Πληθαίνουν οι φωνές που απαιτούν συντονισμένη δράση για να καμφθεί η πρακτική αυτή που διευρύνει τις ήδη μεγάλες ανισότητες
Την ώρα που μερικοί επιμένουν να διευκρινίζουν κάθε φορά που γίνεται μια «διαρροή» όπως τα Paradise Papers ότι όλα τα ονόματα και οι εταιρείες που αναφέρονται στα υποκλεμμένα έγγραφα δεν έχουν διαπράξει απαραιτήτως κάτι επιλήψιμο ή δεν γνώριζαν (π.χ., βασίλισσα Ελισάβετ της Αγγλίας), τα μεγάλα παγκόσμιας εμβέλειας μέσα ενημέρωσης, ύστερα από τις αλλεπάλληλες παρόμοιες «διαρροές» των τελευταίων ετών, έχουν κοινή γραμμή: οι «New York Times», ο «Monde», ο «Guardian», το «BBC» συμφωνούν ότι οι φορολογικοί παράδεισοι – που δεν βρίσκονται μόνο σε απομακρυσμένα νησιά αλλά και στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη – βοηθούν κυρίως όσους επιθυμούν είτε να φοροαποφύγουν είτε να κρύψουν τα περιουσιακά τους στοιχεία είτε να ξεπλύνουν μαύρο χρήμα. Τα χρήματα που χάνονται στη μαύρη τρύπα των offshore τα στερούνται ως έσοδα οι κυβερνήσεις, οι οποίες, ως αποτέλεσμα, φορολογούν περισσότερο τους υπόλοιπους πολίτες και τις επιχειρήσεις που δεν κρύβουν τα κέρδη τους σε φορολογικούς παραδείσους. Γι’ αυτό πληθαίνουν οι φωνές που απαιτούν συντονισμένη δράση για να καμφθεί η πρακτική αυτή που επιδεινώνει τις ήδη μεγάλες ανισότητες.
«Η Appleby (σ.σ.: το δικηγορικό γραφείο από το οποίο “διέρρευσαν” τα περισσότερα έγγραφα των Paradise Papers) βοηθάει τους πελάτες της να μειώσουν το φορολογικό τους βάρος, να συσκοτίσουν την ιδιοκτησία περιουσιακών στοιχείων όπως εταιρείες, ιδιωτικά τζετ, ακίνητα και γιοτ και να στήσουν τεράστια εξωχώρια καταπιστεύματα που, σε ορισμένες περιπτώσεις, περιλαμβάνουν δισεκατομμύρια δολάρια» έγραψαν οι «New York Times». Χωρίς αστερίσκους.
Ομοίως το BBC: «Αν θέλεις, για παράδειγμα, να προστατεύσεις τα περιουσιακά σου στοιχεία από τους πιστωτές σου, τοποθέτησέ τα σε μια offshore εταιρεία-βιτρίνα. Αίφνης είναι πολύ δυσκολότερο να τα εντοπίσουν. Θέλεις να κρύψεις ότι έχεις στην ιδιοκτησία σου ένα ακίνητο; Βάλ’ το σε καταπίστευμα».
Από τους κορυφαίους ειδικούς παγκοσμίως στους φορολογικούς παραδείσους, ο γάλλος οικονομολόγος Γκαμπριέλ Ζικμάν, ο οποίος διδάσκει Οικονομικά στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ στην Καλιφόρνια, αναφέρει στην τελευταία μελέτη του που δόθηκε στη δημοσιότητα την περασμένη εβδομάδα ότι «σχεδόν το 10% του παγκόσμιου πλούτου βρίσκεται σε offshore και το κατέχουν οι λίγοι πλουσιότεροι. Οι υπόλοιποι πληρώνουμε το τίμημα αυτής της κλοπής». Το ποσό αυτό το υπολογίζει σε περίπου 7,8 τρισ. δολάρια, ενώ άλλοι, όπως η Boston Consulting Group, σε περίπου 10 τρισ. δολάρια ή υψηλότερα.
«Το Βήμα» επικοινώνησε με τον Ζικμάν αναζητώντας στοιχεία για την Ελλάδα. Μας παρέπεμψε στις τελευταίες του έρευνες για τους φορολογικούς παραδείσους, στις οποίες εντοπίσαμε, για παράδειγμα, ότι το 2007 η Ελλάδα είχε σε offshore από τα υψηλότερα ποσοστά πλούτου των νοικοκυριών σε σχέση με το ΑΕΠ, σχεδόν το 40% του ΑΕΠ – ενώ ο παγκόσμιος μέσος όρος ήταν τότε 9,8%. Το ποσοστό αυτό, που σήμερα είναι υψηλότερο μετά τη φυγή κεφαλαίων από την Ελλάδα λόγω της κρίσης, ήταν τότε χαμηλότερο μόνο από της Αργεντινής, της Ρωσίας, της Σαουδικής Αραβίας, της Βενεζουέλας και των ΗΑΕ και πολύ υψηλότερο από των ΗΠΑ, της Ολλανδίας και των σκανδιναβικών χωρών (κάτω του 10%), της Γαλλίας, της Γερμανίας, της Ιταλίας και της Ισπανίας (10%-20%) και της Πορτογαλίας (21%).
Οι αμερικανικές πολυεθνικές είναι πρωταθλήτριες στα τερτίπια μέσω φορολογικών παραδείσων – ο Ζικμάν υπολόγισε ότι το 2016 «μετακίνησαν» 600 δισ. από τα κέρδη τους σε offshore ώστε να φορολογηθούν χαμηλότερα ή και καθόλου. Η Google Alphabet, μητρική της Google, για παράδειγμα, μεταφέρει από το 2004 μέσω της Google Holdings όλα τα κέρδη της στις Βερμούδες (με τη βοήθεια της Ολλανδίας και της Ιρλανδίας, που αμφότερες συγκαταλέγονται στους ευρωπαϊκούς φορολογικούς παραδείσους, το διαβόητο «διπλό ιρλανδο-ολλανδικό σάντουιτς»). Το 2015 δήλωσε 15,5 δισ. κέρδη στις Βερμούδες, όπου η φορολογία των επιχειρήσεων είναι… 0%.
«Εξι ευρωπαϊκές χώρες (Λουξεμβούργο, Ιρλανδία, Ολλανδία, Βέλγιο, Μάλτα και Κύπρος) απορροφούν συνολικά 350 δισ. ευρώ τον χρόνο, κέρδη που επιτυγχάνονται κυρίως σε χώρες της ΕΕ αλλά, αφού τα “χειριστούν” στρατοί λογιστών στο Λουξεμβούργο και στην Ολλανδία, καταλήγουν να φορολογούνται 0%-5%» λέει ο Ζικμάν. Αυτό στερεί από την ΕΕ σχεδόν το ένα πέμπτο από τα έσοδα της φορολόγησης επιχειρήσεων, ήτοι 60 δισ. ευρώ τον χρόνο.
Αν σε αυτά προσθέσουμε το 10% του παγκόσμιου ΑΕΠ που διατηρούν σε offshore πλούσια φυσικά πρόσωπα, οι κυβερνήσεις στερούνται συνολικά έσοδα 155 δισ. τον χρόνο.
Οι αποκαλύψεις των Paradise Papers κάνουν πολλούς να αναρωτηθούν για πόσο ακόμη θα επωφελούνται οι πολυεθνικές και το πλουσιότερο 1% εις βάρος των υπολοίπων. Οι κυβερνήσεις προσπαθούν από το 2008 και το ξέσπασμα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης να αντιμετωπίσουν το φαινόμενο, αλλά τα αποτελέσματα υπολείπονται των εξαγγελιών.
Εντυπωσιακές αποκαλύψεις, αποτέλεσμα μηδέν
Οι «διαρροές» για τον αδιαφανή τρόπο λειτουργίας των φορολογικών παραδείσων διαδέχθηκαν η μία την άλλη την περασμένη δεκαετία. Οι αποκαλύψεις ήταν σε πολλές περιπτώσεις εντυπωσιακές, όμως τα όσα πέτυχαν οι Αρχές με αφορμή τις «διαρροές» αυτές είναι πολύ λιγότερο εντυπωσιακά, καθώς η μαύρη τρύπα των φορολογικών παραδείσων όχι μόνο συνεχίζει να υφίσταται αλλά, όπως λέει και ο Ζικμάν, και η χρήση των φορολογικών παραδείσων αυξήθηκε κατά 25% την τελευταία πενταετία.
Σκάνδαλο UBS (2008) – στην Ελλάδα, Λίστα Μπόργιανς
Ο αμερικανός Μπράντλεϊ Μπίρκενφελντ, ο οποίος εργαζόταν για την UBS, αποκάλυψε το 2008 στις αμερικανικές Αρχές ότι η ελβετική τράπεζα είχε προσελκύσει με παράνομες μεθόδους 17.000 αμερικανούς πελάτες το 2002-2007 για να καταθέσουν συνολικά 20 δισ. δολάρια, αποκρύπτοντάς τα από την αμερικανική Εφορία. Η κατάθεση του Μπίρκενφελντ στην αμερικανική Δικαιοσύνη αποκάλυψε ότι η Ελβετία παρέμενε ένας τεράστιος φορολογικός παράδεισος χάρη στον οποίο οι πελάτες, προστατευμένοι από το τραπεζικό απόρρητο, έκλεβαν την Εφορία της χώρας τους ανοίγοντας μη δηλωμένους τραπεζικούς λογαριασμούς. Και οι ελβετικές τράπεζες πλησίαζαν τους πιθανούς πελάτες και τους παρότρυναν να φοροδιαφύγουν!
Η UBS δέχθηκε να πληρώσει πρόστιμο 780 εκατ. δολαρίων και να αποκαλύψει τα στοιχεία 4.450 αμερικανών πελατών της για να μη χάσει την άδεια λειτουργίας της στις ΗΠΑ. Ο Μπίρκενφελντ χαρακτήρισε γκανγκστερικό το ελβετικό τραπεζικό σύστημα. «Το τραπεζικό απόρρητο είναι εγκληματικό και η ελβετική κυβέρνηση μαζί με κάθε ελβετό τραπεζίτη είναι συνένοχοι» δήλωσε.
Τον ίδιο δρόμο με την UBS ακολούθησαν και άλλες ελβετικές τράπεζες, πρώτα στις ΗΠΑ και μετά στην Ευρώπη, όπου μίλησαν και άλλοι πληροφοριοδότες πρώην υπάλληλοι της UBS. Το 2012 οι γερμανικές Αρχές αγόρασαν CD με στοιχεία πελατών της UBS Γενεύης και μοιράστηκαν το περιεχόμενό του με την Αθήνα όπου έγινε γνωστό ως Λίστα Μπόργιανς. Χάρη σε αυτήν, εντοπίστηκαν περίπου 1.000 έλληνες ύποπτοι για φοροδιαφυγή.
Από το 2018, οι ελβετικές τράπεζες θα είναι υποχρεωμένες να μοιράζονται αυτόματα με τα υπόλοιπα κράτη τα τραπεζικά στοιχεία των πελατών τους.
Offshore Leaks (2013)
Αποκαλύφθηκαν, μέσω της Διεθνούς Σύμπραξης Ερευνητικών Δημοσιογράφων (ICIJ), τα στοιχεία 122.000 λογαριασμών σε offshore. Η διαρροή χαρακτηρίστηκε τότε «το μεγαλύτερο πλήγμα όλων των εποχών κατά της φορολογικής απάτης». Επέτρεψε να καταλάβει το κοινό, για πρώτη φορά, τους εσωτερικούς μηχανισμούς των offshore και της φοροδιαφυγής. Ανέδειξε τον ρόλο των γαλλικών τραπεζών BNP Paribas (θυγατρικές Σιγκαπούρης και Χονγκ Κονγκ) και Credit Agricole (θυγατρική Γενεύης) στη δημιουργία εταιρειών offshore για πελάτες τους που αναζητούσαν μυστικότητα και ελαφρύτερη φορολογία, από τη δεκαετία του ’90 και μετά.
Αν και οι τράπεζες ισχυρίστηκαν ότι οι εταιρείες που έστηναν σε λιγότερες από 48 ώρες αφορούσαν αποκλειστικά μη ευρωπαίους πελάτες, τα στοιχεία των Offshore Leaks τις διέψευσαν. Περιείχαν, για παράδειγμα, την εταιρεία offshore Muju International Limited, που έστησε στις βρετανικές Παρθένες Νήσους το τμήμα private banking της BNP Paribas στη Σιγκαπούρη, της οποίας ιδιοκτήτες ήταν οι κάτοικοι Ελλάδας Γιώργος Μακρυμίχαλος και Δημήτριος Χαριτάτος που έχουν την εφοπλιστική Empros Lines.
Εναν μήνα μετά τη δημοσιοποίηση των Offshore Leaks, οι ΗΠΑ, η Βρετανία και η Αυστραλία πήραν στα χέρια τους παρόμοια στοιχεία, τα οποία μοιράστηκαν με άλλες χώρες. Ηταν η πρώτη φορά που τα κράτη πήραν στα χέρια τους τέτοιας έκτασης δεδομένα. Τα Offshore Leaks έπαιξαν ρόλο στο να κινηθούν κατά των φορολογικών παραδείσων το G20 και ο ΟΟΣΑ, που έκτοτε επιθυμεί να καθιερωθεί παντού η αυτόματη ανταλλαγή στοιχείων.
Luxembourg Leaks Ή Lux Leaks (2014)
Ο Αντουάν Ντελφούρ και ο Ραφαέλ Αλέ, πρώην υπάλληλοι της PricewaterhouseCoopers, και η ICIJ αποκάλυψαν τις φορολογικές συμφωνίες α λα καρτ που παρείχε το Λουξεμβούργο σε 300 και πλέον εταιρείες, όπως οι Apple, Amazon, Verizon, AIG, Heinz, Pepsi και Ikea. Χάρη στη διευκόλυνση από τις Αρχές του Λουξεμβούργου, οι πολυεθνικές είχαν ελαφρύτερη φορολόγηση. Τη διαπραγμάτευση ανάμεσα στις δύο πλευρές αναλάμβαναν οι PwC, Ernst & Young, Deloitte και KPMG. Η «διαρροή» έκανε θρυλική την οδό Guillaume Kroll στο Λουξεμβούργο, σε ένα νούμερο της οποίας δήλωναν φορολογική διεύθυνση πάνω από 1.600 εταιρείες!
Το σκάνδαλο έπληξε τον Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, επί 20 χρόνια πρωθυπουργό του Λουξεμβούργου (περιλαμβανομένης της περιόδου που συνάφθηκαν οι φορολογικές συμφωνίες), ο οποίος τότε μόλις είχε αναλάβει πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Ο Γιούνκερ διατήρησε τη θέση του με αντάλλαγμα να αναλάβει δράση κατά αυτών των αδιαφανών πρακτικών.
Η «διαρροή» άγγιξε και ελληνικές εταιρείες που εκμεταλλεύονταν την ευνοϊκή φορολογική μεταχείριση του Λουξεμβούργου, όπως εταιρείες του Δημήτρη Δασκαλόπουλου (πρώην ιδιοκτήτη της Δέλτα και πρώην προέδρου του ΣΕΒ), Coca-Cola 3E, EFG Group κ.ά.
Εκτοτε οδηγίες της Επιτροπής και νομοθετικές ρυθμίσεις σε κράτη-μέλη, όπως στη Γαλλία, υποχρεώνουν τις πολυεθνικές να δηλώνουν τον κύκλο εργασιών τους, τα κέρδη και τους φόρους που πληρώνουν ανά χώρα (και όχι να μεταφέρουν τα κέρδη εκεί όπου δεν φορολογούνται και να εμφανίζουν ζημιές στις υπόλοιπες χώρες).
Swiss Leaks (2015) – στην Ελλάδα, Λίστα Λαγκάρντ
Ο πρώην υπάλληλος της θυγατρικής της βρετανικής τράπεζας HSBC στην Ελβετία, Ερβέ Φαλτσιανί, υπέκλεψε έγγραφα τα οποία μοιράστηκε με την ICIJ και αφορούσαν περισσότερους από 100.000 πελάτες της τράπεζας και 20.000 εταιρείες offshore την περίοδο 2005-2007. Την υπόθεση δημοσιοποίησε το 2015 η ICIJ, αλλά ήδη τρία χρόνια νωρίτερα είχε γίνει γνωστό ότι το 2010, η Λίστα Φαλτσιανί είχε περιέλθει στο γαλλικό υπουργείο Οικονομικών και η τότε υπουργός Κριστίν Λαγκάρντ είχε στείλει στις ελληνικές Αρχές CD με τα ονόματα των ελλήνων καταθετών. Ανάμεσά τους συγγενείς του πρώην υπουργού Οικονομικών Γιώργου Παπακωνσταντίνου (τα ονόματα των οποίων είχαν διαγραφεί αρχικά από τη λίστα), πρώην υπουργοί όπως ο Γιώργος Βουλγαράκης (και η σύζυγός του), σύζυγοι υπουργών (όπως του Γιάννου Παπαντωνίου), δημοσιογράφοι (Γιώργος Τράγκας) και επιχειρηματίες (Λαυρέντης Λαυρεντιάδης) – συνολικά 2.062 ονόματα. Παρά τις αρχικές εξαγγελίες για είσπραξη φόρων 2,5 δισ. ευρώ με βάση τη Λίστα Λαγκάρντ, ως σήμερα έχουν εισπραχθεί μόνο λίγες δεκάδες εκατομμύρια.
Στη Γαλλία, η έρευνα ανέδειξε τις πρακτικές της HSBC που βοηθούσε τους πελάτες της να φοροδιαφεύγουν, προτείνοντάς τους να τους ανοίξει εταιρεία offshore και ενίοτε αποτρέποντάς τους από το να νομιμοποιηθούν. Φοροφυγάδες, όπως η κληρονόμος του οίκου μόδας Νίνα Ρίτσι, πλήρωσαν βαριά πρόστιμα, και το 2016 η HSBC κατηγορήθηκε για συνέργεια σε ξέπλυμα χρήματος και φοροδιαφυγή.
Στη Βρετανία, η Βουλή ξεκίνησε έρευνα για τις πρακτικές της HSBC, στη Βραζιλία αναγκάστηκε να κλείσει, στην Ελβετία πλήρωσε πρόστιμο 38 εκατ. ευρώ για να μην πάει σε δίκη και το ίδιο προσπαθεί να πετύχει στο Βέλγιο και αλλού.
Panama Papers (2016)
Ανώνυμη πηγή έδωσε 11,5 εκατ. έγγραφα στη γερμανική εφημερίδα «Süddeutsche Zeitung», η οποία τα μοιράστηκε με την ICIJ. Τα έγγραφα προέρχονταν από το παναμέζικο δικηγορικό γραφείο Mossack Fonseca που ιδρύει για τους πελάτες του εταιρείες-βιτρίνα σε φορολογικούς παραδείσους. Ηταν τότε η μεγαλύτερη «διαρροή» οικονομικών στοιχείων στην Ιστορία.
Ανάμεσα στα ονόματα βρίσκονταν πολιτικοί (π.χ., ο Ντέιβιντ Κάμερον της Βρετανίας), ρώσοι ολιγάρχες, αθλητές (π.χ. ο πρώην πρόεδρος της UEFA Μισέλ Πλατινί και ο Λιονέλ Μέσι). Από την Ελλάδα ειδικότερα, ο κατάλογος περιλαμβάνει 223 εταιρείες και 400 δικαιούχους (ανάμεσά τους η Εριέττα Λάτση, η οικογένεια Κόκκαλη, ο Πάνος Γερμανός).
Ως αποτέλεσμα της «διαρροής» των Panama Papers, οι ιδιοκτήτες του Mossack Fonseca ελέγχονται από τις παναμέζικες Αρχές, ο ισλανδός πρωθυπουργός Σιγκμούντουρ Γκουνλάουγκσον παραιτήθηκε επειδή το όνομά του ήταν στα Panama Papers, μαζικές διαδηλώσεις πραγματοποιήθηκαν στη Μάλτα και στην Ισλανδία, 150 αστυνομικές ή δικαστικές έρευνες είναι σε εξέλιξη σε 79 χώρες, οι μετοχές των 400 εταιρειών που αναφέρονται στα Panama Papers έχασαν συνολικά 135 δισ. δολάρια, και νέα νομοθεσία υιοθετήθηκε στην Ιρλανδία, στη Γερμανία και αλλού.
