«Πρέπει να αλλάξουμε φιλοσοφία στα αντιπλημμυρικά έργα», γιατί πολλά απ’ αυτά που γίνονται ή προγραμματίζονται τελικά είναι… πλημμυρικά. «Κατ’ αρχάς, πρέπει να ξεκινάμε τα αντιπλημμυρικά έργα από τα υψηλά σημεία, από τα βουνά και τα υψώματα και όχι από τα κατάντη, δίπλα στις πόλεις. «Κι ύστερα δεν μπορούμε να έχουμε τόσο βραχεία μνήμη. Σχεδιάζουμε με βάση στοιχεία δεκαετιών, ενώ το νερό έχει μνήμη απέραντη», λέει χαρακτηριστικά στην «Κ» ο Ηλίας Μαριολάκος, ομότιμος καθηγητής Γεωλογίας του ΕΚΠΑ.
«Εάν περάσετε από την είσοδο της Ελευσίνας θα δείτε δίπλα δίπλα μια ρωμαϊκή γέφυρα και μια σύγχρονη. Η ρωμαϊκή είναι πολύ μεγαλύτερων διαστάσεων από τη δική μας, γιατί τότε έδιναν πολύ μεγαλύτερη σημασία στη μακρά περίοδο επανάληψης των υδρομετεωρολογικών φαινομένων. Οι γέφυρες –όπως και τα άλλα δομικά έργα– πρέπει να λαμβάνουν υπόψη το μέγιστο της διατομής των ρεμάτων και όχι –όπως κάνουμε σήμερα– να τα περιορίζουμε», τονίζει ο κ. Μαριολάκος.
Συχνό φαινόμενο
Το φονικό και καταστροφικό «τσουνάμι» νερού και μπάζων που έπνιξε Μάνδρα και Νέα Πέραμο το πρωί της 15ης Νοεμβρίου, με συνέπεια 23 νεκρούς και ανυπολόγιστες ζημιές, αποτελεί το τραγικότερο περιστατικό αιφνίδιας πλημμύρας των τελευταίων δεκαετιών. Οι πλημμύρες, όμως, δεν μπορούν να μας αιφνιδιάζουν στην Ελλάδα. Από το 2001 έχουν καταγραφεί από ερευνητές του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών 288 αιφνίδιες πλημμύρες στη χώρα μας, δηλαδή ξαφνικά φαινόμενα που εκδηλώνονται με ταχύτητα, αμέσως μετά μια έντονη βροχόπτωση.
Μάλιστα, οι ξαφνικές πλημμύρες (flash floods) αποτελούν το 72% των έντονων καιρικών φαινομένων, που προκάλεσαν καταστροφές από το 2001-2017. Υπήρξαν κι άλλες θανατηφόρες: στον Λούσιο ποταμό στην Αρκαδία, με οκτώ νεκρούς (26/5/2007), στις 6 Σεπτεμβρίου 2016 με πέντε νεκρούς σε Μεσσηνία, Λακωνία, Κορινθία και Θεσσαλονίκη και το φονικό πέρασμα της έντονης βροχής από τις Δυτικές συνοικίες της Αθήνας, στις 22 Οκτωβρίου 2015, που προκάλεσε τέσσερις νεκρούς. Πλημμύρες με ανθρώπινες απώλειες είχαμε ακόμα τον Οκτώβριο 2008 στην Αιτωλοακαρνανία (δύο νεκροί), τον Δεκέμβριο 2009 στον Αλμυρό Μαγνησίας (τρεις νεκροί) και τον Οκτώβριο 2010 σε Χίο και Ικαρία (δύο νεκροί).
«Το τοπογραφικό ανάγλυφο της Ελλάδας, με τα υψηλά βουνά και τις απότομες κλίσεις, ενισχύει την ορμή του νερού, αναβαθμίζοντας την επικινδυνότητα των πλημμυρικών φαινομένων. Σε αυτό συντείνει και η καταστροφή των δασών από τις πυρκαγιές», λέει στην «Κ» ο υδρογεωλόγος Χάρης Σμυρνιώτης. «Πρέπει να λάβουμε επίσης υπόψη τις κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες, όπως το γεγονός πως οι κατοικημένες περιοχές αναπτύσσονται πλέον κοντά στη θάλασσα και στις πεδιάδες, σε περιοχές που πλημμυρίζουν. Επίσης, οι επιλογές των έργων είναι αποτέλεσμα οικονομικών δυνατοτήτων αλλά και συμφερόντων», συμπληρώνει ο ίδιος.
«Πλημμύρες υπήρχαν εδώ και χιλιάδες χρόνια. Περιγράφονται και στην αρχαία ελληνική μυθολογία, όπως στον κατακλυσμό του Δευκαλίωνος», επισημαίνει. ο κ. Μαριολάκος. «Η εντατική αστική ανάπτυξη, η ελάττωση ή και η πλήρης κάλυψη χειμάρρων και ρεμάτων, οι μικρές διαστάσεις της εγκιβωτισμένης κοίτης ή των αγωγών, οι δασικές πυρκαγιές, τα μεγάλα οδικά ή άλλα έργα εγκάρσια στα ρέματα, οι εκτροπές – διευθετήσεις ρεμάτων χωρίς υπολογισμό όλων των παραγόντων, αποτελούν ορισμένες από τις βασικές αιτίες των πλημμυρικών φαινομένων», καταγράφει ο ομότιμος καθηγητής.
Τι θα μπορούσε να γίνει; «Μικρά ανασχετικά φράγματα σε βουνά και λόφους μπορούν να παίξουν πολύ σημαντικό ρόλο. Επίσης, όταν γνωρίζουμε τη γεωλογία της περιοχής μπορούμε να διοχετεύσουμε νερό στο υπέδαφος. Το όρος Πατέρας αποτελείται από καρστικά ασβεστολιθικά πετρώματα, διαθέτει έγκοιλα, καταβόθρες, σπήλαια, στα οποία θα μπορούσε να διοχετεύεται το νερό της βροχής, εμπλουτίζοντας και τον υδροφόρο ορίζοντα. Ακόμα και στους “Νόμους” του Πλάτωνα υπάρχουν ανάλογες οδηγίες για κατασκευή φραγμάτων και τάφρων πάνω στα υψώματα, έτσι ώστε να απορροφάται το νερό. Επίσης, πρέπει να αποφεύγεται η κάλυψη των ρεμάτων και να προσπαθούμε να διατηρήσουμε τη φυσική διαμόρφωσή τους», τονίζει ο κ. Μαριολάκος.
Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος, σε πρόσφατη έκθεση, υποστηρίζει την «Πράσινη Υποδομή», δηλαδή αντιπλημμυρικές παρεμβάσεις με λογική αποκατάστασης του περιβάλλοντος και όχι με φαραωνικά «γκρι έργα», όπως ο εγκιβωτισμός ρεμάτων και ποταμών. Ο ΕΟΠ υπολογίζει πως οι πράσινες παρεμβάσεις είναι πιο οικονομικές (για την Ελλάδα εκτιμά μέσο κόστος 77.000 ευρώ/εκτάριο/ έτος, έναντι 150.000 των βαριών αντιπλημμυρικών έργων), πιο ανθεκτικές στον χρόνο και δημιουργούν ελεύθερους χώρους για βιοτόπους, καθαρισμό αέρα και υδάτων, αναψυχή. Πρόκειται για παρεμβάσεις αποκατάστασης υγροτόπων, επιδιόρθωσης-ανοίγματος της κοίτης του ρέματος, επαναφοράς του στη φυσική μορφή.
Στην Ευρώπη
Οι πλημμύρες αποτελούν σε ευρωπαϊκό επίπεδο από τις πιο συχνές και σοβαρές φυσικές καταστροφές. «Περίπου 20% των ευρωπαϊκών πόλεων είναι ευάλωτες σε πλημμυρικά φαινόμενα», σημειώνει ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος.
Πολύ ανησυχητική είναι η εκτίμηση του ΕΟΠ πως «καθώς η κλιματική αλλαγή εξελίσσεται, τα περιστατικά βαριών βροχοπτώσεων αναμένεται να επιδεινωθούν, οδηγώντας σε κατακλυσμικές καταστάσεις. Οι ακραίες και καταστροφικές πλημμύρες στην Ευρώπη συμβαίνουν σήμερα περίπου μία φορά κάθε 16 χρόνια, αλλά μέχρι το 2050 μπορεί να εκδηλώνονται κάθε δέκα χρόνια».
Έντυπη
