗΠΑ, όπου οι κληρονομικές συμβάσεις ισχύουν εδώ και δεκαετίες, υπάρχουν ασφαλιστικές δικλίδες που περιλαμβάνονται στον νόμο, με την επιτροπή, σύμφωνα με πληροφορίες, να εξετάζει το μοντέλο του γερμανικού Κληρονομικού Δικαίου, ως αυτό που μπορεί να «κουμπώσει» καλύτερα με το δικό μας νομικό σύστημα.
ΣΤΟ ΣΤΟΧΑΣΤΡΟ ΟΙ ΠΛΑΣΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
Σκέψεις για ηλικιακούς περιορισμούς
Οσον αφορά τις διαθήκες, αναζητούνται τρόποι ώστε να εξασφαλίζεται αυτό που πραγματικά θέλει ο διαθέτης και να εξαλειφθούν τα εκατοντάδες περιστατικά αμφισβητήσεων των διαθηκών στα δικαστήρια. Οι πλαστές διαθήκες π.χ. από όψιμους συντρόφους ή φίλους του εκλιπόντος αποτελούν δυστυχώς καθημερινό φαινόμενο, με τους δικαστές να καλούνται να αποκρυπτογραφήσουν τα… ψιλά γράμματα για να καταλήξουν σε δίκαιη απόφαση.
Ατομα που εργάζονται ως οικιακοί βοηθοί ή ακόμη και γηροκομεία ή άλλα ιδρύματα εμφανίζονται συχνά ως κληρονόμοι ατόμων τρίτης ηλικίας, με διαθήκες μεταγενέστερες από αυτές που είχε συντάξει ο θανών. Στο παρελθόν είχαν καταγραφεί ολόκληρα κυκλώματα από άτομα που έψαχναν κληρονομιές που ελλείψει συγγενών του εκλιπόντος θα κατέληγαν στο Δημόσιο και εμφάνιζαν πλαστές διαθήκες, αποκτώντας έτσι ολόκληρες περιουσίες, χωρίς να έχουν καμία απολύτως σχέση με τον θανόντα.
Τέτοια φαινόμενα θα προσπαθήσει να «χτυπήσει» η επιτροπή, ορίζοντας κάποιες προϋποθέσεις προκειμένου να καταστεί ασφαλέστερη όλη η διαδικασία που διέπει τον θεσμό των διαθηκών, με την εισαγωγή ασφαλιστικών δικλίδων. Εδώ ίσως πράγματι εισαχθεί ο περίφημος ηλικιακός περιορισμός (λ.χ. για άτομα άνω των 80), για τα οποία υπάρχει η σκέψη να απαιτούνται περισσότερα αποδεικτικά στοιχεία για μία ιδιόγραφη διαθήκη, όπως υποχρεωτική κατάθεση σε συμβολαιογράφο για να μην υπάρχουν αμφισβητήσεις.Αλλη σκέψη είναι να γενικευθεί η χρήση της γραφολογικής εξέτασης, προκειμένου να ερευνάται εάν το άτομο που συνέταξε τη διαθήκη είναι πράγματι ο κληρονομούμενος.
