Επιμέλεια: Γιάννης Αντύπας
Σε αντίθεση με το στερεότυπο που θέλει τους συνταξιούχους να είναι οι μεγάλοι χαμένοι των μνημονίων, η έρευνα της διαΝΕΟσις αναδεικνύει τα πραγματικά θύματα της κρίσης: τους νέους που προ κρίσης ανήκαν είτε στα φτωχότερα είτε στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα.
Η νέα έρευνα με συντονιστή τον καθηγητή στο Πολυτεχνείο του Μιλάνου Μάνο Ματσαγγάνη χαρτογραφεί τις μεταβολές στα εισοδήματα και την απασχόληση και αποτυπώνει τις αδικίες και τις ανισότητες.
Συγκεκριμένα:
1 Κατά την περίοδο 2008-2016 η μέση αμοιβή στην Ελλάδα μειώθηκε κατά περισσότερο από 1/5 (-21,8%) ανά εργαζόμενο.
2 Οι άνδρες υπέστησαν μεγαλύτερες μειώσεις από τις γυναίκες, 32% έναντι 27% (Διάγραμμα 1 & 2)
3 Την περίοδο 2009-2014 το εισόδημα των ελληνικών νοικοκυριών μειώθηκε κατά 42%.
4 Η μείωση του μηνιαίου εισοδήματος την περίοδο 2009-2014 ήταν κατά μέσο όρο 513 ευρώ για ένα άτομο που ζει μόνο του ή 1.077 ευρώ για ένα ζευγάρι με δύο παιδιά.
5 Το φτωχότερο δεκατημόριο του πληθυσμού το 2014 ήταν κατά 56% φτωχότερο από το αντίστοιχο δεκατημόριο το 2009.
6 Το πλουσιότερο δεκατημόριο το 2014 ήταν κατά 42% φτωχότερο από το αντίστοιχο δεκατημόριο το 2009 (Πίνακας 3).
7 Οι απώλειες ήταν μεγαλύτερες για τις οικογένειες με ένα ή δύο παιδιά απ’ ό,τι για τις οικογένειες χωρίς παιδιά ή με τρία παιδιά και άνω.
8 Χαμένοι της κρίσης υπήρξαν κι εκείνοι με την καλύτερη εκπαίδευση. Το μέγεθος της απώλειας εισοδήματος, σύμφωνα με την ανάλυση των ερευνητών, δείχνει να αυξάνεται ανεβαίνοντας τις εκπαιδευτικές βαθμίδες.
9Σε σχέση με την επαγγελματική κατηγορία προκύπτει ότι οι συνταξιούχοι έχασαν μικρότερο μέρος του εισοδήματός τους
(-32%) από οποιαδήποτε άλλη ομάδα και μάλιστα με μεγάλη διαφορά από τον γενικό μέσο όρο (-42%) (Πίνακας 4).
10 Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση του ΟΟΣΑ, μεταξύ 2008 και 2016 εκτιμάται ότι μετανάστευσαν 427.000 άτομα και οι ετήσιες ροές εκτινάχθηκαν από 40.000 το 2010 σε 100.000 το 2016.
Την ίδια περίοδο το παραγόμενο προϊόν της χώρας δηλαδή το ΑΕΠ μειώθηκε κατά 26%. Ωστόσο, το ποσοστό αυτό μοιάζει μικρό μπροστά στο 42% της μείωσης των εισοδημάτων. Η μείωση του ΑΕΠ εξηγεί μόνο ένα μέρος της μείωσης των εισοδημάτων. Το υπόλοιπο μέρος δεν μπορεί παρά να αποδοθεί στη μεγάλη αύξηση της φορολογίας που συνέβη την ίδια περίοδο. Γι’ αυτούς τους δύο λόγους, κυρίως, το βιοτικό επίπεδο των νοικοκυριών στη χώρα υποχώρησε ραγδαία.
Νέοι, οι μεγάλοι χαμένοι
Οι νέοι ήταν οι μεγάλοι χαμένοι της κρίσης, ενώ μικρότερο μέρος του εισοδήματός τους έχασαν οι πολίτες ηλικίας 45-64 και ακόμη μικρότερο, το μικρότερο όλων, οι ηλικιωμένοι άνω των 65 ετών (Πίνακας 5). Παρά τις περικοπές, οι συνταξιούχοι συνέχισαν να λαμβάνουν τις συντάξεις τους, μια σταθερότητα και ένα εισόδημα που οι μισθωτοί και, κυρίως, οι χαμηλόμισθοι ήταν πολύ πιο δύσκολο να βρουν. Με αυτόν τον τρόπο οι συνταξιούχοι, κάποιοι από τους οποίους ήταν μέρος των φτωχότερων το 2009, βελτίωσαν τη σχετική θέση τους.
Αναλύοντας τη σχετική αναλογία, στο φτωχότερο 20% ανά ηλικιακή ομάδα προκύπτει ότι κατά την περίοδο της κρίσης αυξήθηκε σημαντικά ο σχετικός κίνδυνος φτώχειας των παιδιών. Αντιθέτως, μειώθηκε το ποσοστό συμμετοχής των ηλικιωμένων στο φτωχότερο 20%. Δηλαδή, την ίδια στιγμή που ο κίνδυνος φτώχειας μεγάλωνε για τα παιδιά, μειωνόταν για τους ηλικιωμένους. Η σωρευτική απώλεια εισοδημάτων την περίοδο 2009-2014 ήταν κατά μέσο όρο 513 ευρώ για ένα άτομο που ζει μόνο του ή 1.077 ευρώ για ένα ζευγάρι με δύο παιδιά.
Πιάνοντας, όμως, το νήμα από την άλλη άκρη, στο φτωχότερο 10% τέσσερα χρόνια αργότερα, το 2012, βρίσκονταν νοικοκυριά που υπέστησαν στα χρόνια της κρίσης τρομακτικές απώλειες, ύψους κατά μέσο όρο 71%. Πρόκειται δηλαδή συχνά για «εκπεσόντες» από ανώτερα εισοδηματικά δεκατημόρια, που είδαν την κρίση να μειώνει δραματικά τα εισοδήματά τους και οδηγήθηκαν έτσι στο φτωχότερο κομμάτι του πληθυσμού. Το συμπέρασμα αυτό, δηλαδή ότι οι φτωχότεροι προ κρίσης είδαν τα εισοδήματά τους να αυξάνονται ενώ οι νεόπτωχοι προέρχονταν κυρίως από άλλες εισοδηματικές κατηγορίες, φαίνεται να επιβεβαιώνεται και από άλλες έρευνες, ακόμα και σε αντίστοιχες εκτός Ελλάδος.
Οπως είναι επίσης αυτονόητο, η κρίση δεν έπληξε μόνο την απασχόληση αλλά και τις αμοιβές όσων εργάζονται ή συνταξιοδοτούνται. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat, οι μειώσεις στις αμοιβές ήταν σημαντικές. Κατά την περίοδο 2008-2016 η μέση αμοιβή στην Ελλάδα μειώθηκε κατά περισσότερο από 1/5 (-21,8%) ανά εργαζόμενο. Αναζητώντας μια πιο ξεκάθαρη εικόνα ως προς το ποιος επλήγη περισσότερο από τη μείωση των αμοιβών, οι ερευνητές ανέτρεξαν στα στοιχεία του ΙΚΑ/ΕΦΚΑ για τα έτη 2007 και 2017. Αναλύοντας τα δεδομένα αυτά βρήκαν ότι η μέση μείωση μισθού τη δεκαετία αυτή ήταν 30% (σε αποπληθωρισμένα μεγέθη).
Σύμφωνα με τους ερευνητές «οι μέσες αμοιβές αυξάνονται και το ποσοστό μείωσης φθίνει, καθώς μετακινούμαστε από τις νεαρές ηλικίες στις μεγαλύτερες. Η μέση αμοιβή ενός εργαζόμενου ηλικίας 25-29 ετών τον Δεκέμβριο του 2017 ήταν 613 ευρώ τον μήνα, ενώ οκτώ χρόνια νωρίτερα ήταν 997 ευρώ τον μήνα σε σημερινές τιμές (μείωση 38%). Αντίθετα, η μέση αμοιβή ενός εργαζόμενου ηλικίας 55-59 ετών μειώθηκε την ίδια περίοδο από 1.716 σε 1.227 ευρώ τον μήνα σε σταθερές τιμές Δεκεμβρίου 2017 (μείωση 26%)».
Brain drain : 2008-2016
Μετανάστες 427.000 νέοι και μορφωμένοι
Οι ασφυκτικές συνθήκες για τους νέους εργαζόμενους που έχουν αναλυθεί εκτενώς και περιγράφονται γλαφυρά και στη σχετική μελέτη της διαΝΕΟσις, οδήγησαν σε ένα φαινόμενο νέας μετανάστευσης. Η «διαρροή εγκεφάλων» (brain drain), όπως έχει ονομαστεί, έχει συμβεί μαζικά και έχει επηρεάσει και αυτή το τοπίο στη σημερινή Ελλάδα.
Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση του ΟΟΣΑ, μεταξύ 2008 και 2016 εκτιμάται ότι μετανάστευσαν 427.000 άτομα και οι ετήσιες ροές εκτινάχθηκαν από 40.000 το 2010 σε 100.000 το 2016. Ωστόσο το πιο ανησυχητικό σε σχέση με το πρόβλημα αυτής της νέας μετανάστευσης είναι τα χαρακτηριστικά των ανθρώπων που έφυγαν από τη χώρα: οι τωρινοί μετανάστες είναι κυρίως νέοι, ανύπαντροι, κάτοικοι των πόλεων και υψηλής μόρφωσης. Τα 3/4 είναι πτυχιούχοι πανεπιστημίων και το 1/3 από αυτούς είναι είτε κάτοχοι μεταπτυχιακού διπλώματος είτε πτυχιούχοι Ιατρικής ή Πολυτεχνικών Σχολών.
Σύμφωνα με τους ερευνητές της διαΝΕΟσις «το κρίσιμο ερώτημα (σ.σ.: σχετικά με τη “διαρροή εγκεφάλων”) είναι η διάρκεια της παραμονής τους στο εξωτερικό. Εάν δεν επιστρέψουν ποτέ (ή αν το κάνουν μόνο ως συνταξιούχοι) η χώρα θα έχει χάσει πολύ περισσότερα από τους διαφυγόντες φόρους ή τη δαπάνη εκπαίδευσής τους. Αν όμως επιστρέψουν -π.χ. σε 5 ή 10 χρόνια από σήμερα- θα είναι κατά τεκμήριο φορείς πολύτιμων γνώσεων και εμπειριών που θα αυξήσουν την παραγωγικότητα όσων θα εργάζονται μαζί τους και θα επιταχύνουν την οικονομική ανάκαμψη».
Η ακτινογραφία των μειώσεων:
2008-2016
-32% το εισόδημα των ανδρών
-27%το εισόδημα των γυναικών
2009-2014
-56% φτωχότεροι οι χαμηλά αμειβόμενοι
-42% φτωχότεροι οι υψηλά αμειβόμενοι
