Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι συχνά άθλια στο να αντιμετωπίζει την “επόμενη ημέρα” και να μένει ενωμένη.
Το Brexit ωστόσο έχει αλλάξει τα πάντα.
Από τότε που οι Βρετανοί ψήφισαν στο δημοψήφισμα του 2016 να αποχωρήσουν από την ΕΕ μέχρι τον Μάρτιο του 2019, τα άλλα 27 κράτη-μέλη έχουν παρουσιάσει ένα ισχυρο και ενωμένο μέτωπο στην διαπραγματευτική τους στάση απέναντι στο Λονδίνο. Το σοκ της αποχώρησης μιας χώρας από την ΕΕ είχε ως αποτέλεσμα την κινητοποίηση.
Μετά από το δημοψήφισμα, οι διαπραγματευτές στις Βρυξέλλες εργάστηκαν επί 24ωρου βάσεως για να προσπαθήσουν να πετύχουν μια συμφωνία με την Βρετανίδα πρωθυπουργό Theresa May για μια ομαλή έξοδο από την Ένωση. Σύντομα ανακάλυψαν ότι οι συνομιλητές τους στο Λονδίνο ήταν απροετοίμαστοι, αδαείς και υπερόπτες σε ό,τι αφορά στις επιπτώσεις του Brexit για τη Βρετανία, την Ιρλανδία, και για την Ευρώπη συνολικά. Είναι σαν οι Βρετανοί διαπραγματευτές να μην μπορούσαν να εκτιμήσουν ή ακόμη και να καταλάβουν, πόσο παγιωμένο ήταν το Ηνωμένο Βασίλειο στην ΕΕ και πόσο στρατηγικά και νομικά δύσκολο θα ήταν να απομακρυνθεί η χώρα από την Ένωση.
Και ο βαθμός της ανικανότητας, της αβεβαιότητας των Βρυξελλών που απλώς δεν γνώριζαν τι ήθελε η βρετανική κυβέρνηση -για να μην ξεχάσουμε την πικρή διάσπαση εντός του υπουργικού συμβουλίου της May, εντός του κοινοβουλίου του Ηνωμένου Βασιλείου και μεταξύ του λαού- έρχονται όλα να προστεθούν. Η ΕΕ προετοιμάζεται τώρα για την ημέρα μετά το Brexit εάν δεν υπάρξει συμφωνία, εάν η Βρετανία προχωρήσει σε μια άτακτη έξοδο από την ΕΕ.
Η Κομισιόν έχει εκπονήσει ένα σχέδιο έκτακτης ανάγκης σε περίπτωση μη συμφωνίας, το οποίο θα εφαρμοστεί στις 30 Μαρτίου, την ημέρα που το Ηνωμένο Βασίλειο είναι προγραμματισμένο να αποχωρήσει από την ημέρα. Οι κυβερνήσεις της Βρετανίας και της Ιρλανδίας έχουν επίσης καταστρώσει σχέδια.
Το σχέδιο της Κομισιόν, που έλαβε σάρκα και οστά στο Στρασβούργο στις 13 Νοεμβρίου και παρουσιάστηκε στις Βρυξέλλες στις 19 Δεκεμβρίου, δεν έχει στόχο να εντείνει τις πιέσεις στην Theresa May για νε επιτευχθεί μια συμφωνία. Δεν είναι σε θέση να τα φέρει εις πέρας. Είναι σε πολύ άσχημη κατάσταση στο εσωτερικό.
Τα σχέδια των Βρυξελλών αφορούν στην προστασία “των ζωτικών συμφερόντων της ΕΕ” διότι ένα σενάριο χωρίς την ύπαρξη συμφωνίας θα δημιουργούσε τεράστια προβλήματα για τους πολίτες και τις επιχειρήσεις στην ΕΕ των 27.
Το εύρος της αναστάτωσης δεν μπορεί να υποτιμηθεί. Τα σχέδια της Κομισιόν περιλαμβάνουν ένα πακέτο 14 μέτρων, από τις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες, τις αεροπορικές μεταφορές και τα δικαιώματα των πολιτών σε τελωνεία και στην κλιματική αλλαγή. Τα μέτρα θα είναι προσωρινά και περιορισμένης κλίμακας. Θα υιοθετηθουν μονομερώς από την ΕΕ.
Τα κείμενα της Κομισιόν έχουν σημασία να τα διαβάσει κανείς διότι φτάνουν στην καρδιά του τεράστιου κινδύνου που συνιστά το ενδεχόμενο μη συμφωνίας με την ΕΕ. Με λίγα λόγια τα μέτρα έκτακτης ανάγκης, ιδιαίτερα εκείνα που συνδέονται με τον χρηματοπιστωτικό κλάδο, αφορούν στη διασφάλιση “της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας στην ΕΕ των 27”.
Η χρηματοπιστωτική αστάθεια κυνηγά την ΕΕ, είτε τα κράτη-μέλη της ανήκουν στην ευρωζώνη είτε όχι. Έχοντας ξεπεράσει τις κρίσεις στην Ελλάδα, στην Ισπανία, στην Ιρλανδία και στην Πορτογαλία, η ΕΕ βρίσκεται τώρα αντιμέτωπη με οικονομική κι πολιτική αβεβαιότητα στην Ιταλία, ένα από τα ιδρυτικά μέλη της ΕΕ.
Στη Ρώμη, το ευρωσκεπτικιστικό, αντιμεταναστευτικό κόμμα της Λέγκας του Βορρά -υπό τον Matteo Salvini ο οποίος είναι επίσης υπουργός Εσωτερικών- έχει δε τη δημοτικότητα του να εκτοξεύεται από το 17% το οποίο έλαβε στις εκλογές τον Μάρτιο, σε πάνω από το 30% σήμερα. Η στήριξη προς την ΕΕ υποχωρεί καθώς οι Ιταλοί κατηγορούν τις Βρυξέλλες για τα οικονομικά τους προβλήματα, και όχι τις δεκαετίες κακής οικονομικής διακυβέρνησης από τη Ρώμη.
Ο Salvini, ο οποίος είναι ο de facto κυρίαρχος Ιταλός πολιτικός, θέλει να αυξήσει τις δαπάνες, κάτι που θα ασκήσει ακόμη περισσότερες πιέσεις στο μεγάλο δημοσιονομικό έλλειμμα της χώρας και θα παραβιάσει τους δημοσιονομικούς κανόνες της ευρωζώνης. Μέχρι στιγμής, η Κομισιόν και η Ρώμη έχουν αποφύγει μια μεγάλη αντιπαράθεση μετά την επίτευξη ενός συμβιβασμού. Αυτή η συμφωνία μπορεί να είναι προσωρινή. Το θέμα είναι ότι εάν το κλίμα στις αγορές και η επενδυτική εμπιστοσύνη στην Ιταλία καταρρεύσουν εντελώς, θα μπορούσε να αποτελέσει μια νέα και μεγαλύτερη επίθεση στην αξιοπιστία του ευρώ.
Επιπλέον, εάν υπάρξει Brexit χωρίς συμφωνία, η Κομισιόν δεν έχει καμία ψευδαίσθηση για το πώς θα αντιδρούσαν οι αγορές -το οποίο εξηγεί για ποιον λόγο έχουν υιοθετήσει ένα πακέτο μέτρων προκειμένου να αντιμετωπιστεί η μη προβλεψιμότητα και μια οικονομική κρίση που θα μπορούσε να κλονίσει τα θεμέλια της ΕΕ.
Οι πολιτικές επιπτώσεις είναι εξίσου επικίνδυνες για την ΕΕ. Εκτός από την βαθιά ανησυχία για το μελλοντικό καθεστώς των συνόρων μεταξύ της Βόρειας Ιρλανδίας και της Δημοκρατίας της Ιρλανδίας, τα λαϊκιστικά κόμματα παίρνουν ξανά “τα πάνω τους” για τις Ευρωπαϊκές Εκλογές του επομένου έτους. Με κάθε ευκαιρία, κατηγορούν τις Βρυξέλλες που δεν παραδίδει τον “έλεγχο”, για τη μετανάστευση, για την αβεβαιότητα, για την χαμηλή ανάπτυξη και για τα υψηλά επίπεδα της ανεργίας των νέων.
Δεν είναι περίεργο το γεγονός ότι η Κομισιον ήθελε να ολοκληρώσει τις διαπραγματεύσεις για τον επόμενο προϋπολογισμό της ΕΕ της περιόδου 2021-2027 πριν από τις ευρωεκλογές του Μαΐου. Γνωριζε καλά ότι το Brexit και η νέα σύνθεση του Ευρωκοινοβουλίου θα περιέπλεκε αυτές τις συζητήσεις. Αλλά δεν κατάφερε να σημειώσει πρόοδο και έχει αναβάλει το ζήτημα για το επόμενο έτος.
Κανείς δεν γνωρίζει τι θα συμβεί στη Βρετανία στις επόμενες εβδομάδες και μήνες. Ένα πράγμα είναι σίγουρο. Οι ηγέτες της ΕΕ συνειδητοποιούν ότι πρέπει να προστατεύσουν την Ένωση από κάθε ενδεχόμενο. Δεν μπορούν να αντεξουν οικονομικά τη συντριβή.
