Μια απόφαση που έχει εξαιρετικά υψηλή νομική σημασία, αφού ξεπερνά τον τύπο και το γράμμα του νόμου για να εισέλθει στην ουσία και να δώσει καρπούς ζωής σε μια οικογένεια χτυπημένη από τη μοίρα, Το Εφετείο Αθηνών, ανοίγει τον δρόμο σε γυναίκα να γίνει μητέρα χωρίς την ύπαρξη συμβολαιογραφικού εγγράφου.
Η απόφαση με θεμέλιο λίθο την ευαισθησία των Ελλήνων δικαστικών λειτουργών, αξιοποιεί την εξέλιξη της ιατρικής επιστήμης ανοίγοντας τον δρόμο για τη μεταθανάτια γονιμοποίηση ακόμα και χωρίς την συμβολαιογραφική πράξη που ηταν νομικά απαραίτητη για να συμβεί αυτό.
Το Εφετείο της Αθήνας, με πρόεδρο την Ιωάννα Μαργέλου – Μπουλταδάκη και μέλη, τις Γεωργία Θεοδωράκη και Αριστέα Ρουσέα, ανατρέποντας την πρωτόδικη απόφαση επέτρεψε σε μία γυναίκα να γίνει μητέρα, με γενετικό υλικό του συζύγου της, ο οποίος στο μεταξύ είχε αποβιώσει, παρά το γεγονός ότι δεν υπήρχε η τυπική προϋπόθεση που ορίζει ο νόμος, περί συμβολαιογραφικού εγγράφου.
Απόρριψη
Σύμφωνα με το ρεπορτάζ της Μίνας Μουστάκα στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ, το Πολυμελές Πρωτοδικείο της Αθήνας είχε απορρίψει την αίτηση της γυναίκας, με την οποία ζητούσε να προβεί σε τεχνητή (εξωσωματική) γονιμοποίηση, μετά τον θάνατο του συζύγου της, με χρήση του κρυοσυντηρημένου γενετικού του υλικού. Το πρωτοβάθμιο δικαστήριο είχε απορρίψει την αίτηση για μεταθανάτια γονιμοποίηση γιατί δεν υπήρχε το απαιτούμενο συμβολαιογραφικό έγγραφο.
Η γυναίκα προσέφυγε στο Εφετείο και τρεις γυναίκες δικαστικοί λειτουργοί προσέγγισαν διαφορετικά την υπόθεση λαμβάνοντας υπόψιν συγκεκριμένα περιστατικά:
– Ο θάνατος του συζύγου, η προϋπάρχουσα ασθένειά του, η διακαής διάθεση του ζεύγους για την απόκτηση παιδιών, η ύπαρξη έγγραφης συναίνεσης του ζεύγους στην κρυοσυντήρηση και κατάψυξη του σπέρματος του συζύγου ακόμη και μετά τον θάνατό του για χρησιμοποίηση σε εξωσωματική γονιμοποίηση με γενετικό υλικό της συζύγου του και η έλλειψη νομικών γνώσεων των συζύγων.
Έτσι, κατέληξαν πως «αβίαστα συνάγεται ότι η αληθής βούληση του θανόντος συζύγου και της ίδιας της αιτούσας ήταν η χρησιμοποίηση των μη αναλωθέντων κρυοσυντηρημένων σπερμάτων του να γίνει μετά τον θάνατό του, οποτεδήποτε ζητηθεί από τη γυναίκα του για εξωσωματική γονιμοποίηση με το δικό της γενετικό υλικό». Όσο για την έλλειψη του συμβολαιογραφικού εγγράφου, οι δικαστικοί λειτουργοί έκριναν ότι «οφείλεται σε δικαιολογημένη άγνοιά τους, προϋπόθεση την οποία αν γνώριζαν είναι βέβαιο ότι θα είχαν τηρήσει».
Ολόκληρη η απόφαση (ΕφΑθ 5887/2018)
«Η κρινόμενη έφεση έχει ασκηθεί νομότυπα και εμπρόθεσμα και για το παραδεκτό της άσκησής της, αντίγραφό της έχει κοινοποιηθεί στον Εισαγγελέα Εφετών Αθηνών (βλ. τη με αριθμό 23175Γ’/5-2-2018 έκθεση επίδοσης της δικαστικής επιμελήτριας της περιφέρειας του Εφετείου Αθηνών …) και έχει καταβληθεί το νόμιμο παράβολο (άρθρα 748 παρ. 2 και 495 παρ. 4 εδ. δ’ ΚΠολΔ).
Επομένως η έφεση πρέπει να γίνει τυπικά δεκτή και να ερευνηθεί περαιτέρω, κατά την ίδια παραπάνω διαδικασία, με την οποία δίκασε και το πρωτοβάθμιο Δικαστήριο.
Το δικαίωμα στην αναπαραγωγή είναι συνταγματικά κατοχυρωμένο και κατά την ορθότερη άποψη, αποτελεί μια ειδικότερη έκφανση του δικαιώματος της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας [Θ. Παπαχρίστου, Εγχειρ. Οικογενειακού Δικαίου (2005), 215, στον ΑΚ Γεωργιάδη/Σταθόπουλου VIΙΙ2 (2007), Εισαγ. Παρατ. στα άρθρα 1455 – 1460, αριθ. 21], που προστατεύεται από τη διάταξη του άρθρου 5 § 1 του Συντάγματος. Βέβαια, η παρεχόμενη συνταγματική προστασία είναι σχετική, αφού το Σύνταγμα ορίζει ότι «καθένας έχει δικαίωμα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του …, εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώματα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγμα και τα χρηστά ήθη».
Τίθενται, λοιπόν, περιορισμοί στο δικαίωμα της απόκτησης απογόνων με τεχνητή γονιμοποίηση σε τρεις περιπτώσεις
- α) στη μεταθανάτια γονιμοποίηση,
- β) στην τεχνητή γονιμοποίηση άγαμων μοναχικών γυναικών και γ) στη χρησιμοποίηση «παρένθετης» κυοφόρου γυναίκας.
Ειδικότερα, στην πρώτη περίπτωση, ο περιορισμός προβλέπεται στο άρθρο 1457 ΑΚ και συνίσταται στο ότι ο σύζυγος, ο οποίος πάσχει από ασθένεια με πιθανό κίνδυνο στειρότητας ή με κίνδυνο θανάτου και επιθυμεί να συναινέσει στη μεταθανάτια γονιμοποίηση του κρυοσυντηρηθέντος γεννητικού του υλικού με αυτό της συζύγου του, ώστε αυτή να αποκτήσει τέκνο μετά το θάνατό του, πρέπει τη συναίνεσή του αυτή να την υποβάλει στο συμβολαιογραφικό τύπο για να υπάρχει πλήρης διασφάλιση για τη σοβαρότητα της σχετικής βούλησης του άνδρα για μια πράξη που θα γίνει όταν αυτός δε θα υπάρχει πια, έτσι ώστε να προκύπτει η αληθινή βούλησή του για υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, όχι μόνο όσο ο ίδιος ζει, αλλά και σε χρόνο μετά το θάνατό του.
Επομένως, ο νομοθέτης ενέκρινε ως πλέον ασφαλές στοιχείο για την αναζήτηση της αληθινής βούλησης του συζύγου στη μεταθανάτια γονιμοποίηση την τήρηση του συμβολαιογραφικού εγγράφου. Τούτο, όμως, δε σημαίνει ότι ο νομοθέτης ήθελε να αποκλείσει το Δικαστήριο από την αναζήτηση της αληθούς βούλησης του συζύγου στη μεταθανάτια γονιμοποίηση κατ’ άλλο ασφαλή τρόπο, άλλως, η παρέμβαση του Δικαστηρίου θα ήταν μόνο διαπιστωτική και τούτο δε συνάγεται ότι ήθελε ο νομοθέτης».
Η περίπτωση
«Στην προκειμένη περίπτωση, η αιτούσα με την ένδικη αίτηση, επικαλούμενη ότι βρισκόταν σε ηλικία φυσικής ικανότητας αναπαραγωγής και ότι ο αποθανών σύζυγός της ………, προ του θανάτου του και αφότου διαγνώσθηκε με καρκίνο και ο κίνδυνος να υποστεί σοβαρές βλάβες το σπέρμα του ή να πεθάνει ήταν υπαρκτός, παρέδωσε το σπέρμα του για κρυοσυντήρηση και συναίνεσε εγγράφως στη μεταθανάτια γονιμοποίησή του, με σκοπό να γονιμοποιηθεί εξωσωματικώς με το δικό της γεννητικό υλικό μετά το θάνατό του, ο οποίος επήλθε στις 8-1-2014, ζήτησε να της παρασχεθεί η άδεια να προβεί σε τεχνητή (εξωσωματική) γονιμοποίηση μετά το θάνατό του, με χρήση του κρυοσυντηρημένουγεννητικού του υλικού, προκειμένου να κυοφορήσει τέκνο ή τέκνα σε περίπτωση πολύδυμης κύησης.
Το Πρωτοβάθμιο Δικαστήριο με την εκκαλουμένη απόφασή του απέρριψε την αίτηση ως μη νόμιμη, δεχόμενο ότι η συναίνεση του συζύγου της αιτούσας για μεταθανάτια γονιμοποίηση δεν δόθηκε με συμβολαιογραφικό έγγραφο. Κατά της απόφασης αυτής παραπονείται ήδη η αιτούσα με την κρινόμενη έφεσή της για τους εκτιθέμενους σε αυτή λόγους, που ανάγονται σε εσφαλμένη ερμηνεία του νόμου και ζητεί την εξαφάνιση αυτής, με σκοπό να γίνει δεκτή η ένδικη αίτηση ως προς το άνω αίτημα της.
Από την ένορκη κατάθεση της μάρτυρος που περιέχεται στα ταυτάριθμα με την εκκαλουμένη πρακτικά συνεδρίασης του πρωτοβάθμιου Δικαστηρίου και τα έγγραφα που η αιτούσα και ήδη εκκαλούσα μετ’ επικλήσεως επαναπροσκομίζει, αποδείχθηκα να ακόλουθα: Η αιτούσα είχε συνάψει γάμο με τον ήδη θανόντα στις 14-10-2015 σύζυγό της … στις 29-9-2012. Από την αρχή της έγγαμης συμβίωσής τους κατέβαλλαν προσπάθειες για απόκτηση τέκνου και επειδή τούτο δεν κατέστη εφικτό, συναποφάσισαν να αποκτήσουν τέκνο με τη διαδικασία της εξωσωματικής γονιμοποίησης.
Όμως το Σεπτέμβριο του έτους 2012 ο σύζυγος διαγνώστηκε με καρκίνωμα του ορθού και έπρεπε να υποβληθεί σε ριζική ακτινοχημειοθεραπεία. Επειδή, όμως, η αιτούσα και ο σύζυγός της, επιθυμούσαν διακαώς να αποκτήσουν τέκνο και κατά σύσταση των θεραπόντων ιατρών του συζύγου, η εξωσωματική γονιμοποίηση θα ήταν εφικτή μόνο με την κρυοσυντήρησητου σπέρματός του, ο τελευταίος στις 14-12-2012 και 19-12-2012, ήτοι πριν την έναρξη της ακτινοχημειοθεραπείας, παρέδωσε σε Τράπεζα Κρυοσυντήρησης τέσσερα (4) δείγματα του σπέρματός του για να κρυοσυντηρηθούν και να γονιμοποιηθούν με το γεννητικό υλικό της αιτούσας συζύγου του.
Εν τω μεταξύ, επειδή η υγεία του συζύγου επιδεινώθηκε και έπρεπε να υποβληθεί σε νέα χημειοθεραπεία και ο κίνδυνος θανάτου του ήταν υπαρκτός, οι δύο σύζυγοι εμφανίστηκαν στο Κέντρο Εξωσωματικής Αθηνών «…» και παρέδωσαν τα κρυοσυντηρηθέντα σπέρματα του συζύγου για να καταψυχθούν, ώστε να χρησιμοποιηθούν όποτε ζητηθούν, ακόμη και μετά το θάνατο του συζύγου, όπως αμφότεροι δήλωσαν ενυπόγραφα στο από 8-1-2014 έντυπο του εν λόγω Κέντρου.
Ακολούθως, η αιτούσα στις 13-1-2014 και στις 7-5-2015 υποβλήθηκε σε δύο προσπάθειες εξωσωματικής γονιμοποίησης, αναλίσκοντας τα δύο από τα τέσσερα κρυοσυντηρηθέντα σπέρματα του συζύγου, με τις οποίες επιτεύχθηκε κύηση, πλην όμως, δεν απέδωσαν, καθόσον οι κυήσεις παλινδρόμησαν. Εν τω μεταξύ η κατάσταση της υγείας του συζύγου είχε επιδεινωθεί έτι περαιτέρω και στις 24-4-2014 διαγνώσθηκε μετάσταση του καρκίνου στο ήπαρ και εν τέλει αποβίωσε στις 14-10-2015».
Το σκεπτικό
«Λαμβανομένων τούτων υπόψη και συγκεκριμένα:
- α) του θανάτου του συζύγου,
- β) της αποδεδειγμένης προϋπάρχουσαςασθένειας του συζύγου με κίνδυνο στειρότητας ή κίνδυνο θανάτου,
- γ) της διακαούς διάθεσης του ζεύγους για απόκτηση τέκνων,
- δ) της ύπαρξης έγγραφης συναίνεσης του ζεύγους στην κρυοσυντήρηση και κατάψυξη του σπέρματος του συζύγου ακόμη και μετά το θάνατό του, για χρησιμοποίηση σε εξωσωματική γονιμοποίηση με το γεννητικό υλικό της συζύγου, που τέθηκε ενυπόγραφα από τους συζύγους σε προδιατυπωμένο έντυπο του Κέντρου Εξωσωματικής Αθηνών, ενώπιον της μάρτυρος και αρμόδιας υπαλλήλου του Κέντρου ……… και
- ε) της έλλειψης νομικών γνώσεων των συζύγων, αβίαστα συνάγεται ότι η αληθής βούληση του θανόντος συζύγου της αιτούσας και της ίδιας, ήταν η χρησιμοποίηση των μη αναλωθέντων κρυοσυντηρημένων σπερμάτων του να γίνει και μετά το θάνατό του, οποτεδήποτε ζητηθεί απ’ αυτήν για εξωσωματική γονιμοποίηση με το δικό της γεννητικό υλικό, η δε μη ύπαρξη συμβολαιογραφικού εγγράφου οφείλεται σε δικαιολογημένη άγνοιά τους, προϋπόθεση, την οποία, αν γνώριζαν, είναι βέβαιο ότι θα είχαν τηρήσει. Κατά συνέπεια, σύμφωνα με τα στη μείζονα σκέψη αναφερόμενα, η αίτηση δεν έπασχε από έλλειψη νομιμότητας και έπρεπε να γίνει δεκτή ως βάσιμη και κατ’ ουσίαν.
Το πρωτοβάθμιο Δικαστήριο, όμως, που έκρινε αντίθετα, έσφαλε ως προς την ερμηνεία και εφαρμογή του νόμου και πρέπει η έφεση να γίνει δεκτή κατά τον πρώτο βάσιμο λόγο της, ενώ παρέλκει η έρευνα του δεύτερου και τελευταίου λόγου αυτής. Ακολούθως, πρέπει να εξαφανιστεί η εκκαλούμενη απόφαση και, αφού κρατηθεί η υπόθεση και εκδικασθεί κατ’ ουσίαν, πρέπει να γίνει δεκτή η αίτηση ως κατ’ ουσίανβάσιμη και να επιτραπεί στην αιτούσα, με την παροχή της αιτούμενης άδειας, να προβεί σε τεχνητή (εξωσωματική) γονιμοποίηση μετά το θάνατο του συζύγου της, ο οποίος επήλθε στις 14-10-2015, με χρήση του γεννητικού του υλικού με το δικό της, με σκοπό να κυοφορήσει τέκνο ή τέκνα του, που ο θανών σύζυγός της και η αιτούσα επιθυμούσαν να αποκτήσουν. Τέλος, πρέπει, να διαταχθεί η επιστροφή στην αιτούσα του παραβόλου που κατέβαλε για την άσκηση της έφεσης, κατ’ άρθρο 495 παρ. 4 εδ. δ’ ΚΠολΔ.
ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ ΑΥΤΟΥΣ
Δέχεται τυπικά και κατ’ ουσίαν την έφεση κατά της υπ’ αριθ. 508/2016 οριστικής απόφασης του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Αθηνών. Εξαφανίζει την ως άνω εκκαλούμενη απόφαση. Κρατεί και δικάζει κατ’ ουσίαν την από 23-5-2016 αίτηση.
Δέχεται αυτήν κατ’ ουσίαν.
Επιτρέπει στην αιτούσα να προβεί σε τεχνητή (εξωσωματική) γονιμοποίηση μετά το θάνατο του συζύγου της …, ο οποίος επήλθε στις 14-10-2015, με χρήση του γεννητικού του υλικού με το δικό της, ώστε η αιτούσα να κυοφορήσει τέκνο ή τέκνα του, που ο θανών σύζυγός της και η αιτούσα επιθυμούσαν να αποκτήσουν».
