Στις διεθνείς σχέσεις, ο πολιτικός ρεαλισμός μας λέει πως τα κράτη δρουν με γνώμονα το συμφέρον τους. Υπολογίζουν το δίπολο κόστος-όφελος και μετά, προβαίνουν σε αποφάσεις ορθολογικές. Με άλλα λόγια, είτε ποντάρουν στα κέρδη, είτε στις ελάχιστες δυνατές ζημιές. Γιατί οι ΗΠΑ έκαναν μια τέτοια κίνηση; Γιατί οι ΗΠΑ μεταφέρουν την πρεσβεία τους από το Τελ Αβίβ στην Ιερουσαλήμ; Στις 6 Δεκεμβρίου 2017 είδαν τις αντιδράσεις και από τους Παλαιστινίους (και συνολικά από τον αραβικό κόσμο) και από τη Δύση. Σε μια περίοδο (2007-2016) που οι ΗΠΑ προσπαθούσαν να αποχωρήσουν από τα προβλήματα της Μέσης Ανατολής, ξαφνικά, επανέρχονται κάνοντας μια κίνηση που εκ πρώτης όψεως, στερείται ορθολογισμού. Είναι όμως έτσι;
Η τέχνη της διασποράς του πολέμου
Η θεωρία της στρατηγικής μας θυμίζει ότι υπάρχει ένα είδος στρατηγικής που ακολουθούν οι μεγάλες δυνάμεις: η πρόκληση πολέμου για την κατατριβή τρίτων. Με άλλα λόγια, βάζουμε να “τσακωθούν” άλλες δυνάμεις προκειμένου να φθαρούν και με αυτόν τον τρόπο κρατούμε εκτός τη δική μας φθορά και ταυτόχρονα, μπορούμε να παρουσιαστούμε ως διαμεσολαβητές, διαιτητές κτλ. Μια μορφή υλοποίησης αυτής της στρατηγικής, είναι η γεωγραφική διασπορά του πολέμου ή της έντασης. Όσο μεγαλύτερη είναι η περιοχή που λαμβάνουν χώρα εχθροπραξίες, τόσες περισσότερες οι δυνάμεις που εμπλέκονται. Εδώ, ποιο συμφέρον έχουν οι ΗΠΑ;
Ρωσία, Τουρκία, Ιράν, Συρία και Λίβανος έχουν δημιουργήσει ένα group κρατών που μοιράζεται μια κοινότητα συμφερόντων. Η Ρωσία επιθυμεί να επαυξήσει την επιρροή της στην περιοχή προκειμένου να έχει τον πρώτο λόγο στο ενεργειακό παιχνίδι, όσο η Ουκρανία βρίσκεται μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας. Η Τουρκία δεν επιθυμεί τη δημιουργία μιας κουρδικής οντότητας, ενώ ταυτόχρονα θέλει να γίνει η περιφερειακή δύναμη της Μέσης Ανατολής. Το ίδιο ακριβώς επιθυμεί το Ιράν, το οποίο επιδιώκει να γίνει ο συντονιστής του σιιτικού τόξου ανατολικά και δυτικά του Περσικού Κόλπου. Ο Λίβανος θα είναι, όσο ελέγχεται από την Χιζμπολάχ, δορυφόρος του Ιράν. Η Συρία είναι ό,τι έχει απομείνει από “κράτος”, όμως σε κάθε περίπτωση, ο Άσαντ είναι φίλα προσκείμενος σε Ιράν και Ρωσία. Η σημερινή εικόνα της Μέσης Ανατολής, δεν ικανοποιεί τις ΗΠΑ και το Ισραήλ. Αν το παρόν της Συρίας γίνει η βάση για την επόμενη μέρα της, τότε το Ιράν θα πλησιάζει στο να βγει στη θάλασσα. Γι’ αυτό και άλλωστε οι ΗΠΑ αποχώρησαν από τα συμβαλλόμενα μέρη της συμφωνίας για το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης. Ας θυμηθούμε την ακολουθία των γεγονότων για να αποδελτιώσουμε τη νέα αμερικανική στρατηγική για τη Μέση Ανατολή: Στις 6 Δεκεμβρίου 2017 οι Αμερικανοί αναγνωρίζουν την Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσα του Ισραήλ. Τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο του 2018 οι ΗΠΑ υποστηρίζουν όπου σταθούν και όπου βρεθούν ότι θα “ρίξουν” τη συμφωνία με το Ιράν. Τον Μάρτιο του τρέχοντος έτους, προϊστάμενος της αμερικανικής διπλωματίας γίνεται ο Πομπέο ενώ τη θέση του ΜακΜάστερ παίρνει ο Μπόλτον. Η αποχώρηση των ΗΠΑ από τη συμφωνία με το Ιράν ήταν εξίσου προγραμματισμένη με τα εγκαίνια της πρεσβείας τους στην Ιερουσαλήμ. Και τώρα;
Ιράν και Ισράηλ κρατούν τα κλειδιά της Μέσης Ανατολής
Οι ΗΠΑ δεν εξαρτώνται άμεσα από τους μεσανατολικούς υδρογονάνθρακες. Τότε; Γιατί τους ενδιαφέρει τόσο; Με το να υπάρχει κάποια άλλη δύναμη στην περιοχή που να έχει τη μερίδα του λέοντος στο ενεργειακό παιχνίδι (Ρωσία) σημαίνει πως η Ευρώπη θα είναι αυξητικά εξαρτημένη από τη Ρωσία ή από δυνάμεις που εξαρτώνται από αυτήν. Ας μη νομίζουμε πως είναι τυχαία η πρωτοφανής στήριξη προς τα κυριαρχικά δικαιώματα της Κύπρου επί της ΑΟΖ της. Αν η Τουρκία γίνει ρωσικός δορυφόρος τότε όλα τα ενεργειακά σχέδια στην ανατολική Μεσόγειο θα έχουν σφραγίδα από τη Μόσχα.
Το Ισραήλ με την κατοχύρωση της αμερικανικής στήριξης στην Ιερουσαλήμ, αποκτά ένα ισχυρό άλλοθι ώστε να προχωρήσει σε προληπτικά χτυπήματα εναντίον όλων όσων το περικυκλώνουν. Ήδη έχει βομβαρδίσει βάσεις ιρανικές εντός της Συρίας. Στο Λίβανο υπάρχει η Χιζμπολάχ και λίγες μέρες πριν Ισραήλ και Ιράν φτάσαν κοντά στον πόλεμο. Το τελευταίο που θα ήθελε να δει το Ισραήλ, είναι μια Ιντιφάντα να λαμβάνει χώρα αυτήν την περίοδο. Επομένως: Το Ισραήλ είναι ελεύθερο να προβεί στις ενέργειες εκείνες, γνωρίζοντας ότι η προστασία της Ιερουσαλήμ μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως αιτία για να αποτρέψει το Ιράν από το να περικυκλώσει τον ζωτικό χώρο των ισραηλινών συμφερόντων. Το Ιράν συνεχίζει να αποτελεί το γεωπολιτικό μήλον της έριδος όχι μόνο της Μέσης Ανατολής αλλά και της Ευρασίας. Συνδέει τον Περσικό Κόλπο και τη Μέση Ανατολή με την Κασπία Θάλασσα και τον Ινδικό Ωκεανό. Δεν θα είναι υπερβολή να πούμε πως εκείνη η δύναμη που θα ελέγχει το Ιράν και θα το έχει υπό την επιρροή της, θα αποκτήσει ένα ισχυρό προβάδισμα για τη διαμόρφωση των ισορροπιών ολόκληρης της Ασίας. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι το Ισραήλ έχει εδώ και αρκετό καιρό αναπτύξει ιδιαίτερες σχέσεις με την Ινδία.
Τι περιμένουμε λοιπόν μετά τα εγκαίνια της πρεσβείας των ΗΠΑ στην Ιερουσαλήμ; Σίγουρα όχι ευχάριστα πράγματα. Οι ΗΠΑ από την Αραβική Άνοιξη και μετά, έπαψαν να έχουν μια συνεκτική στρατηγική για τη Μέση Ανατολή και η σημερινή κατάσταση που επικρατεί, καθιστά την Ουάσινγκτον εκτός του παιχνιδιού. Η πόλωση που θα δημιουργηθεί γύρω από την Ιερουσαλήμ εντάσσει στην ίδια ατζέντα ζητημάτων, το Παλαιστινιακό, την ισχύ της Χιζμπολάχ στο Λίβανο, την ρωσική παρουσία στην Μέση Ανατολή, την επιθυμία του Ιράν να καταστεί η περιφερειακή δύναμη της περιοχής, τους φόβους της Σαουδικής Αραβίας απέναντι στην Τεχεράνη και βέβαια την επικίνδυνη πολιτική της Τουρκίας. Πρώτη φορά που τα εγκαίνια μιας πρεσβείας σηματοδοτούν την αρχή ενός νέου παιχνιδιού στην περιοχή όπου οι δρώντες καλούνται να δημιουργήσουν τις απαραίτητες ισορροπίες για να μην δούμε έναν Γ’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
* Ο Αλέξανδρος Δρίβας είναι Υποψήφιος Διδάκτωρ Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο “Ελληνοαμερικανικές Σχέσεις”, Συντονιστής ΤΟΡΕΝΕ-ΙΔΙΣ, μέλος Maritime & Seapower Analysis Group-ΕΛΙΣΜΕ, AHEPA Solon HJ04.
