Μετά από δύο χρόνια αξιοπρεπούς ανάπτυξης, όλοι οι δείκτες υποδηλώνουν ότι η ευρωπαϊκή οικονομία επιβραδύνεται, αν και δεν οδηγείται σε ύφεση. Ο σύνθετος leading δείκτης του ΟΟΣΑ για την Ευρώπη, ο οποίος καταρτίζει τα οικονομικά στοιχεία που προβλέπουν την ανάπτυξη του ΑΕΠ, βρίσκεται στο χαμηλότερο επίπεδο από το 2012, από τα ζενίθ της κρίσης του ευρώ. Ο δείκτης μεταποίησης, ο οποίος καταγράφει την επιχειρηματική δραστηριότητα και τις συνθήκες, έχει υποχωρήσει τόσο στην ευρωζώνη όσο και στην παγκόσμια οικονομία στο μεγαλύτερο μέρος του 2018. Τώρα, το ΔΝΤ έχει αναθεωρήσει προς τα κάτω τις οικονομικές του προβλέψεις για την ευρωζώνη και την παγκόσμια ανάπτυξη.
Σε ένα μεγάλο βαθμό, η Κίνα και οι ΗΠΑ ηγούνται της επιβράδυνσης στην παγκόσμια οικονομία. Η κινεζική κυβέρνηση σταδιακά μεταφέρει το αναπτυξιακό μοντέλο της Κίνας μακριά από τις εξαγωγές και τις επενδύσεις που τροφοδοτούνται με πίστωση, προς την εσωτερική κατανάλωση. Αυτή η δύσκολη διαδικασία αναμένεται να μειώσει την ανάπτυξη, η οποία ήταν ιδιαίτερα υψηλή για μια χώρα μεσαίων εισοδημάτων. Θα μειώσει την κινεζική ζήτηση για εισαγωγές.
Η κυβέρνηση Trump έχει μειώσει τους φόρους, όπως υποσχέθηκε στους ψηφοφόρους και στο Ρεπουμπλικανικό κόμμα -μια δημοσιονομική τόνωση την οποία η αμερικανική οικονομία δεν χρειαζόταν. Η Federal Reserve έχει ως εκ τούτου συνεχίσει να αυξάνει τα επιτόκια, περιορίζοντας την επίδραση των κινήτρων στην αμερικανική οικονομία και αυξάνοντας την αξία του δολαρίου. Η αμερικανική ζήτηση για ξένα αγαθά και υπηρεσίες, και το εμπορικό έλλειμμα, αυξήθηκαν. Ο Trump λοιπόν παρείχε ένα πρόγραμμα τόνωσης της οικονομίας στον κόσμο, το οποίο τώρα έχει κάνει την πορεία του.
Για τον κόσμο, η επιβράδυνση είναι μια επιστροφή στην κανονικότητα. Για την Ευρώπη, σημαίνει άσχημα νέα. Τα τελευταία πέντε χρόνια η ευρωζώνη έχει αναπτυχθεί κατά μέσο όρο 1,9%. Η επέκταση οφείλεται κυρίως στην ισχυρότερη εγχώρια ζήτηση (δείτε διάγραμμα 1), που τροφοδοτήθηκε από την κατάρρευση των πετρελαϊκών τιμών, η οποία αύξησε τα πετρελαϊκά εισοδήματα των καταναλωτών, και από μια λιγότερο περιοριστική δημοσιονομική πολιτική και πιο επιθετική νομισματική χαλάρωση από την ΕΚΤ.
Αλλά τα πέντε προηγούμενα χρόνια, η ευρωζώνη ακολούθησε το αναπτυξιακό μοντέλο της Γερμανίας, με βάση τις εξαγωγές: μεταξύ 2008-2013, η μόνη σημαντική πηγή της ευρωπαϊκής ανάπτυξης ήταν οι καθαρές εξαγωγές, που αυξήθηκαν 0,5% ετησίως κατά μέσο όρο (Βλέπε Γράφημα 1). Ως αποτέλεσμα, το πλεόνασμα τρεχουσών συναλλαγών της ευρωζώνης αυξήθηκε στο περισσότερο από 4% του ΑΕΠ -και παρέμεινε εκεί παρά την πρόσφατη περίοδο ισχυρής εγχώριας ανάπτυξης. Μια επιβράδυνση της παγκόσμιας οικονομίας, ιδιαίτερα σε τόσο σημαντικούς εμπορικούς εταίρους όπως τις ΗΠΑ και την Κίνα, θα πλήξουν ως εκ τούτου την Ευρώπη δυσανάλογα σκληρά.
Σε πολιτικό επίπεδο, το 2019 υπόσχεται να είναι ένα κρίσιμο έτος για την Ευρώπη. Στη Γαλλία τα ποσοστά δημοτικότητας του προέδρου Emmanuel Macron έχουν βυθιστει. Και το κίνημα διαμαρτυρίας με τα κίτρινα γιλέκα προκαλεί οικονομική αναταραχή. Εάν η οικονομική επιβράδυνση σημαίνει ότι τα πιθανά οφέλη των μεταρρυθμίσεων Macron δεν γίνονται αμέσως αισθητά από τους ψηφοφόρους, μπορεί να υπάρξει σοβαρή πολιτική αντίσταση σε οποιαδήποτε περαιτέρω μεταρρύθμιση επιχειρήσει.
Εάν το Brexit προχωρήσει όπως είναι προγραμματισμένο, θα συμπέσει με μια οικονομική επιβράδυνση στην Ευρώπη. Οι καταστροφικές επιπτώσεις του στην οικονομία του Ηνωμένου Βασιλείου επομένως, θα είχει περισσότερο ορατές από ό,τι ήταν τα τελευταία δύο χρόνια. Όταν γραφόταν αυτό, οποιαδήποτε έκβαση είναι πιθανή, από ένα Brexit χωρίς συμφωνία μέχρι και καθόλου Brexit. Ο John Springford του CER υπολογίζει ότι η απόφαση για το Brexit έχει ήδη αφήσει το σημάδι της στη βρετανική οικονομία, αφήνοντάς την πιο μικρή κατά 2% σε σχέση με το εάν ψήφιζαν υπέρ της παραμονής. Αλλά η ισχυρή ανάπτυξη στην Ευρώπη και παγκοσμίως, κάλυψε το οικονομικό πλήγμα.
Η Γερμανία συνέχισε να αναπτύσσεται το 2018, αλλά με βραδύτερο ρυθμό, τον χαμηλότερο εδώ και χρόνια, και ενισχύεται από μια μεγάλη αύξηση του εργατικού δυναμικού. Σε βάση ΑΕΠ προς εργαζόμενο, αυξήθηκε μόλις 0,2%. Η αισιοδοξία στον γερμανικό μεταποιητικό τομέα εξασθενεί σύμφωνα με την έρευνα του Ifo και η ανάπτυξη της βιομηχανικής παραγωγής και ο κύκλος εργασιών, εξασθενούν. Ωστόσο, από όλα τα κράτη-μέλη της ευρωζώνης, η Γερμανία είναι σε καλύτερη θέση ν αντιμετωπίσει μια οικονομική επιβράδυνση, καθώς οι μισθοί αυξάνονται, η ανεργία είναι πολύ χαμηλή και η κυβέρνηση ξοδεύει το πλεόνασμα του προϋπολογισμού της σε προεκλογικές υποσχέσεις.
Η λαϊκιστική κυβέρνηση της Ιταλίας στο μεταξύ, εστιάζει σε αναδιανεμητικες πολιτικές, όπως τη μείωση της ηλικίας συνταξιοδότηση και την εισαγωγή ενός βασικού μισθού. Παραβλέπει μέτρα που θα μπορούσαν να τονώσουν την οικονομία της χώρας, όπως τις μεταρρυθμίσεις στη δικαιοσύνη και στην εκπαίδευση, και στη γραφειοκρατία. Ή την ενίσχυση των ευάλωτων τραπεζών της Ιταλίας και την διευθέτηση του θέματος των επισφαλών δανείων που ακόμη επιβαρύνουν τους ισολογισμούς των τραπεζών. Μια ύφεση στην Ευρώπη θα έπληττε άσχημα την Ιταλία, πιθανώς προκαλώντας την κλιμάκωση από την πλευρά της κυβέρνησης, της αντι ευρωπαϊκής και αντί-μεταναστευτικής πολιτικής της.
Οι εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα λάβουν χώρα το Μάιο του 2019. Οι λαϊκιστές από τη δεξιά και την αριστερά, οι οποίοι περιφρονούν τις αξίες της ΕΕ, είναι πιθανό να τα πάνε καλύτερα από ποτέ. Τα συστημικά κόμματα θα λάβουν ακόμη λιγότερες ψήφους, εν τω μέσω μιας οικονομικής επιβράδυνσης.
Παρά την οικονομική επιβράδυνση, η ΕΚΤ έχει τερματίσει το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης, στο πλαίσιο του οποίου έχει αγοράσει assets αξίας 2,6 τρις. Ευρώ, κυρίως κρατικά ομόλογα. Η προσπάθειά της να “εξομαλύνει” τη νομισματική της πολιτική -αν και δεν υπήρξε τίποτα ασυνήθιστο σε ό,τι αφορά τη μείωση των επιτοκίων ή την αγορά μακροχρόνιων assets- έρχεται εν τω μέσω της μείωσης του πληθωρισμού και της εξασθένισης των οικονομικών προοπτικών.
Η Ευρώπη θα πρέπει να αρχίσει να αντιμετωπίζει την επιβράδυνση. Πρώτον, η ΕΚΤ πρέπει να προετοιμαστεί για περαιτέρω πτώση του πληθωρισμού. Αν και σταμάτησε το ευρύ πρόγραμμά της αγοράς assets πρόωρα, αν το άρχιζε εκ νέου θα έπληττε την αξιοπιστία της. Αντιθέτως, η ΕΚΤ θα πρέπει να δεσμευτεί να διατηρήσει τα επιτόκια χαμηλά για περισσότερο διάστημα. Η καλύτερη προσέγγιση θα ήταν να ανακοινώσει έναν προσωρινό στόχο για το επίπεδο των τιμών, κάτι που υποστήριζε εδώ και πολύ καιρό το CER. Στο πλαίσιο μιας τέτοιας πολιτικής, η ΕΚΤ θα άλλαζε τον στόχο της για τον πληθωρισμό από “κοντά αλλά χαμηλότερα του 2%” ετησίως σε 2% για -ας πούμε- πέντε χρόνια. Εάν ο πληθωρισμός συνέχιζε να υποχωρεί, η ΕΚΤ θα δεσμευόταν να χαλαρώσει τη μελλοντική νομισματική πολιτική -υπερθερμαίνοντας ελαφρώς την οικονομάι προκειμένου να ξεπεράσει τον πληθωρισμό από το 2% και να αναπληρώσει το χαμένο έδαφος. Εάν εφαρμοζόταν μια τέτοια πολιτική, η ΕΚΤ δεν θα επιθυμούσε να αυξήσει τα επιτόκια σύντομα: τα τελευταία πέντε χρόνια, ο πληθωρισμός της ευρωζώνης διαμορφωνόταν κατά μέσο όρο χαμηλότερα του 1% (Δείτε Διάγραμμα 2).
Δεύτερον, η ευρωζώνη θα πρέπει να αναγνωρίσει το προ-κυκλικό bias του δημοσιονομικού της πλαισίου, και να το διορθώσει. Οι δημοσιονομικοί κανόνες της Ευρώπης δεν επιτρέπουν αρκετά προγράμματα τόνωσης σε μια ύφεση, και επιτρέπουν επίσης πολλές δαπάνες στη διάρκεια μιας άνθισης. Επιπλέον, οι κανόνες αποτυγχάνουν να προστατεύσουν τις επενδυτικές δαπάνες, οι οποίες είναι συνήθως οι πρώτες που μειώνονται σε μια ύφεση. Και η μέθοδος της ευρωζώνης για τον υπολογισμό των δημοσιονομικών ορίων είναι από μόνη της προκυκλική: οι προσωρινές επιβραδύνσεις ερμηνεύονται ως μόνιμα χαμηλότερη ανάπτυξη, περιορίζοντας την ελευθερία των κυβερνήσεων να δώσουν μια ώθηση. Μια αναδιοργάνωση των δημοσιονομικών κανόνων για την προστασία των επενδυτικών δαπανών και για την θέσπιση ισχυρών αντί-κυκλικών πολιτικών, θα βοηθούσαν να αντιμετωπιστεί η τρέχουσα ύφεση.
Η Ευρώπη δεν θα πρέπειι να εφησυχάζει: οι πληγές που προκλήθηκαν από την τελευταία οικονομική κρίση δεν έχουν γιατρευτεί εντελώς, ενώ τα μέσα για την καταπολέμηση της επικείμενης επιβράδυνσης, είναι περιορισμένα. Η Ευρώπη θα πρέπει να αντιμετωπίσει αυτή την ύφεση νωρίς και επιθετικά για να αποφύγει περαιτέρω πολιτική ζημιά στο ευρωπαϊκό project.
Μπορείτε να δείτε το κείμενο εδώ: https://www.cer.eu/publications/archive/bulletin-article/2019/how-combat-europes-economic-slowdown
