Ελευθερία έκφρασης – Θρησκευτική ελευθερία – Ποινική κύρωση για έκφραση προσβλητική του Ισλάμ
ΕΔΔΑ 25.10.2018, E.S. v. Austria (38450/12)
Ελευθερία έκφρασης (άρ. 10 ΕΣΔΑ) – Θρησκευτική ελευθερία (άρ. 9 ΕΣΔΑ) – Ποινική κύρωση για έκφραση προσβλητική του Ισλάμ
(Α) Ποινική κύρωση προστίμου 480 ευρώ σε βάρος της προσφεύγουσας, η οποία απέδωσε στον Μωάμεθ «παιδοφιλία», λόγω γάμου μου και γενετήσιων επαφών του με εννιάχρονο κορίτσι – Η κύρωση επιβλήθηκε βάσει του άρθρου 188 του αυστριακού Ποινικού Κώδικα, που ορίζει ότι «Οποιοσδήποτε, υπό συνθήκες όπου η συμπεριφορά του είναι ικανή να προκαλέσει δικαιολογημένη αγανάκτηση, δυσφημεί δημοσίως ή προσβάλλει πρόσωπο ή πράγμα που είναι αντικείμενο λατρείας ορισμένης εκκλησίας ή θρησκευτικής κοινότητας εγκατεστημένης στη χώρα ή δόγμα τέτοιας εκκλησίας ή θρησκευτικής κοινότητας, τιμωρείται με φυλάκιση έως έξι μηνών ή ημερήσιο πρόστιμο (4 ευρώ) για περίοδο μέχρι 360 ημέρες»
(Β) Από το άρθρο 10 παρ. 2 της ΕΣΔΑ προκύπτει καθήκον αποφυγής, στο μέτρο του δυνατού, έκφρασης η οποία είναι, σε σχέση με πρόσωπα θρησκευτικής λατρείας, αδικαιολόγητα προσβλητική για τους άλλους και βλάσφημη – Εάν τέτοια έκφραση βαίνει πέραν της κριτικής άρνησης των θρησκευτικών πιστεύω των άλλων και μπορεί να προκαλέσει θρησκευτική μισαλλοδοξία, όπως σε περίπτωση απρεπούς ή και υβριστικής επίθεσης σε αντικείμενο θρησκευτικής λατρείας, το Κράτος μπορεί να τη θεωρεί θεμιτά ως ασύμβατη με το σεβασμό της ελευθερίας σκέψης, συνείδησης και θρησκείας και να επιβάλει αναλογικά περιοριστικά μέτρα – Εξάλλου, έκφραση που επιδιώκει να μεταδώσει, να παρακινήσει ή να δικαιολογήσει μίσος, βασισμένο στην έλλειψη θρησκευτικής ανεκτικότητας, δεν προστατεύεται από το άρθρο 10 της ΕΣΔΑ – Συναφώς, τα κράτη μέλη όχι μόνο διαθέτουν ευρώ περιθώριο εκτίμησης, όταν ρυθμίζουν την ελευθερία έκφρασης για θέματα που μπορούν να προσβάλλουν τα προσωπικά πιστεύω στο πεδίο της θρησκείας ή των χρηστών ηθών, αλλά έχουν και θετική υποχρέωση, κατά το άρ. 9 της ΕΣΔΑ, να διασφαλίζουν την ειρηνική συνύπαρξη όλων των θρησκειών και εκείνων που δεν ανήκουν σε κάποια θρησκευτική ομάδα, εξασφαλίζοντας αμοιβαία ανεκτικότητα
(Β) Στη νομολογία του για το άρ. 10 της ΕΣΔΑ, το ΕΔΔΑ έχει διακρίνει μεταξύ δηλώσεων για πραγματικά περιστατικά και αξιολογικών κρίσεων – Μολονότι ο σχετικός χαρακτηρισμός εμπίπτει στο πεδίο εκτίμησης των εθνικών δικαστηρίων, το ΕΔΔΑ μπορεί να τον μεταβάλει, στο πλαίσιο εξέτασης προσφυγής – Η αλήθεια αξιολογικών κρίσεων δεν είναι δεκτική απόδειξης – Ωστόσο, ακόμα και μια δήλωση συνιστά αξιολογική κρίση, η αναλογικότητα ορισμένης επέμβασης στο δικαίωμα έκφρασης ενδέχεται να εξαρτάται από το εάν η δήλωση έχει επαρκή πραγματική βάση, δεδομένου ότι μια αξιολογική κρίση χωρίς πραγματική βάση να την υποστηρίζει μπορεί να είναι υπερβολική – Η διαφορά είναι στον αναγκαίο βαθμό απόδειξης του πραγματικού
(Γ) Εν προκειμένω, οι επίμαχες δηλώσεις έγιναν δημοσίως, στο πλαίσιο σεμιναρίων που είχαν ευρέως διαφημισθεί, στο ίντερνετ και με φυλλάδια, που είχαν δοθεί προς διανομή από τον αρχηγό ακροδεξιού κόμματος, στο πλαίσιο «δωρεάν εκπαιδευτικού προγράμματος» – Η παρέμβαση της προσφεύγουσας είχε τον τίτλο «Βασικές πληροφορίες για το Ισλάμ» και σκοπούσε σε κριτική ανάλυση του δόγματος του Ισλάμ και σε συζήτηση με τους συμμετέχοντες – Δεδομένου ότι οποιοσδήποτε ενδιαφερόμενος μπορούσε να συμμετάσχει, η προσφεύγουσα μπορούσε να πιθανολογήσει ότι στο κοινό θα υπήρχαν και άνθρωποι που ενδεχομένως να προσβάλονταν από τις δηλώσεις της – Συναφώς, δεν έχει σημασία ότι τα σεμινάρια παρακολουθούσαν μόνο 30 άτομα κατά μέσον όρο – Οι δηλώσεις της προσφεύγουσας καταγράφηκαν από συμμετέχοντα δημοσιογράφο, ο εργοδότης του οποίου τις κοινοποίησε στην εισαγγελία
(Δ) Το άρθρο 188 του αυστριακού Ποινικού Κώδικα δεν ποινικοποιεί οποιαδήποτε συμπεριφορά θίγει τα θρησκευτικά συναισθήματα των άλλων ή συνιστά βλασφημία, αλλά επιπλέον απαιτεί οι συνθήκες τέτοιας συμπεριφοράς να είναι ικανές να προκαλέσουν δικαιολογημένη αγανάκτηση – Συνεπώς, η διάταξη σκοπεί στην προστασία της θρησκευτικής ειρήνης και ανεκτικότητας – Τα εθνικά δικαστήρια εξήγησαν εκτενώς για ποιο λόγο θεώρησαν ότι οι δηλώσεις της προσφεύγουσας ήταν ικανές να προκαλέσουν δικαιολογημένη αγανάκτηση, δηλαδή ότι δεν έγιναν με αντικειμενικό τρόπο, με σκοπό να συμβάλλουν σε συζήτηση δημοσίου ενδιαφέροντος, αλλά μπορούσαν να γίνουν κατανοητές μόνον ως σκοπούσες να δείξουν ότι ο Μωάμεθ δεν ήταν άξιος λατρείας – Εξάλλου, η προσφεύγουσα, η οποία περιγράφει τον εαυτό της ως ειδική στο Ισλάμ, πρέπει να είχε επίγνωση του ότι οι δηλώσεις της βασίζονταν εν μέρει σε αναληθή περιστατικά και ήταν ικανές να προκαλέσουν δικαιολογημένη αγανάκτηση σε άλλους –
(Ε) Τα εθνικά δικαστήρια χαρακτήρισαν τις επίμαχες δηλώσεις ως αξιολογικές κρίσεις, βάσει λεπτομερούς ανάλυσης της διατύπωσής τους και έκριναν ότι η προσφεύγουσα απέδωσε στον Μωάμεθ παιδοφιλία, ως γενική σεξουαλική του προτίμηση, και ότι παρέλειψε να πληροφορήσει το κοινό της, με ουδέτερο τρόπο, του σχετικού ιστορικού πλαισίου, πράγμα που δεν επέτρεπε σοβαρή συζήτηση επί του θέματος – Το ΕΔΔΑ συμφωνεί με τα εθνικά δικαστήρια ότι οι επίδικες δηλώσεις μπορούν να χαρακτηρισθούν ως αξιολογικές κρίσεις και γενικεύσεις, χωρίς επαρκή πραγματική βάση – Πάντως, ακόμα κι αν χαρακτηρισθούν ως δηλώσεις για πραγματικά περιστατικά, όπως ισχυρίζεται η προσφεύγουσα, αυτή δεν προσκόμισε καμία απόδειξη για στήριξή τους, ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων και του ΕΔΔΑ.
(ΣΤ) Όσον αφορά το επιχείρημα της προσφεύγουσας ότι κάποιες δηλώσεις πρέπει να γίνονται ανεκτές στο πλαίσιο μιας ζωντανής συζήτησης, το ΕΔΔΑ σημειώνει ότι δεν είναι συμβατό με το άρ. 10 της ΕΣΔΑ να περιβληθούν τέτοιες ενοχοποιητικές δηλώσεις με το ένδυμα ορισμένης αποδεκτής έκφρασης γνώμης
(Ζ) Το επιβληθέν πρόστιμο ήταν χαμηλό (480 ευρώ) και κοντά στο κατώτερο όριο της προβλεπόμενης από το νόμο ποινής – Συνεπώς, δεν μπορεί να θεωρηθεί δυσανάλογη κύρωση
(H) Ενόψει των ανωτέρω, διαπιστώνεται ότι τα εθνικά δικαστήρια δεν υπερέβησαν το ευρύ περιθώριο εκτίμησης που διέθεταν, καταδικάζοντας την προσφεύγουσα για δυσφήμιση θρησκευτικού δόγματος – Συνεπώς δεν στοιχειοθετείται παραβίαση του άρθρου 10 της ΕΣΔΑ
