To Hνωμένο Βασίλειο καθίσταται από τα ξημερώματα της 1ης Φεβρουαρίου 2020 «τρίτη χώρα» και δεν αποτελεί πλέον Κράτος Μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σε υλοποίηση της Συμφωνίας Αποχώρησης (ΣΑ) που συνήφθη μεταξύ των 27 υπολοίπων Κρατών Μελών και του ΗΒ, βάσει σχετικής πρόνοιας της Ευρωπαϊκής Συνθήκης (ΣΕΕ).
ΗΣυμφωνία υιοθετήθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, υπερψηφίστηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, πέρασε από τις εσωτερικές εθνικές διαδικασίες του ΗΒ και εγκρίθηκε από το Συμβούλιο των Κρατών Μελών με γραπτή διαδικασία στις 30 Ιανουαρίου 2020.
Ως εκ τούτου το ΗΒ παύει να έχει υποχρέωση ορισμού Επιτρόπου στο Κολέγιο των Επιτρόπων (άρα παύει και η σχετική διαδικασία επί παραβάσει που ξεκίνησε μετά την άρνηση Τζόνσον να ορίσει Επίτροπο για την Κομισιόν που ανέλαβε τον Δεκέμβρη), αποσύρει τους 73 Ευρωβουλευτές του και δεν μετέχει πλέον στα όργανα του Συμβουλίου. Βάσει απόφασης του Συμβουλίου από τους 73 ευρωβουλευτές του ΗΒ, οι 26 ανακατανέμονται σε άλλα Κράτη Μέλη και 46 παραμένουν παγωμένες και προορίζονται για μελλοντικές διευρύνσεις. Αναλυτικά επιπλέον Ευρωβουλευτές λαμβάνουν οι (+5), Ισπανία (+5), Ιταλία (+3), Κάτω Χώρες (+3), Ιρλανδία (+2), Σουηδία (+1), Αυστρία (+1), Δανία (+1) +1), Σλοβακία (+1), Κροατία (+1), Εσθονία (+1), Πολωνία (+1) και Ρουμανία (+1). Κανένα κράτος μέλος δεν θα χάσει θέσεις. Το σύνολο των Μελών του ΕΚ μειώνεται ως εκ τούτου στις 705 από 751 (το μέγιστο που ορίζει η ΣΕΕ). Στην πράξη η απόσυρση από τα τρία βασικά όργανα της ΕΕ (αλλά και τα γνωμοδοτικά Επιτροπή των Περιφερειών και Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή) συνεπάγεται πως το ΗΒ δεν θα έχει πλέον κανένα λόγο στη νομοθέτηση, ή στη χάραξη πολιτικής στο Ευρωπαϊκό Επίπεδο. Ειδική πρόνοια έχει ληφθεί για τους υπαλλήλους των οργάνων που έχουν υπηκοότητα Ηνωμένου Βασιλείου: ουδείς απολύεται, αλλά για όποιες τυχόν νέες προσλήψεις ισχύουν τα δεδομένα για τις τρίτες χώρες. Η έξοδος του ΗΒ θα έχει συνέπειες και στην ιεραρχική εξέλιξη των υπαλλήλων που παραμένουν.
Το ΗΒ θα εκπροσωπείται στην ΕΕ με διμερή διπλωματική αποστολή, όπως συμβαίνει για κάθε τρίτη χώρα. Το ίδιο θα ισχύει και για την ΕΕ, η οποία μετέτρεψε την υπάρχουσα αντιπροσωπεία στο ΗΒ, σε διπλωματική αποστολή τρίτης χώρας και όρισε τον πρώτο επικεφαλής.
Σε σχέση με την κατάσταση των πολιτών του ΗΒ στην ΕΕ και της ΕΕ στο ΗΒ, σχετικές πρόνοιες ορίζονται λεπτομερώς στη ΣΑ και άπαντες διατηρούν δικαίωμα διαμονής και οικογενειακής επανένωσης εφόρου ζωής, περιλαμβανομένων και όσων εγκατασταθούν κατά τη μεταβατική περίοδο (τέλος 2020). Οι επιχειρήσεις, οι οργανισμοί, τα πανεπιστήμια και όλοι όσοι έχουν λαμβάνειν κοινοτικά κονδύλια στο πλαίσιο του τρέχοντος πολυετούς προϋπολογισμού θα συνεχίσουν να τα λαμβάνουν με βάση τον κανόνα «Ν+2» (δηλαδή ως και το 2022), καθώς το ΗΒ συμφώνησε να συνεχίσει να πληρώνει τις υποχρεώσεις που ενέχει από το τρέχον ΠΔΠ. Το ΗΒ δεν θα μετάσχει στο ΠΔΠ 2021-27 και το προκύπτον κενό θα αντιμετωπιστεί στις συζητήσεις των 27, αρχής γενομένης από την έκτακτη Σύνοδο Κορυφής της 20ης Φεβρουαρίου.
Σε σχέση με τις μετακινήσεις πολιτών και αγαθών, οι πρόνοιες της μεταβατικής περιόδου παρέχουν απρόσκοπτη συνέχεια της τρέχουσας κατάστασης μέχρι να συνομολογηθεί μια σύμβαση για τη μελλοντική σχέση ή ως το τέλος αυτής (δηλαδή το τέλος του έτους). Η μεταβατική περίοδος θα μπορούσε να επεκταθεί με συμφωνία των δύο μερών. Η εφαρμογή των μεταβατικών διατάξεων υπάγεται στην τελική κρίση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η μεταβατική περίοδος εξασφαλίζει την εφαρμογή της Συμφωνίας της Μεγάλης Παρασκευής για την Ειρήνευση στη Β.Ιρλανδία. Μετά το τέλος αυτής για τη Β.Ιρλανδία θα ισχύει το «backstop», ή η μελλοντική σχέση, αν αυτή έχει συναφθεί πριν το τέλος της μεταβατικής περιόδου ή της όποιας επέκτασής της.
Αντικείμενο της μελλοντικής σχέσης θα είναι πρώτιστα ο καθορισμός του εμπορικού καθεστώτος. Η φιλοδοξία των δύο μερών είναι το ελεύθερο εμπόριο χωρίς δασμούς και ποσοστώσεις. Η πρόσβαση στην κοινή αγορά είναι ανάλογη της αποδοχής των τεσσάρων βασικών ελευθεριών της ΕΕ (διακίνηση προσώπων, υπηρεσιών, αγαθών, ελευθερία εγκατάστασης). Η πρόσβαση των αγαθών είναι ανάλογη του κανονιστικού εναρμονισμού (πχ προδιαγραφές αυτοκινήτων και ηλεκτρικών συσκευών, φυτοϋγειονομικές διατάξεις κ.α.). Η συζήτηση για τη μελλοντική σχέση ξεκινάει από την επομένη της εξόδου, υπό την ομάδα της οποίας προΐσταται ο Μισέλ Μπαρνιέ, βάσει οδηγιών από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο που περιέχονται στη «Διακήρυξη για τη Μελλοντική Σχέση» – ένα νομικό κείμενο που έχουν εγκρίνει οι αρχηγοί Κρατών και Κυβερνήσεων. Η ενιαία αγορά και οι τέσσερις ελευθερίες είναι αδιαίρετες. Η Συνθήκη της ΕΕ και η Συνθήκη Λειτουργίας της ΕΕ είναι διεθνείς συνθήκες και έλκουν τη ισχύ τους από το Διεθνές Δίκαιο, το Δίκαιο των Συνθηκών και τη Σύμβαση της Βιέννης (VCLT23/05/1969 – 27/01/1980 την οποία έχει κυρώσει και το ΗΒ).
Αν μέχρι τη λήξη της μεταβατικής περιόδου δεν συναφθεί κάποια σύμβαση ΗΒ – ΕΕ, ή δεν επεκταθεί η μεταβατική περίοδος, η πρόσβαση των βρετανικών προϊόντων, κεφαλαίων, υπηρεσιών και πολιτών στην ΕΕ θα διέπεται από τις διατάξεις που ορίζουν την πρόσβαση τρίτων χωρών και στην πράξη θα είναι δυσχερέστερη από την αντίστοιχη πρόσβαση της Ιαπωνίας, της Κορέας του Καναδά, ή της Τουρκίας.
Το ΗΒ μπορεί να επιλέξει να καταθέσει αίτηση για νέα έναρξη ανά πάσα στιγμή όπως ορίζει η ΣΕΕ. Η αίτηση θα κριθεί από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Το ΗΒ θα υπαχθεί στους νέους κανόνες για τη διεύρυνση και τα διαπραγματευτικά ενταξιακά κεφάλαια, όπως και κάθε τρίτη χώρα και η ταχύτητα ένταξης θα εξαρτηθεί από το επίπεδο απόκλισης στο οποίο θα έχει περιέλθει στο υποθετικό εκείνο χρονικό σημείο.
Σε σχέση με τα διδάγματα της εξόδου του ΗΒ, τα Κράτη Μέλη ξεκίνησαν διαβούλευση από το 2016 στη Σύνοδο της Μπρατισλάβας και υιοθέτησαν σχετική διακήρυξη 10 σημείων στο Σίμπιου στις 09/05/2019.
Η συζήτηση θα συνεχιστεί στο πλαίσιο της διάσκεψης για το μέλλον της Ευρώπης που ανακοίνωση η τρέχουσα Κομισιόν.
Ήδη η ΕΕ έχει ξεκινήσει τη συνεργασία των 27 σε θέματα για τα οποία το ΗΒ έφερε χρόνια προσκόμματα, όπως η κοινή αμυντική συνεργασία, αρχής γενομένης από την έρευνα και τις προμήθειες.
Για το μέλλον, η πλευρά του ΗΒ ήδη αναγνωρίζει πως πρέπει να υπάρξει ευθυγράμμιση και συνεργασία με την ΕΕ σε θέματα εξωτερικής πολιτικής και ασφάλειας, στην αντιμετώπιση της τρομοκρατίας και των κοινών απειλών. Η Διακήρυξη για τη μελλοντική σχέση περιλαμβάνει αναλυτικές αναφορές.
Αξίζει να σημειωθεί ότι εκ των κυβερνήσεων των Κρατών Μελών και των Ευρωπαϊκών Θεσμών, ως βασικότερο αίτιο για το Brexit αναγνωρίζεται ο υφέρπων λαϊκισμός, η χρόνια συστηματική παραπληροφόρηση των Βρετανών πολιτών, η πάγια αποφυγή ανάληψης ευθύνης του πολιτικού συστήματος στο ΗΒ για τις αποφάσεις που η εκάστοτε κυβέρνησή ελάμβανε στο πολυμερές πεδίο, η λανθασμένη υπεραπλούστευση, η άνοδος ρατσιστικών και ξενοφοβικών τάσεων και η συμβολή τρίτων δυνάμεων.
