Επρόκειτο για την πιο κρίσιμη φάση της Μεγάλης Ιδέας…
Αλήθεια ποια Συνθήκη «απέτρεψε να εφαρμοστεί εκ νέου» με την υπογραφή του «μνημονίου συνεργασίας» με την κυβέρνηση της Λιβύης o Ερντογάν; Η αναθεωρητική εξωτερική πολιτική των Τούρκων προκύπτει μέσα από ιστορικές διαστρεβλώσεις και φληναφήματα προς άγραν εντυπώσεων. Φυσικά, σε ό,τι αφορά τα ελληνοτουρκικά, η μοναδική συνθήκη εν ισχύι είναι αυτή της Λωζάνης. Ας δούμε, όμως, τι προέβλεπε η συμφωνία στις Σέβρες, καθώς και το ιστορικό πλαίσιο.
Ο αποικιακός ανταγωνισμός των ευρωπαϊκών μεγάλων δυνάμεων, που είχε κλιμακωθεί τις τελευταίες δύο δεκαετίες του 19ου αιώνα και είχε καταλήξει στη διανομή του πλανήτη, οξύνθηκε επικίνδυνα στις αρχές του 20ού. Πήρε τη μορφή διεκδικήσεων αλλά και διείσδυσης στις οικονομικά ασθενέστερες χώρες.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο διαμορφώθηκε η εξωτερική πολιτική του Ελευθερίου Βενιζέλου, που αμέσως μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, εν όψει της υπογραφής συνθήκης ειρήνης με την Τουρκία, άρχισε να έχει επαφές στο εξωτερικό και πέτυχε σε μεγάλο βαθμό, την ικανοποίηση των ελληνικών αιτημάτων.
Η Ελλάδα είχε προσέλθει στη Συμμαχία της Αντάντ (1917) και προσδοκούσε τα μεγαλύτερα δυνατά οφέλη. Είχε, βέβαια, ιστορικά αμάχητες εθνικές διεκδικήσεις στη δυτική Μικρασία, όπου διαβιούσαν συμπαγείς ελληνικοί πληθυσμοί από χιλιετίες. Επειδή όμως την περιοχή είχαν διανείμει οι μεγάλοι Σύμμαχοι, βασιζόταν στην καλή τους θέληση για την ανάκτηση των εδαφών. Χρειαζόταν πραγματικά τόλμη και αισιοδοξία, που διέθετε η τότε η ελληνική κυβέρνηση, για να στηρίζει τις ελπίδες της σε τέτοιου είδους συμμαχίες. Επρόκειτο για την πιο κρίσιμη φάση της Μεγάλης Ιδέας. Ως εκ τούτου, κύριο διπλωματικό ορόσημο απετέλεσε η συνθήκη των Σεβρών (1920).
Προς τη Συνθήκη των Σεβρών
Η ανακωχή που τερμάτιζε των πόλεμο Αντάντ – Τουρκίας υπογράφτηκε το 1918, πάνω στο βρετανικό σκάφος «Αγαμέμνων», που ήταν αγκυροβολημένο στο λιμάνι του Μούδρου της Λήμνου. Εκεί αποδέχτηκε ο σουλτάνος τους όρους που υπαγόρευσε ο Βρετανός Αντιναύαρχος Αρθουρ Κάλθροπ.
Κατόπιν, οι Ελληνες, προεξάρχοντος του πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου, έσπευσαν να υποβάλουν υπόμνημα με τα αιτήματά τους, στο Συμβούλιο των Τεσσάρων Μεγάλων (Αγγλία, Γαλλία, Αμερική, Ιταλία), στις 17/30 Δεκεμβρίου 1918. Το υπόμνημα ήταν βασισμένο σε μια θέση: την παρουσία ελληνικών πληθυσμών στη Μικρασία. Η Ελλάς δεν πηγαίνει εκεί που της λείπει εθνολογική βάσις, δήλωνε ο Βενιζέλος.
Υστερα από μακρές διαπραγματεύσεις, λοιπόν, υπογράφηκε στο δημαρχείο των Σεβρών, προαστίου του Παρισιού, από τα ενδιαφερόμενα μέρη η ομώνυμη συνθήκη, η οποία θα τερμάτιζε συμβατικά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η συνθήκη όμως άφηνε πολλές εκκρεμότητες για να λυθούν με νέες διαπραγματεύσεις ή με τη δύναμη των όπλων. Ετσι, αμέσως μετά την υπογραφή της πολλοί από τους υπογράψαντες επεδίωξαν την αναθεώρησή της.
Από την οθωμανική πλευρά, η συνθήκη σήμαινε διάλυση, αφού οι Τούρκοι έχαναν όλα τα αραβικά εδάφη, τον Πόντο, την Αρμενία, το Κουρδιστάν, την Κιλικία, την Αττάλεια, τη Σμύρνη, την Ανατολική Θράκη, τα Στενά, τη Δωδεκάνησο, την Ιμβρο και την Τένεδο. Επίσης, η Κύπρος προσαρτιόταν στην Αγγλία.
Από την ελληνική πλευρά, η ίδια συνθήκη αποτέλεσε τη μεγαλύτερη διπλωματική επιτυχία, η χώρα μας αποκτούσε το μεγαλύτερο μέρος της Ανατολικής Θράκης (την Κωνσταντινούπολη και τα Στενά κρατούσαν οι Σύμμαχοι), την Ιμβρο και την Τένεδο, τα Δωδεκάνησα (πλην της Ρόδου, την έπαιρναν οι Ιταλοί), επισημοποιούνταν η ελληνική κυριαρχία στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, ενώ η Ελλάδα θα διατηρούσε για πέντε χρόνια την κατοχή και τη διοίκηση της Σμύρνης και της γύρω περιοχής. Υστερα από την περίοδο αυτή θα μπορούσαν οι κάτοικοί της με δημοψήφισμα να αποφασίσουν την προσάρτηση ή όχι στην Ελλάδα.
Τέλος, οι Ευρωπαίοι εξασφάλιζαν ελεύθερη διέλευση στα Στενά, αποκτούσαν σφαίρες επιρροής σε Νοτιοδυτική Μικρασία (Ιταλοί), Κιλικία (Γάλλοι) και Μοσούλη (Αγγλοι) και διατηρούσαν τις λεγόμενες διομολογήσεις, δηλαδή το καθεστώς αποικιακής εκμετάλλευσης και ετεροδικίας.
Ετσι, η Συνθήκη των Σεβρών περιόριζε την Τουρκία στη Βόρεια και Κεντρική Ανατολία, από την ελληνική ζώνη της Σμύρνης έως τα αρμενικά σύνορα. Και από την ιταλογαλλική ζώνη κατοχής έως τη Σινώπη.
Βέβαια, μόνο οι Ελληνες αγωνίστηκαν για να επιβάλουν τους όρους της, με αποτέλεσμα να υπάρξει η πιο βραχύβια συνθήκη από όσες σφράγισαν τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. «Πιο εύθραστη από την πορσελάνη των Σεβρών», όπως είπε Γάλλος πολιτικός.
Από τις Σέβρες στη Λωζάνη
Η επιστροφή του Κωνσταντίνου δημιούργησε νέα κατάσταση στο εσωτερικό της χώρας και στο μικρασιατικό μέτωπο. Το κυριότερο, όμως, είναι ότι προκάλεσε μεγάλη αλλαγή στη γαλλική και ιταλική πολιτική απέναντι στη χώρα μας και στη δημιουργία νέου κλίματος στις αγγλοελληνικές σχέσεις.
Η υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών έγινε με δυσκολίες και στηρίχτηκε σε εύθραυστες ισορροπίες. Οι επαφές του Βενιζέλου έπαιξαν επίσης ρόλο. Η νοεμβριανή αλλαγή στην Ελλάδα, οι ενδοσυμμαχικές διαφωνίες που οξύνθηκαν και η εσωτερική αντιπολίτευση στους «φιλελληνικούς» προσανατολισμούς του Λόιδ Τζορτζ, οδήγησαν σε αρνητικές εξελίξεις για τα ελληνικά συμφέροντα. Τα πολεμικά γεγονότα ως τη Συνθήκη της Λωζάνης είναι γνωστά.
Η Διδώ Σωτηρίου στο βιβλίο της «Η Μικρασιατική Καταστροφή και η Στρατηγική του Ιμπεριαλισμού στην Ανατολική Μεσόγειο» τα περιγράφει λεπτομερώς. Στην Τουρκία ξεκίνησαν οι οκτάμηνες διαπραγματεύσεις που κατέληξαν στη Συνθήκη της Λωζάνης (24 Ιουλίου 1923), διαμορφώνοντας τον κόσμο μας μέχρι σήμερα.
Το παρόν άρθρο βασίστηκε σε πληροφορίες που αντλήθηκα από το βιβλίο «Θέματα νεότερης και σύγχρονης Ιστορίας από τις πηγές», του ΟΕΔΒ
